مهرداد ایروانیان-تحول معماری معاصر شیراز

نوشته‌ی رکسانا خانی زاد

مهرداد ایروانیان، نقاش، مجسمه‌ساز و معماری که با گفتن «معماری معاصر ایران» از اولین کسانی است که نامش در ذهن متبادر می‌شود. او از کودکی به نقاشی علاقه‌مند بود و این علاقه رفته رفته بیشتر شد و دیگر حوزه‌های هنر مثل موسیقی و سینما را هم در بر گرفت، بر همین اساس طبق توصیه‌ی پدر به آمریکا رفت تا در رشته‌ی طراحی صنعتی تحصیل کند. در زمان تحصیل برای کنسرتی به مکزیک می‌رود و آن شب با تعدادی دانشجوی آمریکایی ملاقات می‌کند و آنجا بود که راه خود را پیدا می‌کند. بعد از گفتگو درباره‌ی موضوعات مختلف، هر یک به شرح علایق خود پرداختند و بعد از صحبت‌های ایروانیان، این دانشجویان که خود نیز در رشته‌ی معماری تحصیل می‌کردند، مجموعه علایق او را مرتبط به معماری دانستند. بعد از صحبت‌های آن شب، ایروانیان به خانواده‌اش اطلاع می‌دهد که تصمیم دارد رشته‌ی خود را به معماری تغییر دهد. او در این‌باره می‌گوید:«من به دنبال چیزی بودم که نمی‌دانستم چیست ولی می‌خواستم فصل مشترک نقاشی، موسیقی، طراحی صنعتی، سینما و در کل علایق من باشد. بعد از رفتن به دانشکده‌ی معماری اولین پروژه‌ای که در کلاس طراحی عنوان شد انتخاب یک قطعه‌ی موسیقی و تبدیل آن به یک ساختمان یا فضا بود و در آن زمان من متوجه شدم که همیشه به دنبال این رشته بوده‌ام.»
این علایق کاملا بر آثار ایروانیان تاثیرگذار هستند. وی معتقد است که هر فرد با توجه به سال‌های زیسته‌اش شبکه‌ای از ایده‌های ذهنی دارد و هر اثری که می‌بیند و یا چیزهایی که می‌شنود بر ناخودآگاه او اثر می‌گذارند. برای مثال او از «جنگ ستارگان» نام می‌برد که در زمانی که بسیار کم سن بوده، به قدری او را تحت تاثیر قرار داد که به دنبال چگونگی خلق آن می‌رود. همینطور آثار موسیقی که شاید مستقیما تاثیری بر یک اثر خاص نداشته باشند اما مجموع تمام این تجربه‌ها در هنگام خلق یک اثر به شکلی دیگر بروز پیدا می‌کنند.
آثار ایروانیان شامل شیوه‌ای خاص نمی‌شوند و در هر پروژه، وی کانسپتی بسیار متفاوت از دیگر کارهای خود بر می‌گزیند. خود او نیز آثارش را دارای سبک خاص و مشخصی نمی‌داند و عقیده دارد که سبک را مخاطب و یا منتقد اثر تعریف می‌کند نه خود معمار. او معتقد است که هر اثر باید با توجه به ویژگی‌ها، محدودیت‌ها و در واقع به کمک «کانتکست» خود تعریف شود و می‌گوید:«هر پروژه، سناریوی خود را می‌نویسد».
توجه به ویژگی‌های خاص و منحصر به فرد هر پروژه و سایت آن، موجب خلق طرح‌هایی گردیده که هر یک متفاوت با دیگری است و به دور از کلیشه‌های معمول، به موضوعی نو می‌پردازند. او در این باره از رستوران «دیوال» صحبت می‌کند که سایت آن به دلیل کاربری مسکونی امکان تغییر نداشت و طبق ضوابط شهرداری باید حیاط و حریم عقب‌نشینی حفظ می‌شد.
بنابراین برای این حیاط هم باید دیواری تعریف می‌شد و اگر هم دیواری تعریف می‌شد جذب مشتری به حداقل می‌رسید و رستوران نمی‌توانست خودش را به مردم بشناساند. پس به دیوارهایی چرخنده فکر شد تا متناسب با زمان کاملا صلب و یا باز و روزنه‌دار باشند؛ راه‌حلی که با توجه به محدودیت شهرداری تعریف شد و اگر این محدودیت نبود شاید هرگز این پروژه، به صورت بنایی با اجزای متحرک طراحی نمی‌شد.
