طراحی و معماری داخلی کتابخانه­‌ها در جهان، بخش دوم
بازسازی دفتر اداری شرکت کیمیا پالایش مانا، اثر علی خادم‌زاده، شرکت آرتاژ

کتابخانه‌­ی واتيكان رم، ایتالیا/ دومینیکو فونتانا، 1400

The Vatican Library, 1400

دستگاه زمامداری پاپ مدت‌­های طولانی اهمیت اندکی برای کتاب قائل بود. قدیمی‌­ترین سندهای مبنی بر وجود کتابخانه در کلیسای سنت پیتر (پطرس حواری) مربوط به اواخر سده‌­ی هفتم میلادی است، اما در آن زمان نیز نگهداری و مدیریت کتابخانه به اندازه‌­ای ضعیف انجام می‌­شد که آن را عملاً غیر قابل­ استفاده می‌­کرد. تفکیک کتاب­‌های متعلق به پاپِ وقت و کتابخانه‌­ی «مرکزی» فرضی کلیسا هرگز ممکن نشد. تنها در سده­‌ی پانزدهم میلادی بود که نیکلاس پنجم تلاش فراوانی برای گردآوری کتاب از سراسر اروپا به خرج داد و مترجمان و نسخه‌­بردارانی را برای غنی‌­تر ساختن کتابخانه­‌ی کلیسا استخدام کرد. در نهایت، چند دهه پس از او، پاپ سیکستوس چهارم تصمیم گرفت فضایی را در نزدیکی نمازخانه­‌ی سیستین به کتابخانه اختصاص دهد. در این کتابخانه که به چهار تالار تقسیم شده بود، میزهای کوچکی قرار داده بودند و کتاب‌­ها به این میزها زنجیر می­‌شد.
نگرش دستگاه پاپی نسبت به کتاب و کتابخانه همواره با فراز و نشیب‌­ها و گرفتاری­‌هایی همراه بود. «فهرست کتاب­‌های ممنوع» که پاپ پل پنجم در سال 1559 تنظیم کرد، تا سال 1966 همچنان معتبر شمرده می­‌شد. کتابخانه در دوره­‌های مختلف با منابع جدید و مجموعه‌­های اهدایی غنی‌­تر می‌­شد، اما استفاده از آنها برای همگان آزاد نبود و خوانندگان اجازه­‌ی نسخه­‌برداری از کتاب­‌ها را نداشتند. یکی از چهار تالار کتابخانه، که بایگانی پاپ‌­ها و نگهداری دست‌نویس­‌های خاصی در آن صورت می­‌گرفت، از زمان پاپ سیکستوس چهارم به «بایگانی محرمانه» شهرت داشت و کسی نمی­‌توانست به منابع آن دست یابد. بسیاری از این محدودیت‌­ها تا زمان حاضر نیز پابرجاست.

اتاق مطالعه­‌ی بزرگی که دومنیکو فونتانا (1543-1607) برای پاپ سیکستوس پنجم ساخت. شکوه و تجمل تزئینات آن در گوشه و کنار در تقابل با سادگی و بی­‌پیرایگی تالارهای نسبتاً کاربردی‌­تری است که از زمان پاپ سیکستوس چهارم برجا مانده‌­اند.

چنان­که از نقاشی دیواری مِلوتسو دافورلی برمی‌­آید، کتابخانه‌­ی واتیکان تا دوره‌­ی سیکستوس چهارم (سده­‌ی پانزدهم) مکان مناسبی در اختیار نداشت. در آن هنگام بود که چهار تالار با تزئینات دیواری استادان برجسته­‌ا­ی، مانند ملوتسو، رومانو و گیرلاندایو، سروشکلی به خود گرفتند. همه‌­ی این نقاشی‌­ها، غیر از یکی که پلاتینا (نخستین کتابدار کتابخانه) را به تصویر کشیده است، از بین رفتند. یک قرن بعد، دومینیکو فونتانا، تالار وسیع و باشکوهی برای پاپ سیکستوس پنجم ساخت که تا امروز کتابخانه‌­ی واتیکان را در خود جای داده است. این تالار با نقاشی‌­های دیواری چزاره نِبیا و جووانی گوئرا (که چندی پیش مرمت شدند) تزئین شد. شوراهای مهم دفاع از مسیحیت (قسطنطنیه، اِفِسُس، نیقیه و …) در یک سوی تالار به نمایش درآمده‌­اند و در سمت دیگر، تصاویری از کتابخانه‌­های بزرگ عهد باستان (در بابِل، آتن، اسکندریه، قیصریه و …) دیده می‌­شود. هشت ستون مرکزی به فیلسوفان باستانی مانند فیثاغورث و پالامدوس و آبای کلیسا­مانند سنت ژروم و سنت سیریل و برخی از خدایان المپ اختصاص یافته‌­اند (ستون سوم حتا مختص ایسیس، الهه­‌ی طبیعت در مصر باستان است). اما ستون نخست متعلق به حضرت آدم، ستون دوم به حضرت ابراهیم و حضرت موسی و ستون هشتم متعلق به حضرت عیسی است. سبک معماری کتابخانه، یادمانی و پر از آرایه‌­های گوناگون است. تصاویر، همراه با جزئیات و کاملاً دقیق و روشن هستند. این بنا تجلی باشکوهی برای مذهب مسیحیت، تاریخ، اقتدار و فتوحات آن است.
امروزه کتابخانه‌­ی واتیکان، مرکز مدرنی است با مجموعه­‌ای متشکل از 1,600,000 کتاب، از جمله 8300 نسخه­‌ی چاپی کهن، 150,000 دست­نویس و یادداشت، بیش از 100,000 مُهر و گراور و سرانجام، بیش از 300,000 سکه و اثر هنری. این کتابخانه که برای پژوهشگران عضو، قابل دسترسی است، به نمایه‌­ی کامپیوتری مجهز شده است؛ هرچند به احتمال زیاد تمام آثار نفیس آن، به ویژه دست­نویس­‌ها و نسخ قدیمی، هنوز به طور کامل مورد بررسی و فهرست­‌نویسی قرار نگرفته‌­اند. شاید تعبیر «گورستان کتاب» که آدلر، مترجم عهد عتیق، در سال 1783 برای این کتابخانه به‌­کار برد، دیگر کاملاً با واقعیت منطبق نباشد، اما می‌­توان آن را گنجینه‌­ای دانست که آثار گران­‌بهای آن برای ابدیت نگهداری شده­‌اند.

منتشر شده در : یکشنبه, 23 جولای, 2023دسته بندی: دسته بندی نشدهبرچسب‌ها: