خانه باغ نیاوران، اثر سهراب رفعت
کارخانه‌ی بتن کندوان نوشهر، اثر پدرام شایگان

کتابخانه‌ی موئینــــــــگا
اثر گروه معماران بی. سی
نوشته‌ی لادن مصطفی‌زاده

گروه معماری بی. سی (BC) در بروکسل، بلژیک با هدف تاثیرگذاری مثبت بر ایده‌های مردم و سیاره (زمین)، فعالیت خود را در سال 2009 شروع کرد و اکنون با چهار بنیانگذار و حدود پانزده همکار بر روی پروژه‌هایی از اروپا و آفریقا کار می‌کند. گروه بی. سی به نمایندگی از نسل‌های بعد (پایداری) عمل می‌کند و به همین دلیل در انجام پروژه‌هایش سه حوزه‌ی مطالعات، معماری و مصالح را معمولا همزمان پیش می‌برد. یکی از پروژه‌های موفقی که این گروه معماری با تمرکز بر سه حوزه‌ی مطالعات، معماری و مصالح، توانسته است، پیش ببرد، کتابخانه‌ی موئینگا (Muyinga) است که در سال 2012 با مساحت 140 مترمربع در شهر موئینگای کشور بروندی (Burundi)، آفریقا ساخته شده است.
کتابخانه‌ی موئینگا با منابع محلی و رویکرد مشارکتی برای کودکان ناشنوا ساخته شده است. ویژگی‌های منحصر به‌فردی در ساخت این پروژه مورد توجه قرار گرفته است که مواردی چون الهامات بومی، ادغام مجدد اجتماعی، آموزش و انتقال دانش، ظرفیت‌سازی، مشارکت و تحقیقات در مورد مصالح محلی از آن جمله هستند.
• الهامات بومی
اساس طراحی کتابخانه‌ی موئینگا بر اساس مطالعه‌ی کامل شیوه‌های معماری بومی در بروندی شکل گرفت. قبل از شروع طراحی، به مدت دو ماه، مصالح، تکنیک‌ها و گونه‌های مختلف ساختمان‌های محلی در منطقه و استان‌های اطراف مورد بررسی قرار گرفت، یافته‌های حاصل از این مطالعه به روز شدند، دوباره تفسیر و چارچوب‌بندی شدند و نهایتا در طراحی این ساختمان مورد استفاده قرار گرفتند.
یکی از نتایجی که از این مطالعه حاصل شد، فضایی به نام هالوِی پُرج (Hallway Porch) به معنای ایوان راهرو است. هالوِی پُرج، فضایی اجتماعی در اغلب خانه‌های سنتی بروندی بوده که روابط اجتماعی در آن شکل می‌گرفت و از استفاده‌کنندگان در برابر باران‌های شدید و آفتاب محافظت می‌کرده است. در طراحی کتابخانه‌ی موئینگا، هالوِی پُرج در ابعاد بزرگ به عنوان فضای اصلی گردش در نظر گرفته شده است و تعامل بین فضای داخل و بیرون آن از طریق استفاده از بازشوهای شفاف قرار گرفته بین ستون‌ها، برقرار شده است و در صورت باز شدن این درها امکان دید به مناظر بروندی به وجود می‌آید. انتهای طولی هالوِی پُرج به خیابان می‌رسد که در آن ضلع برای کنترل دسترسی از بلاندر (Blinder) استفاده شده است. بلاندرها یک عنصر مهم معماری در نمای خیابان هستند که از لایه‌ای ضعیف از بتن یا ماسه ساخته شده‌اند و زمان باز یا بسته بودن کتابخانه را به‌وضوح نشان می‌دهند.
یکی دیگر از عناصر بسیار مهم در معماری بروندی و به طور کلی آفریقا، مرزبندی فعلی خطوط املاک است که از شیوه‌های قبیله‌ای ترکیب سکونتگاه‌های خانوادگی نشات می‌گیرد. در طراحی کتابخانه‌ی موئینگا این امر از طریق فرایند طراحی مشترک توسط جامعه و ان.جی.او های محلی به وجود آمد.
