پیشگامان مدرنیته­‌ی معماری ایران نوین

ایرج کلانتری طالقانی، یکی از پیشگامان معماری معاصر و نوین ایران  و از شاگردان استاد هوشنگ سیحون، که در دوران کاری و فعالیت خود علاوه بر طراحی و خلق  آثار بدیع، هنرمندانه، با کیفیت، الگو­ساز و ماندگار همچون پروژه‌­های مسکونی اداری، فرهنگی، آموزشی، سفارتخانه‌­ها، دریافت جوایز معماری و داوری رویدادها، مسابقات معماری، در حوزهای تدریس و آموزش دانشجویان و معماران جوان در دانشگاه‌­‌های تهران، علم و صنعت و دانشگاه آزاد، همچنین درمطالعات، تحقیقات و پژوهش‌­های معماری و شهرسازی بسیار فعال و تاثیر گذار بودند. ایرج کلانتری همچنین در طراحی خانه­‌هایی معاصر با دیدگاهی مدرن، همچون خانه‌­ی نجف دریا بندری، پرویز کلانتری، ثمن باغچه‌­بان، طراحی ویلاهای ساحلی مدیران موسسه‌­ی فرانکلین در سواحل مازندران  و مجموعه‌­های مسکونی شاخص، آثار بسیار مهم و با ارزش و ماندگاری از خود به جای گذارد.

ایرج کلانتری، متولد14 اسفند 1323 شمسی، برادر پرویز کلانتری نقاش و هنرمند  شهیر ایرانی، دوران آموزش ابتدایی خود را در دبستان نشاط  تهران و متوسطه را در سال‌­های 1333 و 1336 در دبیرستان‌­های شرف و هدف به پایان رساند وی توانست در کنکور ورودی دانشکده­‌ی هنرهای زیبا دانشگاه تهران در سال 1340 رتبه‌­ی دوم این رقابت را از آن خود نماید و در آتلیه‌­ی هوشنگ سیحون مشغول به تحصیل شود. ایرج کلانتری در سال‌­های 1342 با مشارکت ایرج طیب­‌نیا، آریپار پطروسیان و فریور صدری گروه مشاورین خود را راه اندازی و در سال 1344 تحصیلات خود در دانشکده­‌ی هنرهای زیبا را به پایان برساند. کلانتری همچنین در سال 1345 تحصیل در رشته­‌ی شهرسازی دانشکده­‌ی هنرهای زیبا را شروع و در سال 1350 اقدام به تاسیس دفتر معماری کلانتری و دارایی نمود که  بعد از مدتی با خروج مهندس دارایی از هیئت مدیره، با همکاری و مشارکت مهندس حسین شیخ زین الدین، مهندسین مشاور باوند را پایه ریزی و تاسیس نمودند.

ایرج کلانتری معتقد بود” آنچه من از حرفه­‌ی معماری دریافت می‌­کنم، این است که معماری بایستی طرف یک گفتگو قرار گیرد. فایده‌­ی معمار برای جامعه از این واقعیت ریشه می‌گیرد که او به عنوان متخصص طراحی محیط انسان‌ها ، نسبت به شرایط مختلف، با نظام ارزشی و ذهنی خود واکنش نشان می‌دهد. از این دیدگاه، معماری هنری است با کاربردهای اجتماعی و حاصل آن آمیزشی است از عوامل ذاتی و خارجی ، دیالکتیک این فرایند در جایگاه روشنفرانه‌­ی معمار و کنش او با وضعیت موجود نهفته است. کلانتری برای کارهای خود چهار زمینه قائل است: سادگی، وحدت، و تنوع، نظم ساختاری و فردیت بارز” . (1 )

همانطور که  اشاره شد، ایرج کلانتری از شخصیت‌­های بود که علاوه بر معماری و طراحی‌­های شاخص و تاثیرگذار در روند معماری مدرن ایران نوین و در زمانی که کشور در با شتاب حال گذراز دوران قاجار به سوی مدرنیته بود علاوه برطراحی  و معماری در تحریریه نشریات تخصصی همچون مجله‌­ی آرشیتکت به مدیر مسئولی مشیریو … بسیار فعال بودند.

