بیانیه و نتایج برگزاری دومین جایزه‌ی ملی مرمت و احیای بناهای تاریخی و معاصر ایران 1400

بنیان گذار: موسسه‌ی هنر معماری، 1399

جلسات داوری دومین جایزه‌ی ملی مرمت و احیای بناهای تاریخی و معاصر ایران در دو جلسه در تاریخ‌های 20/11/1400 و 23/11/1400 با حضور هیئت محترم داوران، دکتر محمدحسن طالبیان، مهندس فرامرز پارسی، مهندس نگار سریع‌الاطلاق، مهندس علی سوداگران، دکتر هادی احمدی روئینی، دکتر عبدالرضا محسنی و مهندس رضا مفاخر، دبیر علمی رویداد دکتر محسن نوروزوند، بنیان‎گذار و مدیر رویداد شهریار خانی‌زاد و دبیران اجرایی، رکسانا خانی‌زاد و آرین خانی‌زاد بصورت آنلاین برگزار گردید. در این جلسات، بعد از بررسی پروژه‌های ارسالی توسط هیئت محترم داوران با وزن‌دهی به آثار رسیده و سپس بحث و گفت‌و‌گوی داوران به‌صورت آنلاین، نفرات برتر هر بخش، آثار تقدیر‌شده و دریافت‌کننده‌ی نشان دکتر باقر آیت‌اللّه زاده شیرازی مشخص و انتخاب گردیدند. نشان زنده یاد دکتر باقر آیت‌اللّه زاده شیرازی (حافظان میراث تاریخی)، با رای هیئت محترم داوران به استاد صدرالدین شیردل تعلق گرفت. این جایزه به پاس یک عمر فعالیت در عرصه‌ی حفظ و مرمت بناهای تاریخی و تلاش برای انتقال دانش سنتی به نسل های بعد به این استادکار بزرگ تقدیم گردید.
در حوزه‌ی مرمت جامع، از میان آثار رسیده، تعداد ده اثر به مرحله‌ی داوری مسابقه راه پیدا نموده بودند که داوران معیارهای خواسته‌شده در شرایط مسابقه را حول محورهای 1-اصالت و یکپارچگی، 2-تکنیک و ظرافت اجرای مرمت، 3-نوآوری، ایده‌پردازی، خلاقیت، سناریو و ارزش‌آفرینی در احیا، 4-طراحی داخلی و نورپردازی، 5-تاثیرات اجتماعی پروژه‌ها، دسته‌بندی کرده و پس از بررسی چندباره‌ی پروژه‌ها و بحث‌های مفصل نظری و تکنیکی در هر یک از موارد، نمره‌ی یک تا ده را در نظر گرفتند.
امتیازدهی‌ها بر اساس مقایسه‌ی آثار رسیده به مسابقه بوده و پروژه‌ی مبنایی به‌عنوان الگو، مد نظر نبوده است.
لازم به ذکر است که در بخش‌های 1.آرایه‌ها، تزئینات و عناصر وابسته به معماری 2.معماری داخلی بناهای مرمت شده 3.معماری میان‌افزا در بافت‌ها و محوطه‌های تاریخی، فقط یک پروژه دریافت شده بود به همین دلیل امکان مقایسه و تعیین نفرات اول تا سوم وجود نداشت اما با توجه به کیفیت آثار رسیده از این پروژه‌ها تقدیر گردید. همچنین در بخش مرمت و احیای بافت‌ها و محوطه‌های تاریخی پروژه‌ای دریافت نشد. در بخش بهترین بهترین‌ها و بهترین نورپردازی و بهترین مجری در بین آثار رسیده، با توجه به رای هیئت داوران محترم هیچ پروژه‌ی برنده‌ای انتخاب نگردید.

