حمّام‌هـا
گاه این نیاز احساس می‌شود که حمّامِ خانه، باید کیفیّتی همچون اسپاها داشته باشد، تا به بهترین خلوتگاه برای استراحت، شست‌وشو و نظافت بدل شود. در سایر اوقات، و معمولاً هنگام صبح، باید روشن و نورانی، سرزنده و کاربردی بوده و به منابعی با نور تخت در بالای آیینه و مناسب برای آرایش خانمها و اصلاح آقایان مجهّز باشد.

حمّامْ بهترین واکنش را به نور نشان می‌دهد، چراکه موادّ و مصالح به کار رفته در آن معمولاً از خاصیّت انعکاس نور برخوردارند. نورپردازی مناسب، یک حمّامِ نُقلی را بزرگتر جلوه داده و در فضاهای بزرگتر، احساس خودمانی‌تری پدید می‌آورد. برای حصول بهترین نتیجه در طرّاحی نورِ حمّامهایی با فضای باز، با آنها همچون دیگر اتاقهای خانه رفتار کنید و لایه‌های متفاوتی از افه‌های نورپردازی را برای آنها در نظر بگیرید. در مرحله‌ی اجرا علاوه بر فضای داخل وان، بر اساس میزان نزدیکی به مناطق مرطوب، نواحی مختلفی قابل شناسایی هستند. توجّه کنید که لوازم و ابزار نورپردازی باید با توجّه به مکان نصب و استفاده در فضاهای مرطوب، به درجات متفاوتی از نشانه‌ی رتبه‌بندی آی‌پی (IP: Ingress Protection) که بر میزان مقاومتِ وسیله‌ی مورد نظر در برابر نفوذ آب دلالت دارد، مجهّز باشند. به علّت آنکه لوازم دکوری سنّتی پیش از استفاده در حمّام برای برآوردن این نیازهای فنّی عایق‌بندی می‌شوند، تولیدکنندگان راه حلّ دیگری برگزیده‌اند و منابع و لوازم نورپردازی را به شکل عایق‌بندی‌شده تولید می‌کنند، که در عین حال همچنان باید از نورگیر بر روی این لوازم استفاده شود.
نور عمومی در حمّامها معمولاً توسّط منابع پایین‌تابِ مخفی تأمین می‌شود، که از سطوح سنگی و کاشی‌کاری انعکاس مناسبی می‌دهند. مکان نصب و قرارگیری این منابع از اهمیّت فوق‌العادّه‌ای برخوردار است، زیرا در صورت جاگذاری نامناسب، نور تند و ناخوشآیندی را بر صورت می‌تابانند. در صورت امکان، منابع پایین‌تابْ بهترین گزینه‌های مخفی در نورپردازی به شمار می‌روند. برای مثال اگر بتوان یک تاقچه‌ی توکار در مقابل دیوار پشتی حمّام یا فضای دوش تعبیه کرد، می‌توان منبع نور را درون آن پنهان نمود که افه‌ی نوری حاصل همچون آب روان از دیوار سرازیر خواهد شد. هنگام نصب چنین منابعی طرّاحی تنظیمات آنها از نکات اوّلیه و اصلی‌ست، چراکه این منابع باید بر مرکز کاشی‌کاری یا پانلهای سازنده‌ی فضا متمرکز شود. این تکنیک برای فضاهایی که در آنها موزائیک کار شده، راه حلّ خوبی به نظر نمی‌رسد، زیرا لوازمی که از فاصله‌ی نزدیک بر سطح پرتوافشانی می‌کنند، بر خطوط بندکشی تأکید گذارده و عیب و ایراد و ترکهای سطح را برجسته می‌کنند. در چنین مواردی منابع پایین‌تاب مخفی خارج از دیوار نصب می‌شوند تا نور دیوارشوی نرمی تولید کنند که بسیار مؤثّرتر است. اگر سقف فضا به کفایت بلند باشد، نیازی به توکار کردن لوازم نورپردازی نیست؛ در عوض از سطوح ضدّ آب استفاده شده، و تنها کافی‌ست تا بالاتر از خطّ کاشی‌کاری نصب شود (نک. ص. 44، تصویر راست).
