نقدی بر اصلاحات میدانی آرامگاه بوعلی
سیـــد جلیــل موســـوی

اقدام ارزشمند انجمن آثار ملی ایران در ساخت بنای یادبود و مقبره‌ی ابوعلی سینا دانشمند شهیر ایرانی، یکی از جاذبه‌های مهم شهر همدان را در این هفتاد سالی که از عمر بنا می‌گذرد شکل داده است و آن را به مقصدی برای گردشگران بدل نموده، به گونه‌ای که هر ساله هزاران گردشگر داخلی و خارجی یکی از دلایل حضور در همدان را بازدید از آن عنوان می‌کنند.
این بنا به نوعی یکی از عناصر هویتی شهر می‌باشد. عرصه‌ی میدان آرامگاه بوعلی سینا، محلی برای قرارها، حضور، خرید و قدم زدن شهروندان است. تحقیقات گوناگون، تصویر ذهنی مثبت و میزان دلبستگی مکانی آن در میان شهروندان همدانی و اهمیت آن را در ایجاد حس تعلق و بالا بردن تعاملات اجتماعی نشان می‌دهد.
در گذر ایام نحوه‌ی حضور این بنا در عرصه‌ی شهری، دچار تغییر جدی شده است؛ توجه به ویژگی‌های کالبدی بنا نکات مهمی را نشان می‌دهد، وجود درِ عقبی و شیب راهه‌های تاکید‌کننده‌ی اطراف آن و همینطور سادگی نمای قسمت‌های شمالی و جنوبی آن، نمایانگر توجه طراح به بافت و معبرهای کم عرض همجوار این جناح‌های ساختمان بوده است کما اینکه عکس‌های بجا مانده از بافت در سال‌های دهه‌ی سی و چهل شمسی موید این نکته می‌باشد. جناح شرقی بنا که ورودی‌ها و نمای اصلی را در بر دارد در راستای خیابان بوعلی، یکی از مهم‌ترین خیابان‌های شهر و یکی از شش خیابان منشعب از میدان مرکزی شهر قرار گرفته و به این طریق بنا همانگونه که عکس هوایی سال 1335 نمایش می‌دهد کاملا منطبق بر بافت شهر و هماهنگ با آن شده است. این موضوع ارتباط بی‌واسطه‌ی مردم با بنا و حضور در اطراف آن تا زمان تغییرات جدی عرصه‌ی آرامگاه را امکان‌پذیر کرده بود اما با تکمیل رینگ اول شهر و تبدیل شدن حوزه‌ی اطراف آن به میدان و گره‌ی ترافیکی نقش کالبدی و نحوه‌ی حضور افراد دچار تغییرات جدی شده است، حضور پیاده بسیار کمرنگ و در مقابل به دلیل ایجاد فاصله و امکان دید از مسافت دورتر، نقش تندیس‌گونه‌ی آن پررنگ‌تر شده است. هر چند با ایجاد عرصه‌ی فضای سبز در سال 1349 شمسی در مقابل آن سعی شده تا امکان حضور افراد در کناره‌ی آرامگاه به وجود آید اما در عمل تنها تعدادی از بازنشستگان عزیز و سالمندان در آن مکان به گذر ایام می‌پردازند.
بنا هم‌اکنون بیش از آنکه در ارتباط مستقیم با مردم باشد در محاصره‌ی ترافیک پرحجم خودرو‌ها قرارگرفته است، موضوعی که به نظر می‌رسد با نیت اصلی طراح و سازندگان آن همخوانی ندارد. هر چند شواهد معتبری در دست است که نشان از سعی هوشنگ سیحون در کنترل شکل و نمای ساختمان‌های پیرامون میدان دارد اما همانگونه که اشاره شد ویژگی‌های کالبدی و بررسی مدارک طرح آرامگاه و بررسی بافت اطراف آن اهمیت ارتباط بلاواسطه‌ی بنا با زمینه‌ی خود و در نتیجه حضور جدی مردم در آن را نشان می‌دهد. با توجه به این موضوع، اهمیت ایجاد تمهیداتی در راستای نقش بی‌واسطه‌ی حضور مردم در عرصه‌‍‌ی مستقیم بنای آرامگاه مطرح می‌گردد به‌ویژه که این امر با اتصال به پیاده‌راه بوعلی به گونه‌ای موثر امکان‌پذیر می‌نماید.

عکاس: محمدمهدی استعدادی