مصاحبه از بهار علیزاده

ناهید بریانی در سال 1364 وارد دانشکده‌ی هُنرهای زیبای دانشگاه تهران در رشته‌ی معماری پیوسته شد و از سال دوّم در حوزه‌ی نقشه‌کشی و نقشه‌کشیِ سازه با دفاتر مهندسین مشاور همکاری کرده است. او آشنایی با مهندس بیژن شافعی را «یک اقبال» می‌داند، چراکه به قول خودش، «ذائقه‌ی معماری‌اش همراه با وی شکل گرفته است». بریانی کار طرّاحی را از سالهای پایانی دانشگاه و پس از فارغ‌التّحصیلی در سال 72 آغاز کرد. طولانی‌ترین همکاری حرفه‌ای وی با شرکت گزینه و به‌همراه مهندس شافعی بوده است. بریانی همکاری با این شرکت را چندسالی پس از این‌که مهندس شافعی گزینه را ترک کرد، ادامه داد و در سالهای اخیر دفتر اختیاریه را همراه با مهندس شافعی مدیریت می‌كند.
مهنـدس بیـژن شـافعی پـس از فـارغ‌التّحصیـلی از دبیرستان البرز، وارد دانشکده‌ی هُنرهای زیبای دانشگاه تهران شد. پس از انقلاب فرهنگی به دلیل تعطیلی دانشگاه‌ها، فرصتی اجباری نصیبش شد تا کار وی در حوزه‌ی معماری زبانِ خاصِّ خود را پیدا کند. او نیز کار حرفه‌ای‌اش را با دو سال نقشه‌کشی در دفاتر مهندسین مشاور آغاز کرد و سپس به‌تدریج با طرّاحیهای کوچک وارد کار اجرایی شد. مهندس شافعی معتقد است از آنجا که شکل‌گیری کار حرفه‌ای‌اش در فضای بیرون از دانشگاه صورت گرفته، تعطیلی و بازگشایی دانشگاه تأثیر چندانی روی کار حرفه‌ای وی نداشته است.
این مهندس معمار در بسیاری از شرکتهای مهندسین مشاور فعّالیت کرده است. مهندس شافعی از سال 67 به‌مدّت سه سال مسئول معماری شرکت مهندسین مشاور یکم بوده است. وی همچنین از مؤسّسان شرکت مهندسان مشاور گزینه است. مهندس شافعی دفتر معماری مشترک خود با مهندس بریانی را از سال 72 با عنوان دفتر طرّاحی راه‌اندازی کرده است که این دفتر هم‌اکنون جزئی از شرکت خانه‌ی هفت ماه‌ است. این مؤسّسه در طول 18 سال فعّالیت مستقل، پروژه‌های متعدّدی را در زمینه‌های مسکونی، اداری، فرهنگی و ورزشی طرّاحی و اجرا کرده است.
مهندس شافعی از سال 1362 با همکاری مهندس دانیل و مهندس سروشیانی یک گروه پژوهشی به نام «معماری دوران تحوّل» ‌را شکل داد که به فعّالیتهای پژوهشی می‌پردازد. این گروه پژوهشی تاکنون سه کتاب درباره‌ی معماری دوران تحوّل و معمارانی که از ابتدای قرن فعّالیت می‌کرده‌اند، منتشر کرده است. فعّالیت این گروه در یکی از دفاتری که توسط این معمار طرّاحی شده است انجام می‌شود و شافعی و بریانی بخشی از زمان خود را در طول هفته به فعّالیتهای این دفتر اختصاص داده‌اند.
دفتر اختیاریه در حال حاضر کارهای طراّحی و اجرا را انجام می‌دهد. البتّه، این شرکت تنها مجری طرحهای خود است و اگر فردی بخواهد شخصاً مجری طرح باشد، این شرکت خدمات طرّاحی و نظارت عالی یا نظارت مقیم نیز ارائه می‌کند.
پروژه‌های این شرکت به دو بخش عمده تقسیم می‌شونـد: بخش نخست شامل پروژه‌هـایی‌ست که از مرحلـه‌ی خاک‌برداری آغـاز می‌شونـد و در نهـایت به بهره‌برداری می‌رسند. بخش دوّم، پروژه‌های طرّاحی داخلی را در بر می‌گیرد. این شرکت 12 سال است که در بخش دوّم نیز فعّالیت می‌کند و از شرکتهای مجرّب این حوزه، به‌ویژه در زمینه طرّاحی داخلی فضاهای فرهنگی، محسوب می‌شود. مدیریت این دفتر در حال حاضر بر عهده‌ی مهندس شافعی و مهندس بریانی است و با توجّه به نوع پروژه، با 10 تا 14 نفر پرسنل، فعّالیت می‌کند.
آنچه در ادامه می‌خوانید گفت‌و‌گوی هُنر معماری با این دو معمار مجرّب است.