نور عمومی را می‌توان به‌وسیله‌ی چلچراغ یا منابع بالاتاب نیز تأمین کرد ــ برای مثال، به موازات بالای کابینت یا آیینه، و یا با تعبیه‌ی یک محفظه یا قاب بر سقف ــ که نوری پخشیده و یکنواخت تولید می‌کند.
افه‌ی دیگری که باید مدّ نظر قرار دهید، نورپردازی موردی است که نور مورد نیاز برای آیینه و صورت فرد را تأمین می‌کند. یک نور پایین‌تاب تکی بدترین سایه‌های ممکن را خلق می‌کند و باید از آن اجتناب کرد. استفاده از دو منبع نور بسیار مناسبتر خواهد بود، چراکه می‌توانید بین این دو بایستید، و تا زمانی که کاسه‌ی دستشویی یا میز توالت سفیدرنگ باشد و یا نورپردازی رنگی شوند، نور انعکاسی به تکمیل افه‌ی پایین‌تاب کمک خواهد کرد. این مناسبترین راه حل نیست، امّا در شرایط خاص که به ظاهر و نمایی فوق‌العادّه پاکیزه نیاز باشد، می‌تواند تنها گزینه‌ی مورد نظر باشد. به کار بردن یک نور پایین‌تاب تکی برای تولید نور و درخشش، تنها زمانی قابل قبول است که منابع نور در دو طرف آیینه نصب شوند، که در این صورت کلّ نور حاصل خوشآیندترین نور برای صورت فرد خواهد بود.
برای خلق یک نور خوشآیند و پرجلوه، اطمینان از در اختیار داشتن موقعیّتی عاری از سایه در دو طرف آیینه از اهمیّت اساسی برخوردار است، و این تنها با استفاده از منابع نور در هر دو طرف حاصل می‌شود. این منابع نور را می‌توان هم درون آیینه و هم جدا از آن نصب کرد. در فضاهایی با تنظیمات سنّتی، نورهای دکوراتیف دیواری گزینه‌هایی جذّاب خواهند بود. در حمّامهای مدرن و امروزی که به ظاهری تروتازه‌تر و نظیف‌تر نیاز دارند، توکار کردن منابع نور پشت شیشه‌ی مات پشت آیینه راه حلّ مؤثّری‌ست (نک. به همین شماره، صص. 45 و 48). برای دست‌یافتن به نوری شفّاف و روشن، احتمالاً یک منبع فلوروسنت با نور سفید گرم بهترین گزینه است. برای حصول بهترین نتیجه، منبع نور باید متغیّر بوده، و در عین حال جدا از دیگر منابع نورپردازی درون فضا قابل کنترل باشد. اگر نوری نرم‌تر مورد نیاز باشد، پاسخ مسئله لامپهای تنگستن است، امّا این منابعْ نور کمتری تولید می‌کنند و در عین حال در مصرف انرژی صرفه‌جویی کمتری دارند و نیز هزینه‌ی نگهداری آنها بالاتر است. روش دیگر تولید نور جانبی تعبیه‌ی یک آیینه‌ی کوچک درون یک رَف و نورپردازی آن از پشت است که باعث می‌شود تا نور از دیوارهای جانبی انعکاس یافته و نور غیرمستقیم نرمی تولید شود (نک. به هُنر معماری، شماره‌ی 17، ص. 87).
برای وارد کردن لایه‌های نور به درون حمّام، افه‌های نوری را در سطوحی متفاوت به کار بگیرید. با نورپردازی حفره‌ها و گودیها حوضچه‌های کوچک نور بیافرینید، از منابع نور مخفی در پایه‌سنگ زیر حمّام استفاده کنید، جزئیّات معماری درون فضا را بالاتاب نورپردازی کنید، منابع کف‌شوی کم‌ارتفاع را زیر میز توالت به‌کار ببرید و یا با توکار کردن آنها درون دیوار تابش نرمی را بر کف بیاندازید. این نورپردازی عارضه‌ای کم‌ارتفاع در نقش نور شب نیز قابل استفاده است. هر افه‌ی نوری، جذّابیّت مخصوص به خود را دارد، و یا با تغییر شدّت آن می‌توان هیجان نور شمع را به دست آورد و به یاری شکل‌دادن به حسّ و حال کلّی فضا آمد.
