طراحی کتابخـانه
(در ایران و جهان)
مقدمه‌ی ناشر
همان‌گونه که تاریخ گواه می‌دهد، تمدن‌ها و فرهنگ‌های مختلف دوران‌های کهن همچنان که به‌تدریج رسم‌الخط و لغات را ابداع می‌کردند و سینه به سینه به یکدیگر می‌آموختند، درصدد حفظ و نگهداری آنها برآمدند. در ذات انسان است که برای نگهداری و بقای آنچه که ارزشمند می‌داند و جزو متعلقات خود می‌پندارد، تلاش کند؛ خواه آن دارایی مانند خانه و کاشانه، دست‌رنج یا فرزندان، موجودیتی عینی و ملموس داشته باشد خواه مانند تفکر و عقیده، در حیطه‌ی مفاهیم انتزاعی بگنجد؛ چه بسا در مطالعه‌ی تاریخ بارها مشاهده شده که حفظ دومی بر اولی ارحجیت دارد و ملل مختلف برای ایستادگی در مقابل زوال فرهنگ و اعتقادی که دارند، حتا از جان خود نیز گذشته‌اند. آنها ثابت کرده‌اند چیزی وجود دارد که از جان یکایک افراد یک ملت نیز مهم‌تر است و آن فرهنگ، عقیده و دانش است. عشق به علم و آگاهی و میل تبدیل شدن به انسانی والاست که این فداکاری را به شهادت تعبیر می‌کند. حافظه‌ی انسان، محدود است و فراموش‌کار و گاه به شکل خنده‌آوری علاقه به تحریف یا تغییر مضامین وقایع و رویدادها دارد. همه چیز را نمی‌توان در خاطر سپرد و به همه کس نمی‌توان اعتماد کرد. گنجینه‌های مذهبی و اطلاعات مربوط به طب، حقوق و فلسفه چیزهایی نیستند که آسان به دست آمده باشند و بتوان آنها را به دست باد سپرد و در همان حال به آینده‌ی جسمانی و معنوی بشر هم امیدوار ماند. پس بهترین راه، ثبت و نگهداری‌ست؛ نگارش و مصور کردن آنچه که رخ داده و استنباط شده و سپس تلاش برای حفظ این مکتوبات و اسنادی که سال‌های طولانی اتفاقات تاریخی، وقایع و انواع علوم را در بر دارند. همان‌طور که ولادیمیر ناباکوف، نویسنده‌ی توانای روس می‌گوید: «وظیفه‌ی ما انسان‌های فانی‌ست که از دانش گذشتگان بیاموزیم، چیزی به آن بیفزاییم و این گنجینه‌ی پربار را به آیندگان تحویل دهیم.» دیده می‌شود که در ابتدا، فضاهایی کوچک و اتاق‌هایی نمور هم برای این تکلیف کفایت می‌کرد اما گذشت زمان، غنی‌تر شدن اسناد و افزایش اهمیت آنها در نظر حاکمان و عالمان وقت باعث شد تا به‌تدریج توجه، سرمایه و همت بیشتری به نگهداری از آنها اختصاص یابد. فضاهایی گسترده‌تر تعبیه و خانه‌هایی برای کتاب‌داری ساخته شد. آنها را کتابخانه نامیدند و دانستند که حفظ کتاب، ملزومات و استانداردهایی را طلب می‌کند. متن‌های قابل را جمع‌آوری کردند، دیوارها را محکم‌تر ساختند، کتاب‌های ممنوعه را از دسترس عوام پنهان کردند و برای تزئینات کتابخانه‌هایشان دست به دامان هنر شدند.
حال که قرن‌ها از شروع این روند می‌گذرد، نحوه‌ی نگهداری، محتوا، کاربری، شیوه‌ی ارائه‌ی خدمات و ظاهر ساختمان کتابخانه‌ها با توجه به نیازهای دوران، دستخوش تغییراتی شده است. در حالی که در گذشته، درِ کتابخانه‌ها به روی عوام بسته بود، امروز تلاش می‌کنند تا افراد بیشتری را به داخل و به مطالعه کردن دعوت کنند و این کار را با طراحی اتاق‌های فراخ، سقف‌های بلند، نورهای آرامش‌بخش، نشیمن‌های راحت، دسترسی‌های آسان، سالن‌هایی برای مطالعه‌ی کودکان و ده‌ها فاکتور دیگر محقق کرده‌اند. هیچ کدام از این ساختمانها مطلقاً کامل و بی‌عیب نیستند اما هرکدام سعی کرده‌اند به‌عنوان یک مکان فرهنگی و انبار غذای ذهن و روح، تا حد ممکن پاسخگوی نیاز محیط و افراد جامعه‌ی خود باشند.
این کتاب پس از بیان تاریخچه‌ای از ساخت کتابخانه‌ها در ایران و جهان و اصول و ضوابط تعریف‌شده در طراحی آنها، به معرفی نمونه‌هایی که در اعصار مختلف در بسترهای گوناگون ساخته شده، می‌پردازد، جزئیات سازه‌ای و عملکردی آنها را بررسی می‌کند و نقاط قدرت و ضعف آنها را زیر ذره‌بین قرار می‌دهد؛ به این امید که کمکی باشد به معماران و طراحانی که مشتاق بیشتر دانستن در این حوزه از طراحی و معماری هستند.
شهریار خانی‌زاد
طراحی کتابخانه (در ایران و جهان)
(اصول و مبانی معماری و طراحی داخلی کتابخانه‌ها از کلاسیک تا معاصر)
شهریار خانی‌زاد
مطالب مرتبط