فرم کلی کتابخانه حاصل منطق ساختاری است که از انتخاب مصالح و ملاحظات اقلیمی ناشی می‌شود. از بلوک‌های آجری با خاک فشرده (CEB) و تایل‌های محلی ساخته شده از خاک رس برای دیوارها و سقف استفاده شده است، در سیستم ساختاری ساختمان از ستون‌های زیادی استفاده شده که از درون و بیرون ساختمان قابل تشخیص است و به عنوان تکیه‌گاه برای دیوارهای بلند کتابخانه مورد استفاده قرار می‌گیرند.
سقف با شیب سی و پنج درصدی و برآمدگی از بلوک‌های CEB پخته نشده، محافظت و به معماری کتابخانه کمک می‌کند. در راستا‌ی ملاحظات اقلیمی در فضای داخلی بالا، امکان تهویه‌ی مداوم از طریق دیوارهای مجوف ایجاد شده است که علاوه بر آن به نورانی شدن نمای کتابخانه در عصر کمک می‌کند.
ارتفاع زیاد کتابخانه در سمت خیابان امکان ایجاد فضایی ویژه را برای کتاب‌خوان‌های کوچک را فراهم کرده است، با استفاده از هاموچ (Hammock) ساخته شده از طناب گیاه سیزال (Sisal)، امکان رویاپردازی برای کودکان در هنگام مطالعه فراهم شده است.هاموچ توری ساخته شده از طناب است که به عنوان مبلمان از آن استفاده می‌شود و در این پروژه برای ساخت آن از طناب گیاه سیزال استفاده شده است که در آفریقا رشد می‌کند. قابل ذکر است که در استفاده از سیزال برای ساخت هاموچ نیز تاثیرپذیری از ویژگی‌های محلی به‌وضوح قابل درک است.

• ادغام مجدد اجتماعی
پروژه‌ی ساخت کتابخانه‌ی موئینگا یک پروژه‌ی اجتماعی است که در آن قرار است ادغام مجدد اجتماعی جامعه‌ی ناشنوایان و نابینایان با کل جامعه اتفاق بیافتد. در فرهنگ بروندی معمولا کودکان ناشنوا به حال خود گذاشته می‌شوند اما کتابخانه‌ی موئینگا به دلیل ارتباط با مدرسه‌ی کودکان ناشنوا از طریق توسعه‌ی زیرساخت‌های عمومی در پی ایجاد تعلق این گروه با یک جامعه‌ی بزرگ‌تر است.
• گفتگوی بین فرهنگی و فرآیندهای مشارکتی
طراحی مشارکتی نقش پررنگی در معماری مدرن دارد، برخی از ابتکارات مطرح شده در این زمینه بسیار نوآورانه هستند اما اغلب تبدیل تئوری به عمل واقعی به‌راحتی صورت نمی‌گیرد. گروه معماران و مطالعات بی. سی از ابتدای این پروژه بر فرآیندهای مشارکتی در عمل ساخت و ساز متمرکز شده و از مشارکت نیروی کار محلی، دانشجویان، کارآموزان و معماران جوان استفاده و همین‌طور ارتباط بین دانش‌آموزان ناشنوا و شنوا را تسهیل کرده است.
• فرآیندهای آموزشی در طول ساخت و ساز
موسسات آموزشی مختلف از جمله دانشگاه معماری ال.یو.سی.ال (LUCA) بروکسل، دبیرستان زونکرکن (Zevenkerken) و غیره در این پروژه مشارکت داشته‌اند:
مدرسه‌ی تابستانی با دانشگاه معماری ال.یو.سی.ال (LUCA) بروکسل: هر سال سه تا شش دانش‌آموز برای کار در بروندی به مدت حداقل شش هفته به این پروژه ملحق می‌شوند که توسط بورسیه‌ی وی.ال.آی.آر-یو.اُ.اِس (VLIR-UOS) پشتیبانی می‌شوند.