“حسین شیخ‌­زین‌الدین در مورد ایرج کلانتری از دوستان، شرکا و همکاران قدیم خود  با عنوان زیبایی نهفته می‌­نویسد: در دفتر باوند اتاق‌­های کار کلانتری و من کنار هم است، به جز مشورت‌­ها و جلسات کاری، هفته‌­ای چندبار ، وقتی فراغتی دست می‌دهد به سراغش می‌روم، تا سئوالی که ذهنم را مشغول کرده یا موردی را که به نظرم جالب است در گفتگویی کوتاه با وی در میان بگذارم. این گفتگو برای من بهره‌­ی فراوان داشته است، نه اینکه موضوع باشد یا آنکه راه حل آماده‌­ای بدست آورم، بیشتر روش گفتگو برای من جذاب است. موضوع ساده‌­ی من هرگر برایش پیش پا افتاده نیست. برایش آنقدر جنبه­‌های ناشناخته و تازه دارد که شروع به پرش می­‌کند، آنقدر انعطاف نشان می‌دهد که من فکر می‌­کنم این موضوع بین من و او مشترک است، تعارف نمی­‌کند اختلاف بین من و خودش را دستما­یه‌­ی ساخت نظریه‌­ای جدید می‌­کند و در انتها حتی اگر نتیجه­‌ی مشترکی بدست نیاید شکل و صورت مسئله را عوض کرده است. وقتی صورت عوض می­‌شود تغییری حاصل آمد و موضوعی نو و جدید خلق شده است… کلانتری به جای پناه گرفتن در سایه قواعد می‌­کوشد توازنی ساده بین آن­ها برقرار کند، از کار زیاد بیزار است، و از پیچیدگی گریزان، گاهی آنقدر ارتدکس می­‌شود که از خیر زیبایی‌­های شلوغ و در هم تنیده هم می‌­گذرد، با آنکه ممکن است روز دیگری آن را تحسین کند.”  ( 1)

همانطور که در بالا اشاره گردید، کلانتری علاوه برروند طراحی و پروژه‌­های در دست اقدام و ساخت، توانست همزمان با تدریس و تحقیق و پژوهش، در همکاری با نشریات مختلف معماری آن دوران نیزهمکاری­ وحضوری چشمگیر و تاثیرگذار داشته باشند که از آن جمله می‌توان به فعالیت‌­های زیر اشاره کرد: نشریه‌­ی وزین آرشیتکت به مدیر مسئولی ایرج مشیری که متاسفانه شش شماره بیشتر منتشر نگردید، مجله‌­ی معماری نوین به مدیر مسئولی وارطان هوانسیان، مجله­‌ی بانک ساختمانی، فصلنامه‌­ی هنر و معماری به مدیر مسئولی عبدالحمید اشراق ، فصلنامه‌­ی آبادی به مدیر مسئولی سید رضا هاشمی، مجله­‌ی معماری و شهرسازی به مدیر مسئولی  رضا رضایی‌­راد، فصلنامه‌­ی معمار، به مدیر مسئولی سید رضا هاشمی همکاری و در روند ارتقا تحریریه‌­ی نشریات معماری، انتشار مقالات، مستند­سازی و ارتقاع معماری کشور قدم‌­های بزرگ و ماندگار بردارد. ایرج کلانتری همچنین توانست با طراحی الگو­های جدید برای خانه و مجموعه­‌های مسکونی به موفقیت‌­های چشمگیری در این زمینه دست پیدا کند.

بهرام شکوهیان در کتاب معماری ایرج کلانتری می­‌نویسد: کلاتنری با طراحی خانه‌­های متعددی در دهه‌­های 40 و 50 مورد توجه قرار گرفت. خانه‌­های کارل اشلامینگر و نجف دریا بندری نمونه­‌های بارزی از این دوره‌­ی کاری کلانتری هستند. کلانتری در معماری خود توجه خاصی به فضاهای داخلی دارد و معتقد است” نمود بیرونی یک بنا نباید بیانگر فضاهای داخلی آن باشد تا بیننده با کشف فضاهای داخلی تحت‌­تاثیر قرار بگیرد. (1 )

یادشان گرامی

منبع:
کتاب معماران ایران جلد اول، انجمن مفاخر معماری ایران، موسسه فرهنگی پژوهشی چاپ نظر 1386
معماری ایرج کلانتری، بهرام شکوهیان، انتشارات دید
فصلنامه‌ی هنرمعماری شماره‌ی 25، تابستان 1391
کتاب سال معماری معاصر ایران 1399
کتاب سال معماری معاصر ایران 1400