خانه‌ی صدیـــــق، اثر آرش خداداد، سمانه یاراحمدی
نهان در خــــــاک، اثر امیرهومن اسدی مرصع امیرپویا اسدی مرصع هدایت گواهیخانهی تاریخی جری پولاک، اثر محسن عباسی هَرُفته
تقدیر ویژه
معرفی
این بنای یک‌صد ساله، از یک سو معماری ویژه‌ای داشت و از سوی دیگر کارکرد جدید خاصی پیدا کرده بود که این دو موضوع در مبانی نظری حفاظت از آن بسیار تاثیرگذار بود. لذا برای تبیین مبانی نظری، ابتدا مختصری به ویژگی‌های معماری بنا اشاره می‌گردد.
رابطه‌ی منحصربه‌فرد با دریا و استقرار در مجاورت قلعه‌ی تاریخی پرتغالی‌ها، بنا را موقعیتی یگانه بخشیده است. معماری خاص بنا در وهله‌ی اول چشم هر بیننده را به خود جلب می‌کند چرا که با ساختاری متفاوت از معماری ایران در منطقه‌ی حاشیه‌ی خلیج فارس مواجه می‌شود. معماری بنا آمیزه‌ای از سبک غربی و محلی است. عملکرد رفاهی-تفریحی آن در کنار ساحل، به بنا ماهیتی برونگرا داده است که البته تا حدی از خصوصیات معماری سواحل جنوبی خلیج فارس است اما نه به این شدت و حدت؛ نعل درگاه‌های رومی و شاکله‌ی سنگی بنا نیز این امر را تقویت نموده است. اما نکته‌ای که به شاکله‌ی معماری بنا تا حدی کیفیت بومی می‌دهد استفاده از روش‌های بومی در ساخت بنا است؛ سقف‌های تیرپوش، آجرهای فرشی، نقوش و تزئینات آشنا، سنگ‌های محلی به همراه اندود قرمز رنگ محلی و… همه و همه بر معماری بومی محل دلالت دارند.
مبانی نظری
در مواجهه با بنایی با چنین سبک منحصر‌به‌فردی، به نظر رسید بهترین تصمیم پایبندی به وضعیت اصیل آن و تلاش برای احیای اصالت و یکپارچگی آن است؛ چه در مقام فرم معماری بنا و چه به‌لحاظ شیوه‌ی ساخت و مصالح. بنابراین اصول مرمت و احیای بنا به شرح ذیل مد‌نظر قرار گرفت:
• بازگرداندن اصالت و یکپارچگی از‌دست‌رفته به بنا
• حداقل مداخله
• خوانا‌سازی حداکثری وضعیت اصیل باغ و کوشک
• استفاده از شیوه‌های بومی ساخت در فرایند مرمت بنا
• استفاده از مصالح بومی در مرمت بنا (سنگ و خاک قرمز محل و ملات‌های آهکی)
• استفاده از استادکاران بومی محل در فرایند مرمت
• تناسب بین کاربری جدید و ظرفیت‌های بنا
• تمایز در الحاقات طراحانه
• مناسب‌سازی برای کاربری جدید (مرکز فرهنگی) با احترام به ارزش‌های بنا
چالش ساخت مقبره در حیاط
از سوی دیگر چالش این پروژه موضوع ساخت مقبره برای شهدای گران‌قدری بود که چند سال قبل از تعریف پروژه، در حیاط این بنای تاریخی دفن شده بودند. تمام تلاش تیم طراحی بر این متمرکز شد تا ضمن توجه به حضور شهدا در بنا، ارزش‌های تاریخی مجموعه نیز مورد تعرض قرار نگیرد. نهایتا با طراحی یک گره در کف‌سازی که به مرکز (محل دفن شهدا) تاکید داشت و از نقوش معماری ایرانی-اسلامی به شمار می‌رود که با مبانی توحیدی شهادت نسبت نزدیک دارد، سعی شد تا حریم بصری بنای تاریخی مخدوش نگردد. ضمنا با استفاده از دو لوح سنگی که بر روی آنها نیز گره‌ای برای تخلل بیشتر و رابطه‌ی مفهومی با دو شهید و آیه‌ای مرتبط با شهادت کار شده بود، تلاش شد با حداقل مداخله و حداقل بارگذاری و جرم‌گذاری در محوطه‌ی این بنا، بیشترین میزان مفاهیم مرتبط با فرهنگ شهادت صورت پذیرد.