تجربه‌ی سفر برای دبیرستان زونکرکن: هر سال، حدود بیست تا سی دانش‌آموز دبیرستانی می‌آیند و در طول اقامت دو هفته‌ای خود در بروندی، دیدگاه خود را گسترش می‌دهند.
دوره‌های کارآموزی معماری: هر سال یک تا دو نفر برای کارآموزی معماری خود در مدت حداقل یک ماه به این پروژه می‌پیوندند.
هر گروهی که باشد، به کارگاه‌های کوچک واقع در محل با موضوعات مختلفی مانند تولید خشت، تجزیه و تحلیل خاک، بامبوبافی، طراحی مبلمان و غیره در فضایی تعاملی با صنعتگران محلی که در آن دانش همه‌ی‌ افراد به اشتراک گذاشته می‌شود، می‌پیوندند. این کارگاه‌ها، درکی از تاثیرات مستقیم اجتماعی، فرهنگی، زیست‌محیطی و اقتصادی برخی اقدامات در حال جهانی شدن را به ارمغان می‌آورند (اقدامات در مقیاس کوچک، مهم هستند).
• اقتصاد محلی، انتقال دانش و ظرفیت‌سازی
تمام تحقیقات مصالح، تصمیمات طراحی و سازماندهی سایت ساخت و ساز با هدف استفاده از تخصص نیروی کار و مصالح محلی و نهایتا تقویت اقتصاد محلی صورت گرفته است. در این راستا، کار دستی به کار ماشینی ترجیح داده شده و از کارگران، سرکارگران و معماران محلی و همینطور از مصالح محلی چون خاک رس، سیزال و اکالیپتوس (Eucalyptus) استفاده شده است و در صورت ضرورت استفاده از سیمان به حداقل استفاده از آن و تهیه‌ی آن از مغازه‌های محلی تاکید شد.
انتقال دانش دوسویه (بین سازندگان محلی و گروه معماری بی. سی) یکی دیگر از مواردی است که در این پروژه به آن تاکید شده است. انتقال دانش در روند ساخت کتابخانه در تمام جهات صورت گرفته است.

• همکاری‌های بین‌المللی
در این پروژه همکاری‌های بین‌المللی با سایر موسسات، گروه‌ها، سازمان‌ها و مدارس صورت گرفته است:
•همکاری با ان.جی.او‌هایی از اُدیدِم موئینگا (Muyinga Odedim) برای ترویج یک رویکرد جامع در فرآیند ساخت و ساز در بروندی با تمرکز ویژه بر توسعه‌ی ساختارهای آموزشی (مدارس).
•همکاری با سازمان غیر انتفاعی بلژیکی ساتیمو (Satimo) برای حمایت مالی.
•همکاری با روتاری آلست (Rotary Aalst) برای حمایت مالی.
•همکاری با SHC، یک ان.جی.او برای کمک به معلولان در آفریقا و غیره.
در نهایت ولیر-یوس (VLIR-UOS) در ترکیب با دانشکده‌ی معماری کی. ی. لیون (KU Leuven)، پردیس سینت لوکاس بروکسل/گنت (Sint-Lucas Brussels/Ghent) و مدرسه‌ی هوگ‌جنت (Hogeschool Ghent) شرکای آکادمیک این پروژه هستند.
• تحقیقات مصالح محلی
چالش منابع محدود در این پروژه به یک فرصت تبدیل شد و گروه معماران بی. سی موفق به تامین مصالح ساختمانی و نیروی کار محلی شدند و توانستند از اقتصاد محلی حمایت کنند. تحقیقات انجام شده در زمینه‌ی مصالح محلی در این پروژه، شامل موارد زیر است:
• تجزیه و تحلیل خاک از طریق تست‌های میدانی و آزمایش‌های ‌آزمایشگاهی
خاک خام به عنوان مصالح ساختمانی، شکننده‌تر از سایر مصالح ساختمانی است. برای دانستن کیفیت آن، می‌توان آزمایش‌های آسان میدانی انجام داد اما برای درک بهتر و بهبود عملکرد آن، می‌توان از برخی آزمایشات دیگر در آزمایشگاه استفاده کرد.
