ویلا مایرهآ، نوئورمارکّو، فنلاند، 1939-1938
Villa Maira, 1938-1939

در اواسط دههی 1930 آلوار آلتو منزل مسکونی خود را در منطقهی ریئیهیتی بنا کرد؛ خانهای جمع و جور با دفتری مخصوص کار معمار. ویلا مایرهآ در نوئورمارکو در غرب فنلاند، به عکس این خانه، منزل مجللی به شمار میآید و در آن آلتو این امکان را یافت تا به تفکراتش مجال پرواز بیشتری بدهد، بیآنکه محدودیت منابع مالی مقیدش سازد.
مِر و هَری گولیکسن، که ویلا مایرهآ را به آلتو سفارش دادند، دوستان آینو و آلوار آلتو بودند. مِر (که مایرهآ مشتق از نام اوست) وارث ثروتمند کمپانی معظم آلستروم و عاشق هنر و طراحی بود، گالری نقاشی داشت و با فضاهای هنری و دور از دسترس خاک اروپا ارتباطات عدیده برقرار ساخته بود. همسرش هَری گولیکسن مدیر عامل کمپانی آ.آلستروم شده بود. زوج گولیکسن که تعلق خاطر زیادی به موج مدرنیسم دههی 1930 داشتند، آلتو را تشویق کردند تا دست به کار بدیع و جذابی بزند.
آلتو پروپوزال اول خود را در مقیاس 1:100 در تابستان سال 1938 به اتمام رساند. پلان شامل یک خانهی Lشکل با سه طبقهی مسکونی در سمت ورودی و دو طبقهی مسکونی در سمت باغ بود. باغ با دیواری محاط شده و یک سونا و یک استخر با کنارههای منحنی در آن قرار داشت. سرسرای مرتفع داخلی، کانون اصلی خانه را تشکیل میداد. آلتو در ماه آوریل سال 1938 دست به تغییراتی در پلان یادشده زد و سرسرای مرتفع آن را حذف کرد. این پلان که “پروتو-مایرهآ” (“مایرهآی متقدم”) نام گرفته، سکوها و سطوح طبقات متغیر داشت و چندین اتاق میهمان در طبقهی همکف و نیز در طبقهی اول آن تعبیه شده بود. گالری نقاشی هم ساختمانی منحصر به خود یافت که در پشت استخر شنا قرار میگرفت و به خودی خود شاخص دیگری از کل بنا شمرده میشد.
عملیات حفر پی جهت احداث این ویلای متقدم وقتی شروع شد که آلتو باز هم تصمیم گرفت که در بهار سال 1938 تغییرات دیگری را در پلان ثانویه اعمال کند. طبقهی همکف اصلی دوباره تغییر یافت و اتاقهای نشیمن و گالری نقاشی در یکدیگر ادغام شدند و به صورت یک سالن وسیع چندمنظوره در آمدند.
اتاقهای نمایش و کار به طبقهی تحتانی انتقال یافتند در طبقهی فوقانی اتاقهای خصوصی و اتاقهای میهمان و استودیوی مِر گولیکسن قرار گرفتند. در مجموع بیش از چهارصد اسکیس از کل خانه ترسیم شد که آخرین آنها تاریخ ژانویهی 1939 را بر خود دارد.
ویلا مایرهآ بر روی ارتفاع ملایم شیب تپهای جنگلی از درختان کاج قرار گرفته است. بیننده بهتدریج که به خانه نزدیک میشود متوجه نمای مدرن، سفید و پرتلألوی خانهای در میان درختان کاج میشود و وقتی نزدیکتر رسید، تازه به جزئیات فراوان و دیگر ارجاعات استعاری در فضاسازیِ آن پی میبرد.
آلتو اغلب بر اهمیت و معنای گذار از میان سطوح داخلی و خارجی و فضاهای حد واسطی که میهمان را از بیرون به درون و بر عکس هدایت میکنند واقف بود و بر آن تأکید داشت. سقف مدخل ویلا مایرهآ با تنهی درختان جوانی شکل گرفته که در کنار یکدیگر قرار گرفتهاند و فضای زیر آن حتا در اوج گرمای آفتاب نیمروزی هم حال و هوای غروب را تداعی میکند. در داخل خانه نگاه ناظر تقریباً بیهیچ فاصلهای متوجه جنگلی دیگر از گیاهان آپارتمانی میشود؛ جنگلی که پشت آن پلکان منتهی به طبقات فوقاتی، خود را به زیرکی از دیدهها پنهان نگاه داشته است. در مجاورت این جنگل، فضای وسیع و روشنِ داخل خانه دیده میشود، که میتوان آن را یک چشمانداز طبیعی فنلاندی با دیواری سنگی و یک سونا تصور کرد. در سمت جنوب، دید بیننده با تپهی مصنوعی کوچکی محدود میشود. آلتو این نمادهای جنگلی را نخستین بار در سال 1937 در غرفهی فنلاند در نمایشگاه جهانی پاریس بهکار گرفته بود.
در این ویلا موارد مشابهت متعددی با خانهی شخصی آلتو به چشم میآید. بهعنوان مثال اتاق ملاقات و اتاقهای کار در هر دو مورد در طبقهی همکف واقع شدهاند و اتاقهای خصوصی در طبقات فوقانی قرار دارند هر دو پروژه به لحاظ استفاده از جناقیهای نازکِ چوبی بهعنوان پنل، وجه اشتراک دارند. سونای پوشیده از تورف، دیوار سنگی، درِ چوبی سنتی و بسیاری از راهحلهای دیگر در این خانه، به معماری سنتی فنلاند گریز زدهاند. همزمان یک حس مبهم و محو، خبر از وجود نوعی معماری ژاپنی در جزئیات فراوان خانه میدهد که خود را در ابعاد و اجزا و استفاده از مصالح نشان داده است. آلتو هرگز ژاپن را ندید، اما وقتی ویلا مایرهآ را طراحی میکرد کیمونویی که سفیر ژاپن به رسم یادبود به وی هدیه کرده بود را بر تن داشت.
ویلا مایرهآ در شمار یکی از بهترین آثار آلتو است؛ اثریست که در آن معمار توانسته گستردهترین طیف استعدادهای خود را بروز دهد. آلتو سرانجام توانست خود را به کل از کارکردگرایی صوری خلاصی بخشد و در برخی موارد در تألیف و ترکیبی که به امضایی برای کارهای بعدی وی بدل شد، نوعی زبان ارگانیک و رمانتیک را جانشین آن سازد. آنهم البته تنوع جزئیات و فخامت حسی که در همه حال منحصر به خلاقیتهای آلتو بودند.
مدارک فنی