رتبه‌ی نخست بخش مرمت جامع بناهای تاریخی
عمارت سبز بوشهر اثر مجتبی نقی‌زاده منجیلی و نسترن توکلی بالاترین امتیاز متوسط را در معیارها به دست آورد. این پروژه مخصوصا به‌دلیل توجه به تکنیک‌های ساخت و انعکاس آن به‌عنوان ارزش در فضاهای داخلی، تاثیر بر محیط و جامعه‌ی پیرامون، ایجاد سناریویی خلاقانه در طرح احیا و مستندنگاری مناسب، حائز شرایط کسب رتبه‌ی نخست شناخته‌ شد. اما هیئت داوران در نقد و تحلیل این اثر، موافق رواق توری الحاقی -که در طرح اولیه موجود نبوده- و همچنین کاشی‌کاری کف که مناسب مناطق تاریخی نیست، نبودند.
رتبه‌ی دوم بخش مرمت جامع بناهای تاریخی
باغ تاریخی خان (ناصریه‌ی یزد) اثر محسن عباسی هَرُفته علاوه بر کسب امتیازات کافی، به‌دلیل مرمت با مداخلات حداقلی در سازمان فضایی و اجزای معماری و توجه به اصالت و یکپارچگی، رتبه‌ی دوم این بخش را به دست آورد. اما به‌عقیده‌ی داوران، نورپردازی و طراحی داخلی این اثر به دقت و توجه بیشتری نیاز داشته است.
رتبه‌ی سوم مشترک بخش مرمت جامع بناهای تاریخی
بوتیک‌هتل مینودَر یزد اثر هما هرندی و مهدی هرندی با امتیاز مساوی با خانه‌ی شفیعی گرگان اثر علی نیک‌سرشت و سعیده احمدی، به‌دلیل حفظ یکپارچگی از یک سو و تاثیر اجتماعی از سوی دیگر، به‌عنوان رتبه‌ی سوم مورد توجه داوران قرار گرفتند. هیئت داوران معتقد بودند در پروژه‌ی هتل مینودَر اجزای اضافه‌شده مانند پله‌پیچ، اسپلیت‌ها، دوربین‌های مداربسته و… باید با ظرافت بیشتر و با کمترین جلب توجه جانمایی می‌شدند.
رتبه‌ی سوم مشترک بخش مرمت جامع بناهای تاریخی
همانطور که در بالا اشاره گردید خانه‌ی شفیعی گرگان اثر علی نیک‌سرشت و سعیده احمدی به دلیل حفظ یکپارچگی از یک سو و تاثیر اجتماعی از سوی دیگر، به عنوان رتبه‌ی سوم مشترک مورد توجه داوران قرار گرفت. اما هیئت داوران عنوان نمودند که بهتر بود از الحاقاتی که ارتباطی با بنا نداشته فاصله گرفته و نوع عناصر استفاده شده بیشتر با منطقه هماهنگ می‌شد. (این پروژه به دلیل عدم ارسال مدارک و تصاویر باکیفیت در مجله منتشر نگردید)
رتبه‌ی اول بخش مرمت و احیای بناهای معاصر
خانه‌ی صدیق تهران اثر آرش خداداد و سمانه یاراحمدی به‌دلیل توجه به ارزش‌های خاص این دوره از معماری معاصر، انطباق خلاقانه‌ی سناریوی طرح با ارزش‌های معماری این بنا و کیفیت خوب اجرا به رتبه‌ی نخست دست یافت.
• در این بخش هیچ پروژه‌ای حائز رتبه‌ی دوم و سوم تشخیص داده نشد.
تقدیر ویژه‌ی بخش مرمت و احیای بناهای معاصر
خانه‌ی تاریخی هرمزگان اثر محسن عباسی هرفته به‌دلیل احیای وفادارانه به بنا و نقش مهم احیای این پروژه در جزیره‌ی هرمز مورد تقدیر داوران قرار گرفت.
تقدیر ویژه‌ی معماری میان‌افزا در بافت‌ها و محوطه‌های تاریخی
نهان در خاک اثر امیر‌هومن اسدی مرصع، امیرپویا اسدی مرصع و هدایت گواهی به‌دلیل نگاه درست کارفرمای پروژه به حفظ خاطرات شهری و برخورد خلاقانه‌ی طراح در حفظ باقی‌مانده‌های یک بنای تاریخی مخروبه برای کارکردی شهری، مورد تقدیر هیئت داوران قرار گرفت، اما بهتر بود تا در گسترش ایده، توجه بیشتری به کار گرفته شود. همچنین کارفرمای این پروژه، شهرداری منطقه‌ی ثامن مشهد، حجت عابدی تقدیر هیئت داوران را دریافت نمود.
تقدیر ویژه‌ی بخش معماری داخلی بناهای مرمت‌شده
عطاری زمانی، اثر احسان فیروزمندان و محسن عزیزیان به‌دلیل برخورد خلاقانه با فضای محدود عطاری و انطباق عملکرد با ساختار فضایی-طاقی بنا، مورد تقدیر داوران قرار گرفت.
تقدیر ویژه‌ی بخشآرایه‌ها، تزئینات و عناصر وابسته به معماری
خانه‌ی اخوان شیراز اثر منصور زارع و محمدرضا اخوان به‌دلیل استفاده از آرایه‌های تاریخی -به خصوص در نمای خارجی بنا- و احیای تکنیک‌های سنتی تزئینی معماری شیراز، مورد تقدیر داوران قرار گرفت. اما هیئت داوران معتقد بودند با توجه به نبود ماخذی برای آرایه‌های به‌کار‌گرفته شده در اثر تخریبات زیاد بنا، بهتر بود تا تزئینات از سادگی بیشتری برخوردار می‌بود و حداقل مداخلات در بخش تزیئنات بنا صورت می گرفت.

اهدای دومین نشان دکتر باقر آیت‌الله‌زاده‌ شیرازی
حافظان میراث تاریخی معماری به استاد صدرالدین شیردل

جایزه ملی مرمت و احیای بناهای تاریخی و معاصر ایران و همچنین نشان ویژه‌ی دکتر نشان ویژه‌ی دکتر باقر آیت‌زاده‌الله شیرازی جهت تقدیر از حافظان میراث تاریخی ایران توسط موسسه‌ی هنر معماری (ناشر فصلنامه ی هنر معماری) در سال 1399 تاسیس و بنیان گذاری شد، نشان دکتر شیرازی هرساله همزمان با اعلام نتایج جایزه‌ی ملی مرمت و احیا به یکی از فعالان حوزه‌ی مرمت و تحیا اهدا می‌گردد. در دومین دوره‎ی این رویداد و توسط هیئت داوران این نشان به استاد صدرالدین شیرازی اعطا شد.
استاد صدرالدین شیردل در سال 1327 در خانواده‌ای کوچ‌رو در روستای «خلج» شهر «ماکو» در استان آذربایجان غربی به دنیا آمد. پدر ایشان دامدار بود و خود نیز همین پیشه را دنبال کرد.
تا دوازده سالگی صدرالدین، هیچ مدرسه‌ای نبود تا او و هم‌روستایی‌هایش بتوانند تحصیل کنند. در همین سن‌وسال بود که به آنها خبر دادند بزرگِ طایفه‌ای مدرسه‌ای ساخته و پس از آن بود که شیردل به مدرسه رفت اما پس از شش سال تحصیل، به‌‌دلیل محدودیت سنی از تحصیل در مدرسه بازماند. پس از آن حدود یک سال هم به‌صورت آزاد تحصیل کرد و بعد به خدمت سربازی رفت اما قبل از آن، خانواده‌اش به روستای «قره‌کلیسا» کوچ و در آنجا کشاورزی را شروع کردند و ایشان نیز پس از اتمام خدمت سربازی به روستای قره‌کلیسا بازگشت.
در مهرماه 1351، گروهی به سرپرستی دکتر منصور فلامکی، از طرف دانشکده‌ی هنرهای زیبای دانشگاه تهران برای مرمت «قره‌کلیسا» اعزام می‌شوند؛ اعزام این گروه مرمت‌گر، با پایان خدمت سربازی شیردل مصادف شد. وی در آن زمان به‌دلیل گذراندن خدمت سربازی خود در تهران، تنها کسی در روستا بود که با زبان فارسی آشنایی داشت‌، و بدین ترتیب از ایشان به‌عنوان سرکارگر دعوت به کار شد. مرمت پروژه‌ی قره کلیسا ، بعد از حدود سه ماه به پایان رسید.
در تیرماه سال 1352 یک گروه فرانسوی به‌سرپرستی پروفسور اِدوارد اوتوجیان (Édouard Utudjian)، معمار سازمان یونسکو، برای مرمت قره‌کلیسا وارد روستا شدند. استاد شیردل در مصاحبه با هنر معماری درباره‌ی ملاقات با ایشان می‌گوید:
به من گفت تو فرانسه بلدی؟ گفتم نه، ما زورکی فارسی بلدیم، گفت تو این را راه بیانداز تا ما یک مترجم بیاوریم. من برای اینکه زبان او را یاد بگیرم صبح ساعت پنج می‌رفتم پیشش، او مجبور بود همه چیز را به من بگوید تا من به دیگران انتقال دهم؛ به بنّا بگو این کار را بکن، به نجار بگو این کار را بکن و… . عصر هم از ساعت پنج بعد از ظهر تا دهِ شب پیششان می‌ماندم. اوایل بسیار سخت بود، او کلمه‌به‌کلمه را در دیکشنری پیدا می‌کرد و به من نشان می‌داد تا من روند کار را متوجه شوم و به بنّاها و استادکارها منتقل کنم و من هم اگر سوالی داشتم، در دیکشنری کلمات را به او نشان می‌دادم. این روند یک ماه ادامه داشت، بعد از یک ماه از تهران آمدند و گفتند که ما مترجم برای این منطقه پیدا نکردیم و آن فرد گفت آقای شیردل کار من را راه می‌اندازد و احتیاجی به مترجم نیست.

صدرالدین شیردل درباره‌ی چگونگی فراگیری اصول و فنون حرفه‌ای مرمت از فرانسویان چنین می‌گوید:
سرپرست کارگاه ما شخصی بود به نام ژان آلفرد مارتن (Jean Alfred Martin) که تحصیلات سنگ‌تراشی داشت و حتی تز او طراحیِ سنگی برای پله‌ی کاخ الیزه بود. من نمی‌گذاشتم او فارسی یاد بگیرد و به هر قیمتی بود باید در ساعات غیرکاری به من سنگ‌تراشی یاد می‌داد و این برای من مثل دانشگاه بود؛ سنگ را چطور می‌تراشند؟ استخراج از معدن چگونه است؟ معدن را چطور پیدا می‌کنند؟ و… . من هر روز پس از هشت ساعت کار در کارگاه تا شب پیش آنها می‌ماندم و کل کار روز بعد را یاد می‌گرفتم و تمام اینها را به بنّاها انتقال می‌دادم. این بهترین موقعیت برای یادگیری بود.
در این دوران استاد با علاقه‌ و پشتکار خود تمام فنون مرمت را تا سال 1355 فراگرفت. در همان سال قرار بود فردی فرانسوی برای مرمت کلیسای «سنت ‌استپانوس» در جلفا به ایران بیاید. شیردل در نامه‌ای به سازمان حفاظت آثار باستانی (وزارت میراث فرهنگی، گردشگری و صنایع دستی کنونی) درخواست کرد تا این کار به او محول شود؛ درخواست او از طرف سازمان تصویب و با فرستادن مبلغ 300 هزار تومان مرمت بنا آغاز شد. پس از سه ماه، کار آنها پس از بررسی کارشناسان مورد تایید قرار گرفت. پس از آن شیردل به‌عنوان «کمک کارشناس خارجی» استخدام شد. او در سال 1356 به‌دلیل نبود نیروی فنی در سازمان میراث، به‌خصوص در بخش بناهای سنگی، مرمت کاخ «سردار» در روستای «باغچه‌جوقِ» ماکو و کلیسای سنت ‌استپانوس و پروژه‌ی «برج مادر» در مراغه را به‌طور هم‌زمان انجام داد. عشق و اشتیاق استاد به مرمت این بناها، تا حدی بود که نه‌تنها رفت‌و‌آمد بین دو استان و سه پروژه او را خسته نمی‌کرد بلکه زمستان‌ها نیز به مقبره‌ی «دانیال نبی» در شوش می‌رفت و رایگان برای فرانسوی‌ها کار می‌کرد تا بیشتر از فنون این تخصص آگاه شود. در سال 1357 شیردل به‌عنوان سرپرست کارگاه قره‌کلیسایِ چالدران، کاخ سردار در باغچه‌جوق و نیز بخشی از کلیسای سنت استپانوس انتخاب شد. ایشان در سال 1360 نیز به مرمت برج ناقوس همین کلیسا پرداخت.
سال‌ها بعد، طرح جابه‌جایی کلیسای «زورزور» مطرح شد؛ کلیسایی هفتصدساله در ماکو که به‌دلیل احداث سد در آن مکان، بایستی جابه‌جا می‌شد. استاد که شاهد انجام پروژه‌ای مشابه توسط فرانسوی‌ها بود، داوطلب انجام این کار شد و به‌عنوان سرپرست کارگاه، با کمک کارشناسان سازمان میراث فرهنگی استان آذربایجان غربی، مهندسان، باستان‌شناسان و سایر دست‌اندرکاران، عملیات این پروژه را آغاز کرد. بنا پیاده شد، عکس‌برداری از تک‌تک سنگ‌ها، نقشه‌برداری و شماره‌گذاری انجام شد و کلیسا به 500 متر دورتر انتقال یافت. زمانی‌که کار پروژه‌ی کلیسا شروع شد، بیشتر قسمت‌های گنبد آن از بین رفته بود و تنها قسمت کوچکی از آن باقی مانده بود. پس از پیداکردن نمونه‌سنگ‌ها و بررسی‌های لازم، متوجه شدند که گنبد این کلیسا شانزده‌تَرک بوده و نمونه‌ی آن در ارمنستان و ترکیه وجود دارد. کلیسا به‌‌مرور زمان و در اثر زلزله‌ حدود 6 سانتی‌متر باز شده بود که موجب خطا در محاسبات می‌شد و به همین دلیل در جبهه‌ی جنوبی کلیسا، یک فضای خالی 6 سانتی‌متری با گل پوشیده شد تا مشخص شود که این فاصله، ناشی از خطای معمارانه نبوده و جابه‌جایی کلیسا با دقت و بدون کوچکترین خطایی انجام شده ‌است.
شیردل در سال 1380 از سازمان میراث فرهنگی، صنایع دستی و گردشگری استان آذربایجان غربی بازنشسته شد اما همچنان به مرمت بناها ادامه داد و در سال 1383 شرکت «بناساز شیردل» را تاسیس کرد. در حال حاضر این شرکت در استان‌های آذربایجان غربی، خوزستان، اردبیل، گیلان، کرمانشاه، کهگیلویه و بویراحمد، چهارمحال و بختیاری، لرستان و ایلام فعالیت دارد. دریافت رتبه‌ی برتر مرمت استان گیلان در سال 1386 و استان آذربایجان غربی در سال 1387، از افتخارات این شرکت است.
وی مهم‌ترین موارد قابل‌توجه در مرمت اصولی را، ابتدا شناخت مصالح می‌داند. طبق نظر ایشان، فعالان حوزه‌ی مرمت باید کاملا با مصالح سنتی، نحوه‌ی اصولی تولید و حتی استخراج مصالح از معادن آشنا باشند. ایشان یکی از بزرگترین معضلات امروز در مرمت بناهای تاریخی را استفاده از سیمان در روند مرمت می‌داند و در این ‌باره چنین می‌گوید:
باید در مرمت بناهای تاریخی از ملات سنتی استفاده شود. ورود سیمان و ایزوگام به بناهای تاریخی مانند ورود سرطان به بدن انسان است؛ ایزوگام اجازه نمی‌دهد رطوبتِ داخل بنا تبخیر شود و سیمان رطوبت را جذب می‌کند و در زمستان یخ می‌زند و باعث تَرَک‌خوردگی دیگر مصالح می‌شود. گچ دست‌کوب انتخاب بهتری برای این کار است که من در مرمت باروهای «تخت سلیمان» از آن استفاده کردم. مرحوم شیرازی نیز از مخالفان ورود سیمان به بناهای تاریخی بودند بنابراین در مرمت تخت سلیمان، گشتیم و مرحوم سلطان‌علی محمدی اصل را پیدا کردیم و به کمک او کوره‌ی آهک و گچ در تخت سلیمان زدیم، یک برج و دو باروی تخت سلیمان با همان گچ ساخته شد و تا به امروز بدون هیچ مشکل و رطوبتی پا برجا است. از کوره‌ی گچ و ساخت گچ دست‌کوب در ساخت یک دهنه از پل کشکان لرستان، چند دهنه از پل گاومیشان ایلام و مرمت بقعه‌ی شیخ صفی‌الدین اردبیل، الموت قزوین و… نیز استفاده کردیم.