• آجرهای خاک فشرده (CEB) از دل طبیعت
پس از یک تحقیق گسترده در ارتباط با مصالح، تصمیم گرفته شد از آجرهای خاک فشرده (CEB) به عنوان مصالح اصلی برای ساخت ساختمان استفاده شود. برای این کار از دو دستگاه برای تولید CEB استفاده شد و چهار نفر به طور مداوم به این کار مشغول بودند و روزانه 1100 واحد تولید می‌کردند.
• چوب اکالیپتوس
برای ساخت تیرهای باربری که سقف را نگه می‌دارند، از چوب‌های اکالیپتوسی که به طور پایدار در مورامبا (Muramba) برداشت می‌شوند، استفاده شد. چوب اکالیپتوس باعث اسیدی شدن خاک می‌شود و در نتیجه مانع از رشد سایر گیاهان می‌شود و در صورت مدیریت صحیح، اکالیپتوس به دلیل استحکام بالا و رشد سریع، بهترین راه‌حل برای ایجاد و گسترش فضاها و استفاده به عنوان چوب ساختمانی است.
• تایل‌های با کیفیت محلی
تایل‌های سقف و کف در یک آتلیه‌ی محلی در اطراف موئینگا ساخته شد. هر سطح سقف در طرح کتابخانه از حدود 1400 تایل به جای ورق‌های آهن وارداتی استفاده شده و مصالح محلی را به عنوان یک عنصر کلیدی طراحی برای زیرساخت‌های سقف تجدید می‌کند.
• گچ خاکی محلی
خاک رس برای تهیه‌ی گچ از دره‌ی نیاماسو (Nyamaso)، در سه کیلومتری محل ساخت تامین گردید، پس از آزمایش ترکیبی از آن انتخاب و در فضای داخلی کتابخانه اعمال شد. گچ خاکی در برابر استفاده‌ی معمولی در داخل ساختمان برای عملکرد عمومی مقاوم است و در این پروژه به‌خوبی ظاهر شد.
• بامبو
بامبوی محلی برای ساخت و ساز با کیفیت نیست اما می‌تواند برای کارکردهای خاص طراحی داخلی یا فیلترهای نور مورد استفاده قرار گیرد. در یک کارگاه مشترک با بروندی‌ها و بلژیکی‌ها، تکنیک‌های بافندگی مورد بررسی قرار گرفت و در پایان برای چراغ‌های داخل کتابخانه از بامبو استفاده شد.
• سیزال
تورسازی از الیاف گیاهی سیزال یکی از اقتصادهای خرد کوچکی است که در این پروژه شکوفا شد. برای این کار از شخصی از اطراف موئینگا با تسلط بر تکنیک طناب‌بافی سیزال استفاده شد. در این پروژه، او چهار کارگر را آموزش داد که اکنون به این تکنیک تسلط دارند و از آن به عنوان مهارتی برای کسب معیشت خود استفاده می‌کنند. بانوج به ‌دست ‌آمده از این بافت به ‌عنوان فضایی برای بازی، استراحت و مطالعه کودکان در نیم‌طبقه‌ی بالای فضای کتابخانه عمل می‌کند.
• بتن
در این پروژه برای کم کردن ریسک مسائل ساختاری کتابخانه از یک ساختار اسکلت بتنی سبک استفاده شد اما هدف اصلی این گروه معماری، حذف استفاده‌ی سازه‌ای از بتن برای ساختمان‌های آینده است.

منابع و ماخذ
www.archdaily.com
http://www.bc-as.org/

منتشر شده در : دوشنبه, 2 ژانویه, 2023دسته بندی: مقالاتبرچسب‌ها: