کتابخانه‌ی مرکزی و مرکز اسناد دانشگاه شیراز شیراز، ایران/ محمدرضا مقتدر (مهندسین مشاور مدام، مقتدر-آندرف-مندا)، 1975 م. (1354 ه.ش)
Experimental school in Haikou, ts, Elnaz Shomaliکتابخانه‌ی آکادمی فیلیپس اکستر نیو همپشایر، آمریکا / لویی کان، 1971
Library of Phillips Exeter Academy, 1971
کارنامه‌ی پر افتخار لویی کان در زمینه‌ی ساخت بناهای جدید در محوطه‌ی مؤسسات و فضاهای آموزشی همچون دانشگاه ییل، دانشگاه پنسیلوانیا، مؤسسه‌ی سالک، کالج برین موور و همچنین طرح‌های اجرا نشده‌ی او برای دانشگاه رایس، مؤسسه و کالج هنر مریلند و کالج هنر فیلادلفیا او را به یکی از محبوبترین و برجسته‌ترین معماران این حوزه مبدل کرد. کتابخانه‌ی فیلیپ اِکستر یکی از بی‌روح‌ترین و در عین حال مهمترین ساختمان‌هایی است که کان برای یک مؤسسه‌ی علمی آمریکایی طراحی کرده است. ویژگی‌هایی چون نماهای متشکل از اِلمان‌ها، احجام داخلی، پیکربندی‌ها، و هندسه‌ی کلی بنا همگی نشان‌دهنده‌ی تأثیراتی هستند که پروژه‌ی مجلس ملی در داکا (واقع در بنگلادش که در سال 1962 آغاز و در سال 1974 و پس از مرگ کان به اتمام رسید) بر او گذاشته بود.
رییس جدید آکادمی فیلیپس اِکستر، ریچارد دابلیو.دی همچون مسئولان دیگر پروژه‌هایی که کان در محوطه‌ی مؤسسات آنها کار کرده بود، خواهان ساختمانی مدرن بود که با دیگر قسمت‌های تاریخی محوطه، سازگاری و تعاملی چشمگیر برقرار کند. بنابراین فهرستی از کاندیدهای احتمالی از معماران آماده شد که نام افرادی چون کان، ادؤارد لاربه بارنز، پل رودلف و فیلیپ جانسن در آن به چشم می‌خورد و پس از ملاقات با معماران حاضر در لیست و بررسی آثار پیشین آنها، طراحی ساختمان به کان پیشنهاد شد. برآورد هزینه‌ی اجرای طرح پیشنهادی کان از بودجه‌ی اولیه‌ی پروژه، یعنی دو و نیم میلیون دلار بیشتر بود بنابراین او مجبور به ایجاد تغییرات اساسی در طرح خود شد و لازم دید تا کل طبقه‌ی بالای بنا را حذف کند. پس از نشست‌ها و نامه‌نگاری‌های فراوان با کارفرمایان پروژه، تلاش‌های کان در جهت متقاعد کردن آنها در مورد عدم ایجاد تغییرات در طرح اصلی به دلیل تغییر مقیاس کلی طرح، نتیجه داد و بودجه‌ی مورد نیاز به او داده شد. در طرح اصلی و نهایی، طبقه‌ی بالای ساختمان هم اجرا شده است.