ایشان در ادامه به شناخت زمینه، اقلیم بنا و مصالح در دسترس و مناسب بنا و سپس آسیب‌شناسی اشاره می‌کند: «تمام این مراحل باید تحت نظر نیروی متخصص انجام شود و نه یک پیمانکار. حتی کارگران پروژه باید به اهمیت بنا آگاه و تجربه‌ی کار در سایت تاریخی را داشته باشند»
استاد پس از بیان اهمیت موضوعات فوق، از ناراحتی خود به‌خاطر ناآشنایی دانشجویان با مصالح بیان داشتند:
«تحصیلات آکادمیک جای خود را دارند و استادها وظیفه دارند دانشجوها را علاقه‌مند به آثار و تشنه‌ی یادگیری کنند. بعد از تحصیلات آکادمیک، دانشجویان باید مشغول‌ به‌ کار در کارگاه شوند و کارهای اجرایی را یاد بگیرند. دانشگاه‌ها در کنار تدریس باید حداقل یک‌سوم زمان را به کار عملی اختصاص دهند تا دانشجویان مصالح را بشناسند و لمس کنند و در کل با کارهای اجرایی آشنا شوند.»
در حال حاضر استاد صدرالدین شیردل با رتبه‌ی «هنرمند درجه‌ی یک» به همراه فرزندان خود در حال احیای موزه‌ی مشکین‌شهر هستند. فرزندان ایشان نیز دارای تحصیلات آکادمیک در رشته‌ی معماری، مرمت و عمران و فعال در حوزه‌ی مرمت می‌باشند. استاد در بیش از پنجاه سال فعالیت حرفه‌ای، حدود چهل نیروی متخصص را آموزش داده ‌است که در حال حاضر در سیستان و بلوچستان، اصفهان و دیگر نقاط ایران مشغول به کار هستند.