بیژن شافعی درمورد اینکه چه مقدار خود را یک معمار ایرانی‌‌ می‌داند ، چنین بیان میدارد:
شافعی: تحوّلاتی که در دنیای بعد از انقلاب صنعتی طیّ دو قرن اتّفاق افتاده است، ‌توانسته پایه‌های معماری و دیگر هُنرها را از اساسْ تغییر دهد و از این تغییرات گریزی نیست. وقتی ماشین به عرصه‌ی زندگی می‌آید، سرعت در همه‌ی عرصه‌ها بالا می‌رود و اتّفاقاتی می‌افتد که بر گرایشها و جنبشهای هُنری و نیز سبکها اثر می‌گذارد. بزرگ‌ترین اتّفاقی که در طول تاریخ در حوزه‌ی معماری افتاده و پایه‌های معماری را تغییر داده است، جریان معماری مُدرن است. ایران نیز از این تحوّل بی‌نصیب نبوده است. به‌طور مشخّص، معماری ما از دوران قاجاریه که شاه و صاحب‌منصبان در دوره‌ی صلح به کشورهای اروپایی می‌روند، نخستین تأثیرها را از معماری جدید می‌گیرد. قبل از آن، اگر شاه ایران یا حکومت ایران به جایی رفته،‌ می‌خواسته آنجا را تصرف كند! البتّه ما در دوره‌ی صفویه گفت‌وگوهایی داشته‌ایم، ولی، در دوره‌ی ناصری است که ناصرالدّین‌شاه سه سفر به اروپا می‌کند كه منطبق است با برپایی چندین نمایشگاه جهانیِ فوق‌العادّه مهم؛ حتّی مظفّرالدّین‌شاه با وجود دوران سلطنت خیلی کوتاهش، سه بار به اروپا سفر کرده است.
این سفرها توانسته در ایران تحوّلاتی ایجاد کند؛ برای مثال، ما عمارتی داریم به نام «خواب‌گاه» در محدوده‌ی ارگ که متأسّفانه سال 38 یا 39 تخریب می‌شود.‌ این عمارت نخستین عمارتی است که به‌طور صددرصد، در همه‌ی موتیفها، عناصر و حجم کلّی و ترکیب، از سبکِ معماری قرن نوزدهم اروپا تأثیر گرفته است. در دوران ناصری نیمی از تهران از تراموا استفاده می‌کند و این مسئله‌ی مهمّی است؛ یعنی اگر امروز نصف شهر تهران از مترو استفاده کند، شرایط مشابه ایجاد شده است.
در معماری نیز ما خواه‌نا‌خواه ناچاریم از تکنولوژی روز استفاده کنیم. ولی ما یک سرزمین و مکان هم داریم که ترجیح می‌دهم برای آن از اصطلاح محدوده‌ی جغرافیایی استفاده نکنم؛ زیرا محدوده‌ی جغرافیایی ایران دستخوش تحوّلات عظیمی شده و فرهنگهای مختلف در آن نفوذ کرده‌اند.
نگاه ما در ارتباطی که با خانم مهندس بریانی در دفتر داریم، همواره به دو مؤلّفه است: نخست مؤلّفه‌ی سرزمین و مکان که هویّت و فرهنگ در آن حضور دارد و با محدوده‌ی جغرافیایی کاملاً متفاوت است، و دیگری مؤلّفه‌ای که من نام آن را اُفقهای دوردست یا دنیای ناشناخته‌ها گذاشته‌ام ــ دنیایی که دائماً در آن کشفیات و خلقهای جدید صورت می‌گیرد.