تصویر 1. اتین لویی بوله، پرسپکتیو داخلی طرح پیشنهادی سالن جدید کتابخانه‌ی ملی، 1780
تصویر 2. تصویرسازی با تکنیک خراش، اثر پل لترولی، برگرفته از کتاب ساختمان‌های مدرن رم که راهبه‌ای را در حال مطالعه رو به حیاط مرکزی در صومعه‌ی سانتا ماریا دلا پاچه، اثر برامانته، نشان می‌دهد، 1840
طرح کان برای کتابخانه‌ی آکادمی اکستر از رویکرد انتقادی وی نسبت به طرح‌های کتابخانه‌های معاصر سرچشمه گرفته است. او مبانی طراحی سالن مطالعه‌ی اصلی کتابخانه و فضاهای مطالعه‌ی انفرادی را به‌کلی دگرگون کرده و به جای یک ساختمان بتنی از یک ساختمان آجری استفاده کرده است. طرح کان متأثر از ساختمان‌هایی چون کتابخانه‌ی مذهبی دورهام و صومعه‌ی سانتا ماریا دِلا پاچه، اثر براماننته در رم است. ایده‌ی کابین‌های کوچک مطالعه‌ی انفرادی در چهارچوب شیشه‌ای دیوارهای خارجی ساختمان که روشنایی آنها با نور طبیعی تأمین می‌شود، تحت تأثیر همین ساختمانها شکل گرفته است. تأثیر ترسیم «سالن کتابخانه» اثر ایتن لویی بوله تصویر1 بر ذهن کان سبب خلق یک فضای باز نورانی، درست در مرکز سالن شده، به طوری که پس از ورود به سالن، کلیه‌ی کتاب‌های کتابخانه پیش روی چشم بازدیدکنندگان قرار می‌گیرند. در تصویر2، راهبی را در ایوان و در حال مطالعه میبینیم که رو به صومعه‌ی سانتا ماریا دلا پاچه، اثر برامانته، در رم نظر افکنده است. پلان کتابخانه به نوعی مدیون طرح کلیسای یکتاپرستی رایت هم هست: پلکان‌های کنج، نیم‌طبقه‌هایی که همگی به فضای باز میانی سالن مشرفند و ابعاد فضای مرکزی در پلان، همگی الهام‌گرفته از طرح این کلیسا هستند.
تصویر3 که مربوط به اواسط پروسه‌ی طراحی در تاریخ نوامبر سال 1965 می‌شود، برشی از ساختمان کتابخانه‌ی آکادمی فیلیپس اکستر است که قوس‌های نیم‌دایره‌ای آجرین در لبه‌های خارجی و در مرکز بنا را به‌خوبی نشان می‌دهد.
تصویر 3. مقطع عرضی
سایت پلان که تحت نظارت نویسنده ترسیم شده است.
پلان و نمای کتابخانه‌ی آکادمی اکستر شامل پلکان استوان‌های کنج‌ها و سالن اصلی با کنج‌های باز می‌باشد که بر اساس طرح اولیه‌ی متعلق به اواسط سال 1966 میلادی طراحی شده است؛ این امر و پیکربندی قلعه‌مانند نما در تصویر4 و 5 قابل رؤیت هستند. کتابخانه در سمت چپ و نهارخوری در سمت راست قرار گرفته‌اند و یک دوتایی معکوس را تشکیل داده‌اند. آکادمی شامل یک بخش مرکزی مخصوص سرو غذا، اتاق‌های نهارخوری در هر دو سمت و شومینه‌هایی در هر چهار کنج می‌باشد. کان بر پلان‌های نهایی کتابخانه‌ی آکادمی اکستر نیز نظارت دقیق داشت.
طرح نهایی از نظر دقت و تناسب، یکی از ماندگارترین بناها و یکی از زیباترین ساختمان‌های محوطه‌ی آکادمی اکستر است. دیوارهای مسطح آجرین خارجی ساختمان که معمولاً بدنه‌ی ساختمان‌های به‌ظاهر ساده را احاطه می‌کنند، با ستون‌های آجری که در طول طبقات قد علم کرده‌اند، یکپارچه شده‌اند. فضاهای مطالعه‌ی انفرادی در طبقات دوم، سوم و چهارم (دور تا دور محیط ساختمان) و در میان ستون‌های آجری تعریف شده‌اند که در نمای ساختمان به صورت اِلمان‌های افقیِ ساخته‌شده از قاب‌های چوبی به همراه پنجره‌های کوچک خودنمایی می‌کنند.
کتابخانه‌ی اِکستر دارای یکی از غیرمتدوال‌ترین فضاهای داخلی ساخته‌ی کان در ایالات متحده است؛ یک حجم عظیم توخالی. با اینکه ممکن است این فضای خالی در ترسیمات پلان و مقطع همچون گودالی به نظر برسد، اما در حقیقت پیچیدگی این فضای داخلی، از برش‌های دوّار سطوح دیوارها گرفته تا سقف بنا که به یک صلیب عظیم می‌ماند (حاصل از تقاطع دو تیر)، یادآور طرح کتابخانه‌هایی قدیمی است که بر روی فضاهای مرکزی تجمع یافته‌اند.
تصویر 4
تصویر 5
مطالب مرتبط
