خانه‌‌ی مدیر کارخانه‌‌ی قند کرج
معماری از نیکلای مارکف
کرج، 1311 ه.ش (معماری پهلوی اول)

خانه‌‌ی مدیر کارخانه‌‌ی قند کرج
معماری از نیکلای مارکف
کرج، 1311 ه.ش (معماری پهلوی اول)

نیکلای مارکف، پسر لِف، در سال 1882 در شهر تفلیس به دنیا آمد. خانواده‌اش از خانواده‌های سرشناس روسیه‌ی تزاری بود که افتخارات ملی و سمت‌های دولتی داشت. پدرش، افسر عالی‌رتبه‌ی ارتش، به تفلیس، مرکز نیروهای نظامی روسیه در قفقاز آمده و در آنجا سکنی گزیده بود.
مارکف تحصیلات متوسطه را در تفلیس گذراند. سپس به آکادمی هنر و معماری دانشگاه سلطنتی سنت‌پترزبورگ رفت که در سال 1819 تأسیس شده و در نیمه‌ی دوم قرن نوزدهم و اوایل قرن بیستم میلادی، یکی از معتبرترین مراکز علم و فرهنگ روسیه و خاورشناسی درسطح جهان بود.
نیکلای در آکادمی هنر و معماری سنت‌پترزبورگ تحصیل کرد و به سال 1910 در 27سالگی آن را به اتمام رساند. پس از تحصیلات در رشته‌ی هنر و معماری، در دانشکده‌ی خاورشناسی دانشگاه سنت‌پترزبورگ به تحصیل زبان فارسی ادامه داد و گویا به سال 1914 فارغ‌التحصیل شد و در جنگ جهانی اول به نیروهای قزاق پیوست و در آنجا همرزم رضاخان بود. پس از انقلاب اکتبر به ایران آمد و فعالیت گسترده‌ای را آغاز کرد. مارکف در دو دهه‌ی اول قرن چهاردهم شمسی یکی معماران مطرح در ایران محسوب می‌شد. اولین کار مهم او در سن 42 سالگی مدرسه‌ی البرز است که به سال‌های 1303 و 1304 (1924 و 1925 میلادی) ساخته شد. از او در سال 1926 (1305) برای تدریس معماری دعوت به عمل آمد. در سال‌های بعد تا وقوع جنگ جهانی دوم مارکوف فعالیت پرثمری داشت و اولین دفتر کارش را در خیابان استانبول و سپس در خیابان‌های فردوسی و ارباب جمشید دایر کرد. بعد از جنگ جهانی دوم مارکوف به فعالیت‌های طراحی و مقاطعه‌کاری ادامه داد و به سال 1957 در سن 75 سالگی درگذشت. پیکر او، 29 سال پس از مرگ همسرش وِرا، در کنار او در آرامگاه دولاب تهران آرام گرفت.

طرح این خانه در سال 1311 هجری شمسی آماده شد. بنا شامل یک طبقه و زیرزمین است و در محوطه‌ی باغی وسیع قرار دارد. ورودی اصلی خانه شامل یک سنتوری بر روی دو ستون گرد است. در امتداد محور ورودی، راهرویی به اتاق‌ها راه پیدا می‌کند. فضای پذیرایی با دو اتاق تودرتو، پنجره‌ای پیش‌آمده روبه باغ جنوبی دارد و ایوانی ستون‌دار آن را به فضای آزاد مرتبط می‌کند. اتاق‌های خواب هم به این ایوان متصل هستند و از منظر سبز بیرون استفاده می‌کنند.
عناصر و ترکیب‌ نمای جنوبی خانه بسیار شبیه به نمای خانه‌ی استادان در مدرسه‌ی فلاحت کرج است، با این تفاوت که با وجود ایوانی بزرگ‌تر و ستون‌هایی به تعداد و تکرار بیشتر فاخرتر به‌نظر می‌آید. در مجموعه‌ی مسکونی کارخانه‌ی قند کرج (1311) مارکف نمونه‌های مختلفی از خانه‌های دوقلو، خانه برای مجردان و خانه‌های کارگری را نیز طراحی کرده است.

مدارک فنی

منبع: دانیل ویکتور؛ شافعی بیژن؛ سروشیانی سهراب (1382)، «معماری نیکلای مارکف»، معماری دوران تحول در ایران، تهران، انتشارات دید.