آثار مرمتی و ماندگار استاد صدرالدیـــن شیردل و شرکت بناساز شیردل

آذربایجان غربی
• مناره‌ی مقبره‌ی شمس تبریزی • شهربانی ارومیه • مسجد جامع سردشت • بازار تاریخی خوی • بازار تاریخی ارومیه (فازهای 1، 2 و 3) • جداره‌ی شهرداری ارومیه • پل‌های تاریخی آذربایجان غربی • حمام بیستون سردشت • مدرسه‌ی 22 بهمن ارومیه • احداث ساختمان دهیاری و آتش‌نشانی چالدران (عمرانی) • احداث کمپینگ گردشگری ماکو (عمرانی) • اجرای پل‌های لوله‌ای و دالی‌‌راه‌های روستایی (عمرانی) • ایوان شمالی آتشکده‌ی تخت سلیمان • مسجد جامع بوکان • مسجد سیدالشهدای خوی • محصورسازی انبار گمرک سازمان • چشمه ثریا (عمرانی) • پل باراندوز ارومیه • بازارچه‌ی مرزی منطقه‌ی آزاد ماکو (عمرانی) • امام‌زاده‌ای کهنه‌شهر سلماس
• قره‌کلیسای چالدران • پل کسیان قره‌ضیاءالدین • مسجد سردار ارومیه • مدرسه‌ی هدایت ارومیه • بازار دوشابچی ارومیه