او نه تنها در حوزه‌ی معماری بلکه در مجسمه‌سازی و نقاشی نیز فعالیت دارد و در مصاحبه‌اش با هنرمعماری درباره‌ی تاثیر این دو حوزه‌ی هنری بر آثارش می‌گوید:«این یک رفت و برگشت است. یک موقع شما قصد دارید اثری را تولید کنید که خودتان هم اطلاعی از آن ندارید، کارفرمایی هم نیست، فقط می‌خواهیم چیزی را خلق کنیم که حتی نمی‌‌دانیم آن خانه است یا نه؟ و یا برنامه‌ریزی آن چگونه است؟ ولی می‌دانیم که احجام کجا باید قرار بگیرند و چه شکلی ایجاد شود. در واقع این هم اسکچ هست هم نقاشی، و بعد دلمان می‌خواهد که متجسم شده و به مجسمه تبدیل شود و بعد دلمان می‌خواهد انقدر مقیاس را بزرگ کنیم که آدم‌ها در آن فضا رفت و آمد کنند و درگیرش شوند و پایداری زمانی و مکانی داشته باشد؛ بنابراین این یک موضوعی است که نمی‌توانیم بگوییم کدام اول است، شاید برای اینکه معماری تولید شود از یک پروسه‌ی نقاشی شروع کنیم. شاید فکر کنیم که یک نقاشی باید یک روز زنده شود و برای اینکه زنده باشد یک مقیاس بزرگ‌تر درستش می‌کنم و مجسمه می‌شود و بعد چندین مقیاس بزرگ‌تر می‌کنیم و می‌شود یک ساختمان و بعد آن را خیلی خیلی بزرگ‌تر می‌کنیم می‌شود شهر و… . مسیر می‌تواند برعکس باشد، ممکن است مقیاسی عظیم می‌خواهیم که حاصل نمی‌شود و بر می‌گردیم به نقاشی که ببینیم می‌توانیم آن را روی صفحه‌ی کاغذ تجسم کنیم. بستگی به شرایط دارد.»
اولین اثر او یک پروژه‌ی شهری بود. سال 1370 بود که دولت تصمیم گرفت طی برنامه‌ای، به بهسازی و نوسازی شهری بپردازد، این نوسازی مختص پایتخت نبود و در دیگر شهرهای ایران نیز پا گرفت؛ یکی از این طرح‌ها بوستانی به طول سه کیلومتر و با عرض سی متر در حاشیه‌ی بزرگراه شهید چمران شیراز بود که طراحی آن به مهرداد ایروانیان سپرده شد که چند سال پیش از دانشگاه یو.سی.ال آمریکا فارغ‌التحصیل شده و بعد از بازگشت به ایران در اواخر دهه‌ی شصت با برپایی چند نمایشگاه سعی داشت تا به جستجوی زبان معماری خود بپردازد. این اثر که «باغ بلند» نام گرفت با موفقیت طراحی و اجرا شد و شهرت وی را در پی داشت؛ حتی از آن به عنوان «شاخص‌ترین اثر معماری منظر ایران معاصر» نام برده‌اند. خود معمار در مصاحبه‌ با هنرمعماری بیان نموده است:«مهم‌ترین ویژگی باغ بلند [که در دیگر پروژه‌های او نیز نقش پررنگی دارد]، بهره‌گیری از مفاهیم انتزاعی بود که تا آن زمان بسیار بسیار محدود در آثار معماری به آن پرداخته شده بود و این اثر حتی حالا نیز منحصر به فرد است. علاوه بر آن کارفرمایی که این روند تازه را پذیرفت و اجرای آن نیز بر کیفیت اثر افزود.» و باغ بلند شروعی بود بر رسوخ انتزاع در معماری معاصر ایران. پوریا فرخی در ویژه‌نامه‌ی شیراز هنرمعماری شماره‌ی 54 درباره‌ی باغ بلند نوشته است:«باغ بلند چمران را از دو نگاه شهری و معماری می‌توان از مهم‌ترین تحولات شهری شیراز از دهه‌ی 70 تاکنون نامید و به لحاظ ارتقای کیفی فضای متداول تفرجگاهی و فضای عمومی نقش موثری در سیمای سبز شهری و جریان نو ظهور معماری شیراز داشته است.»

رستوران دیوال- شیراز

پارک چمران(باغ بلند)- شیراز