اهم اقدامات حفاظتی
بر اساس مبانی فوق، اهم اقدامات حفاظتی در این پروژه شامل موارد ذیل است:
1. آزادسازی حریم بنا از ساخت‌و‌سازهای فاقد‌ارزش دوره‌ی اخیر
2. سبک‌سازی بام‌ها
3. استحکام‌بخشی سازه‌ی فرسوده‌ی بنا:
• پر کردن حفره‌های دیوارهای کنده‌شده توسط موش‌های خرما با سنگ و ملات‌های آهکی
• دوخت‌و‌دوز ترک‌های سازه‌ای سقف‌های چوبی و تعویض چوب‌های فرسوده
• آناستیلوز عناصر سنگی به واسطه‌ی فرسودگی ملات بین سنگ‌ها
4. مرمت اجزای تخریب‌شده به شکل اصیل آنها:
• مرمت خورشیدی نما
• تجدید اندود نما با خاک قرمز محلی مطابق وضعیت اصیل
• مرمت درها، نرده‌ها و تیرهای چوبی و روغن‌کاری مجدد آنها
• بازسازی عناصر سنگی تخریب‌شده (مانند یکی از سردرهای سنگی حصار جنوبی)
5. بازسازی و تجهیز داخلی فضاهای بنا با حداقل مداخله به‌نحوی‌که برای کاربری جدید (مرکز فرهنگی جزیره) مناسب باشند.
6. طراحی یادمانی بر روی قبور به‌نحوی‌که مزاحمتی برای اثر تاریخی نداشته باشد و در ضمن به جهت مفهومی، یادمانی برای دو شهید مدفون در محل باشد. در این باره همان‌طور که قبلا گفته شد، با توجه به اینکه امکان ساخت‌و‌ساز در مرکز حیاط با توجه به حریم بصری ساختمان تاریخی وجود نداشت، سعی شد در کف‌سازی حیاط از نقش گره -که عنصری مفهومی در معماری اسلامی است- استفاده شود، ضمن آنکه با بهره‌گرفتن از قابلیت مرکزگرای گره، توجه به مرکز (محل دفن شهدا) نیز ایجاد شود و سپس با حداقل عناصر، یادمانی که انتقال حداکثری مفاهیم را در پی داشته باشد، ایجاد شود (در طراحی این یادمان، مفاهیمی چون ایستادگی و پایداری، خلوص و پاکی با انتخاب رنگ سفید برای یادمان و ایجاد تمایز میان یادمان و بنای تاریخی، توجه به فرم‌های آشنای اسلامی (گره)، نگاه یادمان به سمت دریا به‌عنوان نماد بی‌کرانگی، مد‌نظر بوده است، ضمن آنکه آیه‌ی انتخاب‌شده بر روی سنگ که با فلز اجرا شده است با درخشندگی خود، غایت شهادت و مقام شهید را یادآوری می‌کند.)
نام پروژه: خانه‌ی تاریخی جری پولاک (مرکز فرهنگی شهدای گمنام جزیره‌ی هرمز)
عملکرد: مرکز فرهنگی
دفتر طراحی: محسن عباسی هرفته
معمار: محسن عباسی هرفته
همکاران معماری: سید‌مجتبی حسینی، یاسر زوینی
همکار سازه: عباس محمدی
همکار تاسیسات الکتریکی: محمدعلی مجاهدیان
همکار تاسیسات مکانیکی: محسن رضوانفر
مجری: گروه فنی-مهندسی واژار (شرکت واژار گستر آریا)
کارفرما: بنیاد حفظ آثار و نشر ارزش‌های دفاع مقدس کشور
نوع سازه: دیوار باربر
نوع تاسیسات: کولر گازی
آدرس پروژه: استان هرمزگان، جزیره‌ی هرمز، مجاور قلعه‌ی پرتقالی‌ها، خانه‌ی جری پولاک (مرکز فرهنگی شهدای گمنام هرمز)
مساحت زمین: 828 متر مربع
زیربنا: 355 متر مربع
تاریخ شروع و پایان ساخت: 1398-1392
عکاس پروژه: حشمت روایی
ایمیل: mohsen_abbasi57@yahoo.com
اینستاگرام: mohsen_abbasi_harofteh
قبل از مرمت
مدارک فنی
مطالب مرتبط