بیژن شافعی ، متولّد 1339، مهاباد
تحصیلات متوسّطه در دبیرستان البرز
فوق لیسانس معماری دانشكده‌ی هُنرهای زیبای دانشگاه تهران، 1357
تأسیس دفتر مستقلّ معماری، 1371
ادغام دفتر مستقلّ معماری خود با دفتر «شركت خانه‌ی هفت‌ماه»، 1381
از پایه‌گذاران و مسئولان «گروه معماری دوران تحوّل در ایران» ، 1362
مدیرعامل دفتر طرّاحی و ساخت «شركت خانه‌ی هفت‌ماه»
عضو هیئت دبیران و دبیر بخش فرهنگی «جامعه‌ی مهندسان معمار ایران»
از مؤسّسین «خانه‌ی فیلم معمار»

ناهید بریانی، متولّد 1345، تهران
فوق لیسانس معماری از دانشكده‌ی هُنرهای زیبای دانشگاه تهران، 1372
فعالیت در دفتر مستقلّ معماری، 1371
مدیرِ آتلیه‌ی طرّاحی و سرپرستی داخلی «شركت خانه‌ی هفت‌ماه»
همكاری با گروه معماری دوران تحوّل و جامعه‌ی معماران ایران

مطبوعات و تلویزیون
فصلنامه‌ی آبادی؛ شماره‌ی 21، طرحهای ساخته‌شده‌ی بیژن شافعی
فصلنامه‌ی معمار؛ شماره‌ی 5، «بیژن شافعی در آینه‌ی سه اثر معماری»
فصلنامه‌ی معمار؛ شماره‌ی 9، خانه‌ی هُنرمندان ایران، مهندسین مشاور گزینه، معمار، شهرساز
خبرنامه‌ی کانون؛ شماره‌ی 10، نمایشگاه کارهای بیژن شافعی
فصلنامه‌ی معمار؛ شماره‌ی 12، عمارت زعفرانیه
روزنامه‌ی صبح اقتصاد؛ بررسی معماری تهران در خانه‌ی هُنرمندان، همایش «معماری دوران تحوّل»، 6 اسفند 1382
فصلنامه‌ی شارستان؛ شماره‌ی 2، ساختمان پشتیبانی مجموعه‌ی صنعتی بندرعباس
فصلنامه‌ی معمار؛ شماره‌ی 25، چاپ و انتشارات دارآباد
روزنامه‌ی همشهری؛ «رویکرد ملّی در روند ساخت و ساز»، شماره‌ی 3434، 21 تیر 1383
«خانه‌ی هُنرمندان میزبان معمار خود: پنج اثر از بیژن شافعی»؛ 27 مهر 1383
آموزش معماری باید همگانی شود: «در حاشیه‌ی نشست سالیانه جامعه مهندسان معمار ایران، گفتگو با مهندس بیژن شافعی، دبیر انجمن فرهنگی جامعه‌ی مهندسان معمار»، آذر مهاجر از همشهری، سه‌شنبه 28 مهر 1383
فصلنامه‌ی معماری و ساختمان؛ شماره‌ی 7، كالبدهای فراموش‌شده‌ی ایرانی، بررسی روند هُتل‌سازی در ایران با حضور بیژن شافعی، ناهید بریانی و كیوان خطیر
دو قدم مانده به صبح، شبکه‌ی 4 سیما، 8 خرداد 1387، مرمّت تئاتر نصر
فصلنامه‌ی معمار؛ شماره‌ی 50، کارهای دفتر طرّاحی بیژن شافعی
فصلنامه‌ی معماری و ساختمان؛ شماره‌ی 19، معرّفی پروژه‌های ایرانی: بیژن شافعی
مجلّه‌ی A+U ؛ تیر و مرداد 1378، باشگاه‌های فرهنگی در ایران، مجموعه‌ی رازی، انتشار در كشور هند
فصلنامه‌ی 2A؛ زمستان و بهار موضوع 13، اوّلین سردر معماری ایرانی (استفاده از مصالح طبیعی)

نمایشگاه‌ها و فیلم‌ها
3 طرح برگزیده‌ی دوّمین جشنواره‌ی مهندسی ساختمان
نمایشگاه «راز نهان: كارهای معماری بیژن شافعی»؛ 9 الی 14 مهر 1379، خانه‌ی هُنرمندان ایران
فیلم تهران و معماران؛ کارگردان: مانی قدرت‌نما
فیلم تلویزیونی خانه‌ی من؛ مشاور برنامه: علیرضا بابکی راد
نمایشگاه «تلاقی: دیدار دو تجربه‌ی معماری»، بیژن شافعی، محمّدرضا نیکبخت، 23 تا 29 اردیبهشت 90، خانه‌ی هُنرمندان ایران