کارخانهی سلولز و منطقهی مسکونی مجاور آن سونیلا،کوتکا، فنلاند، 1954-1936
Cellulose Factory and Housing Area, 1936-1954
کارخانهی سونیلا در خلیج فنلاند در مصب رود کیمی (Kymi) واقع است. امروزه، سونیلا بخشی از شهر بندری کوتکاست که در غرب دلتای رود کیمی است. رودخانه بهعنوان مسیری جهت نقل و انتقال، نقش مهمی داشته است و از طریق آن الوارهای چوب از داخل سرزمین فنلاند به سمت ساحل حمل میشدهاند. قرارگیری کارخانه در شهر بندری کوتکا به نحوی است که به لحاظ لجستیک بسیار کارآمد است. تا پایان دههی 1920 پنج سرمایهگذار، مجتمع صنعتی سونیلا را تأسیس کردند، اما احداث بنا تا نیمهی دوم دههی 1930 به تعویق افتاد. در این هنگام صنعت چوب فنلاند رشدی انفجاری داشت. در آن روزها اغلب، مناطق مسکونی کارگران را در حومهی خود کارخانه بنا میشد و صاحبان صنایع نه تنها ساخت کارخانه که حتا نقشهی مناطق مسکونی مجاور آن را با هم به معماران سفارش میدادند.
در سال 1936 از آلتو درخواست شد تا ساختمان جدیدی برای کارخانهی سلولز، منطقهی شهری و مسکونی مجاور آن بسازد. در سال 1930 آلتو کارخانهی سلولز توپیلا را در شهر اولو که بزرگترین شهر شمال فنلاند است، احداث کرده و به این ترتیب تجربهای در این عرصه کسب کرده بود. آلتو مناسبات شخصی بسیار حسنهای با سرمایهگذاران اصلی سونیلا، بهخصوص با مدیر کمپانی آ. آلستروم، هری گولیکسن و همسرش مِر برقرار کرده بود. آلتو در جریان طراحی با مهندسان و مدیریت کارخانه همکاری داشت. مهندسان سهم چشمگیری در طراحی کارخانه ایفا کردند و دقیقاً در کل جریان طراحی و ساخت به اندازهی شخص هَری گولیکسن دخیل بودند. کارخانه در یک جزیره احداث شد و بخش مسکونی، در شبهجزیرهی مجاور آن. به این ترتیب روند تولید و زندگی و نیز اوقات و فضای کار و فراغت به شکل هوشمندانهای از یکدیگر جدا شدند و این، با اصول کارکردیِ طراحی شهری بسیار مطابقت داشت.
آلتو طرح و ساخت کارخانه را در تابستان سال 1936 به همراه مدیر فنی که مسئولیت امور تولید را نیز بر عهده داشت، طراحی و ساخت کارخانه را آغاز کرد. به رغم اینکه طرح کارخانه با شرایط فنی مطابقت داشت و سهم آلتو عمدتاً طراحی فضای بیرونی کارخانه بود، او سعی داشت تا معماری صنعتی را هم در هماهنگی کامل با محیط طبیعی پیرامون خلق کند.
بعد از اتمام طرح فضای مسکونی در سال 1936، عملیات ساخت بهطور فشرده آغاز شد و کارخانه ظرف مدت دو سال به اتمام رسید. بهجای آنکه صخرهها را منفجر کنند، کارخانه را بر روی همانها احداث کردند. آلتو میخواست کارگران کارخانه همیشه چشماندازی از محیط پیرامون پیش چشم داشته باشند. از پنجرههایی با سطوح شیشهای بسیار وسیع استفاده شد و در ساحل جنوبغربی جزیره نیز یک بارانداز با عمق زیاد و تسهیلات انبارداری و ذخیرهی سلولز ساخته شد. کارخانه به ساختمانهای متعددی تقسیم میشد و دارای انبارها و ساختمانهای اداری متعدد بود. که هریک با روند تولید مطابقت تام داشتند. هر ساختمان مربوط به بخش تولید، سازهای بتنی با دیوارهایی از آجر سرخ بود. انبارها و سیستم حملونقل از بتن سفید ساخته شدند. در عمل ساختمانهای متعددی برای انبارها، مورد استفاده قرار گرفتند. محل ذخیرهی سولفات سدیم دارای طاقیهای بتنیِ متوالی بود و سقفی از تیغههای چوبی
قوسیشکل داشت. آلتو دروازهی ورودی و حصار نردهای کارخانه را هم خود طراحی کرد. کارخانه در سال 1938 مورد بهرهبرداری قرار گرفت.
فضاهای مسکونی در قالب چند گروه در فاصلهی سالهای 1936 تا 1954 ساخته شد. طی فاز اول، بناهای مسکونی و سونای مخصوص مدیر عامل، خانههای سازمانی و سونا برای مهندسان، موتورخانهی مرکزی، ایستگاه آتشنشانی، خانههای سازمانی برای سرکارگرها، خانههای مجزا، خانههای زنجیرهای و یک باشگاه و سونا برای کارگران احداث شد. علاوه بر اینها، یک باشگاه برای نیروهای اجرایی کارخانه (باشگاهی تحت عنوان “شانگهای”) مورد بازسازی و مرمت قرار گرفت. در فاز دوم که قبل از جنگ آغاز شد، ساختمانهای مسکونی و ایستگاه گرمایشی احداث شدند. در دهههای 1940 و 1950 ساختمانهای مسکونی و خدماتی درست مطابق نقشهی از پیش تعیینشدهی آلتو تحقق یافتند.
خانههای مجتمع مسکونی با آرایش بادبزنیشکل آزاد در دامنهی جنگل بنا شد. آلتو چندین نوع خانه را به صورت آزمایشی بهکار گرفت: خانههای سفید دوطبقه، خانههای مسقف ردیفی سهطبقه و خانههای مجزای چوبی با سقف مالچخورده. خانههای مدرن سازمانی برای مهندسان و کارگران با سقف مسطح که طی فاز اول ساخت احداث شدند، از بقیه شناختهشدهتر هستند. در قیاس با مجتمعهای سنتی کارخانهای، سلسلهمراتب اجتماعی در سونیلا امروزه چندان به چشم نمیآید. آپارتمان مدیران و مهندسان در باغهای محصور بنا شدند؛ طی عملیات نقشهکشی و طراحی خانههای کارگران، بیشترین توجه به سمت جنبههای اشتراکی مبذول شد. آپارتمانهای مدیران و مهندسان در بهترین مناطق، در سمت جنوب و در مجاورت دریا قرار دارند. از سوی دیگر، این خانهها به کارخانه نزدیکترند. مجتمع مسکونی سونیلا که در میان درختان بنا شد، نخستین شهرک اقماری در کل فنلاند به حساب میآید.
مدارک فنی