اردبیل
• اجرای دیوارکشی بقعه‌ی شیخ ‌‌صفی‌الدین اردبیل • مرمت و سامان‌دهی بقعه‌ی شیخ ‌صفی‌الدین اردبیل • مدرسه‌ی صالحیه‌ی بازار اردبیل (فاز 3) • مجتمع تجاری شیخ‌‌ صفی‌الدین اردبیل • مسجد عالی‌قاپوی اردبیل • مسجد نمین • خانه‌ی وکیلی • خانه‌ی رضازاده • خانه‌ی ابراهیمی • خانه‌ی میرفتاحی • پل ابراهیم‌آباد • پل هفت‌چشمه • پل نیر • مسجد کلهران • مجتمع باستان‌شناسی اردبیل • مسجد جمعه اردبیل

تهران
• خانه‌ی ناصرالدین‌میرزا • بازار تهران • ساختمان مرکزی بانک تجارت • مسجد حاج رجب‌علی

چهارمحال و بختیاری
• قلعه‌ی چهل‌شتر شهرکرد
خوزستان
• کاروان‌سرای خیرآباد بهبهان (فازهای 1، 2، 3 و 4) • خانه‌ی سوزنگر دزفول (فازهای 1، 2 و 3) • مسجد جامع دزفول (فازهای 1 و 2) • قلعه‌ی تاریخی شوش • تالاب بین‌المللی شادگان (عمرانی)

سمنان
• کاروان‌سرای قصر بهرام • مجتمع چشمه‌علی دامغان • کاروان‌سرای عین‌الرشید

کردستان
• پل گاران مریوان • بازار سنندج • سردر بازار سنندج

کرمانشاه
• بازار توپ‌خانه‌ی کرمانشاه (فازهای 1، 2، 3، 4 و 5) • پل کوچه‌ی‌ کنگاور • تکیه‌ی بیگلر بیگی • تعمیر و مرمت مسجد نواب • معبد آناهیتا • خانه‌ی زرشکیان • سرای کاشانی
• ساختمان قدیم استانداری

کهگیلویه و بویراحمد
• پل پاتاوه

گیلان
• قلعه‌رودخان • خانه‌ی آق‌اولر • هتل ایرانِ رشت • خانه‌ی میرزا کوچک‌خان جنگلی • پل تجن گوکه • پل نیاکو • پل پونل رضوان‌شهر • حمام دیلمان • کاروان‌سرای تی‌تی
• موزه (مدرسه)‌ی حکیم نظامی آستارا • مسجد اکبریه‌ی لاهیجان • خانه‌ی سرهنگ عضدی سیاهکل • پل تاریخی مورغانه‌پورد کوچصفهان

لرستان
• پل کشکان (فازهای 1، 2 و 3) • پل کلهر (فازهای 1 و 2) • عمارت سربازخانه (فاز 1) • مدرسه‌ی حجتیه • پل گاومیشان • پل دختر • محوطه‌سازی و سامان‌دهی باغ گلستان (فازهای 1 و 2) • بازارچه‌ی صنایع دستی باغ گلستان (عمرانی)

هرمزگان
• قلعه‌ی پرتغالی‌های جزیره‌ی هرمز • دیوار ساحلی شهرداری جزیره‌ی هرمز (عمرانی) • پارک شهید آزموده در جزیره‌ی هرمز (عمرانی) • پارک شهرداری (عمرانی)
• پارک جزیره‌ی هرمز (عمرانی)

کلیسای زوزور روستای بارون- منطقه آزاد ماکو، منبع: wikipedia.org

کلیسای سنت‌استاپوس- جلفا- آذربایجان شرقی، منبع: www.kojaro.com

کاخ‌موزه سردار ماکو، روستای باغچه‌جوق منطقه آزاد ماکو، عکاس: ایوب فارابی، منبع: www.isna.ir

هادی احمدی روئینی

فرامز پارسی

نگار سریع الاطلاق

علی سوداگران

محمدحسن طالبیان

عبدالرضا محسنی

رضا مفاخر

محمدحسن طالبیان

شهریار خانی‌زاد

رکسانا خانی‌زاد 

آرین خانی‌زاد