برج مسکونی مارسا دوبی
دوبی، امارات متّحد عربی، 2005
ترجمهی حمید خداپناهی
Marsa Dubai Resinetial Tower
Dubai, United Arab Emirates, 2005

هنگامی که پیوستگی سطح و سازهای دارای پاسخهای فرمال با ویژگیهای موجودِ سایت ادغام شود، فخامتی مؤثر و پرقدرت می آفریند. علی رحیم و هینا جمیله توضیح میدهند که چگونه دفتر معماری زاها حدید در پروژهی برج مسکونیِ مارسا دوبی قادر به متناسب ساختن نظام درونی بنا با الزامات و محدودیتهای سایت و محیط پیرامونِ آن شد. نتیجتاً زیباییشناسیای بسیار ظریف پدید آمد که نه بر کیفیّت بیرونیِ بنا تأثیر گذاشته و نه در فضاهای داخلی دست به مصالحه زده است.
برج تجاری مارسا دوبی، کاری از دفتر معماری زاها حدید، سازه و پوسته را با درجهای از تخلل ترکیب میکند، که هر چه ساختمان ارتفاع میگیرد، این امر تشدید شده، و فضاهایی متنوع را از ابتدا تا انتهایِ ارتفاعِ بنا خلق میکند. پیوستگیِ وحدتبخش سازه و پوسته ممکن است در ابتدا ویژگیِ اصلیِ بنا به نظر برسد، امّا با بررسی دقیقتر در خواهید یافت که فخامت، نهایتاً، از طریق استفادهی استادانه از تکنیک برای تولید گسترهای وسیعتر از پیچیدگیهای معمارانه و بافتاری ممکن شده است. در این برج، سیستمهای سازهای با مسائل سازمانی، فضایی و سایتْ ارتباط درونی یافتهاند تا استراتژیِ فرمالِ روشن و مجموعهای از کیفیّات زیباییشناسانه پدید آورند که سرآخر میتواند از سمت بازدیدکننده با صفت «فخیم» مورد ستایش قرار گیرد.
نکتهی کلیدیِ پروژه، سیستم سازهای مبتکرانهی آن است که بالأخص با سطح آن ادغام شده است. این سیستم از دو لولهی بتنی عمودی تشکیل شده، که یکی از آنها درون دیگری قرار دارد. لولهی داخلیْ شامل سیستم تهویه و هستهی خدمات ساختمان میشود، و لولهی بیرونی پوستهی خارجی بنا را به وجود آورده که در سراسر ارتفاع سازه گسترش مییابد. این پوستهی خارجی دارای گشودگیهایی است که به شکل سوراخهایی که تا 40 درصدِ سطحِ آنرا پوشانده است و طوری آرایش یافته که به تدریج از چند گشودگی کوچک در نزدیکیِ پیِ بنا تا گشودگیهای پرتعدادتر و بزرگتر در ارتفاع آن تغییر میکند. اگر به سمت بالای ساختمان حرکت کنید، پنجرهها را پرتعدادتر خواهید یافت، که طرحشان ملهم از موتیفهای سنّتی اسلامی است. حفظ تعادل در گشودگیهای سطحِ ماتِ خارجی برای حفظ فخامت آن ضروری است: اگر در پوسته مصالحه میشد، پس در سازه نیز باید این اتفاق میافتاد و، به طریق اولی، در فخامتِ کل بنا.
پوستهی خارجی انعطافپذیر است، چنانکه تمامی مناسبات سازمانی و فضایی ساختمان را در هم ادغام میکند. صفحاتِ کفِ طبقات با عملی قیچی مانند جدا میشوند و در ارتفاع سازه مانند الّاکلنگ بالا میروند. بنابراین، مجموعهی متنوعی از حالتها و کیفیّت های فضایی به وجود آمده تا با برنامههای گوناگونِ ساختمان سازگار باشد؛ این برنامهها شامل پارکینگهایی در زیر و روی زمین، یک استخر شنا، یک باشگاه ورزشی و یک سالن چندمنظوره، آپارتمانهای یک تا چهارخوابه و سوئیتهای پنتهاؤس میباشد. به لحاظ کارکردی، فرم الّاکلنگیْ فضایی محیطی را خلق میکند تا مقدار زیادی نور طبیعی روز بتواند در هستهی مرکزیِ ساختمان نفوذ کند، و با این حالْ تنظیم شدّتِ نفوذِ این نور را به فضاهای مسکونی ممکن میسازد. به همین دلیل، سطح ایدهآلی از نور طبیعی در ساختمان وجود دارد، و همین امر باعث کاهش وابستگیِ آن به نور الکتریکی شده است.
مجموعهی استحالههای نمای بیرونی کاملاً وابسته به، و در ارتباط با، تنوع برنامههای فضای داخلی است، و این امکان را برای ساختمان فراهم میآورد که برای الزاماتِ سایت پاسخی مناسب ارائه کند. بنا که در منطقهای پرازدحام در دوبی واقع شده، چنانکه ارتفاع میگیرد حول محور طولی خود میپیچد تا چشماندازهای گوناگون از خلیج فارس در شمال شرقی و بندرگاه در جنوب غربی را در اختیار ساکنین خود قرار دهد. این برج که از یک پلانِ مربعشکلِ بسته شکل گرفته، در طبقهی همکف از جانب جنوب غربی باز است تا عابرین پیاده از بندرگاه بهراحتی وارد ساختمان شوند؛ این در حالی است که در جانب جنوب غربی عکس این عمل انجام شده، یعنی ساختمان در قسمت بالایی گشوده شده تا ساکنینِ پنتهاؤس نمایی بینظیر از خلیج داشته باشند.
شرایط اقلیمی بیرونی با واریاسیونهای داخلِ پوستهی ساختمان تعدیل میشود. به کارگیریِ گسترهی گشودگیهای تدریجاً روبه افزایشِ، که روی هر یک از نماها با توجّه به موقعیّت قرارگیریشان نصب شدهاند، میزان بار حرارتی را در داخل ساختمان به حداقل میرساند. در نماهای عمودیای که بیش از بقیهی موضعها در معرض نور مستقیم خورشید قرار دارند، شفافیت شیشهها کاهش یافته تا بیشترین حفاظت ممکن در برابر آفتاب سوزان دوبی ایجاد شود، در حالی که در نماهایی که کمتر از بقیه در معرض نور هستند، گشودگیها و سطوح شیشهایِ شفّاف، نزدیکتر به پوستهی بیرونیِ ساختمان قرار داده شدهاند. تنظیم قرارگیری شیشهها در عمق نما، بیش از اینکه امکان کنترل محیطی را فراهم آورد، فرمِ متغیّرِ ساختمان را برجسته میسازد. خمیدگیهای تکتونیک در این مقیاسْ اهمیّت بصری بنا را بهبود میبخشد و در عین حال شامل واریاسیونهایی درون گسترهی یک ظاهرِ وحدتیافته میشوند.
برج مسکونیِ مارسا دوبی، انبوهی از فضاهای گوناگون و برنامههای متنوع را درونِ فرمی کلّی که وضعیتهای سازمانی، فضایی، سازهای و همچنین سطح و بافتار را در هم ادغام کرده و در خود جای داده است. در اینجا تبحّر تکنیکی باعث امکان خلق کنترلی ظاهراً بیزحمت و به کارگیری پیچیدگیهای معمارانهی متعدد شده، و نهایتاً فرمی خلق کرده که «فخامت» از تمامیِ سطوح آن بیرون میتراود.
[اطلاعات پروژه توسط شرکت معماری زاها حدید تهیّه شده. (مجلّهی اِی.دی.)]