معمولاً در چنین فضایی به سه کلید روشنایی نیاز است که هر یک باید به طور جداگانه قابل کنترل بوده و بهتر است متغیّر باشند. اگر دیدید استفاده از سه کلید با دیمر روشنایی در کنار هم گیج‌کننده به نظر می‌رسد، می‌توانید به کار افتادن مدار تأمین نور شب را بر عهده‌ی یک حسگر حضور افراد (پی‌آی‌آر) گذاشت که از پشت به یک دیمر دَوَرانی که در فاصله‌ی دورتری قرار گرفته متّصل است، تا بتوانید سطح نور شب را تنظیم کنید. این تکنیک به‌ویژه در اتاق کودکان بسیار مفید است.
لباس‌خانه‌های زیرپلّه را نباید فراموش کرد. تمامی شگردهای گفته شده در اینجا هم قابل اجراست. به تأمین نور مناسب برای صورت توجّه کنید، و لایه‌ای از نور را که حاصل یک حفره یا طاقچه‌ی روشن در پشت توالت است، به آن اضافه کنید، و یا منابع کف‌شوی کم‌ارتفاع را وارد فضا کرده و در زیر کاسه‌ی دستشویی از افه‌ای شناور استفاده کنید.

فضـاهای کـاری
یک نور موردی اختصاصی و مناسب برای فعّالیتهای کاری پشت میزی و از فاصله‌ی نزدیک همواره برای دفتر کار خانگی یا فضای مطالعه جزو نیازهای اوّلیه به حساب می‌آید (نک. به هُنر معماری، شماره‌ی 17، صص. 90 تا 93). نحوه‌ی نورپردازی مابقی اتاق به نوع فضا و چگونگی دریافت نور طبیعی از طرف اتاق بستگی پیدا می‌کند.

منظور از فضای کاری درون خانه، می‌تواند یک دفتر کار خانگی تمام‌عیار در اتاق اضافی خانه، اتاق زیرشیروانی، زیرزمین و یا حتّا اتاقی خارج از خانه و در حیاط باشد. اتاق مطالعه یا کتابخانه و یا ساده‌تر از این، میز کاری در گوشه‌ی نشیمن یا آشپزخانه و یا جای گرفته در پاگرد یا راهرو. به هر شکل و در هر مکانی، آنچه از اهمیّت برخوردار است، خلق فضای مناسب برای کار و فعّالیّت مورد نظر در مکان مورد نظر است.
اوّلین عاملی که باید مورد توجّه قرار گیرد، نورپردازی پس‌زمینه است، که بهترین راه دستیابی به آن در یک فضای کاری به طور غیر مستقیم و به‌وسیله‌ی نور انعکاس یافته از سقف یا دیوارهاست که از منابع بالا یا پایین‌تاب و نورپردازی مخفی تابیده است. دوّمین و احتمالاً مهمترین عامل برای یک دفتر کار خانگی، نورپردازی موردی‌ست که ساده‌ترین شکل تأمین آن یک چراغ رومیزی‌ست. در گذشته، لامپِ مورد استفاده در این چراغها تنگستن بود، امّا امروزه میزان استفاده از لامپهای فلوروسنت یا منابع نور فشرده دائماً رو به افزایش است. مدّت زمان طولانی‌تری را می‌توان در زیر نور این منابع نشست و کار کرد، چراکه حرارت کمتری تولید کرده و نور بسیار یکنواخت‌تری را نیز تولید می‌کند.
گاه، در مکانهایی که فضای آن محدود است «دفتر کار خانگی» به همراه یک قفسه‌ی طبقه‌دار مستقل و مختصّ نگهداری لوازم و شاید یک میز کار اضافی، در گوشه‌ی اتاق فشرده می‌شود. با نورپردازی بالاتاب از طبقه‌ی بالایی چنین قفسه‌ای نوری غیر مستقیم حاصل می‌شود و در همان حال نورپردازی زیرقفسه‌ای، زیرِ پایین‌ترین طبقه، نورپردازی موردی را فراهم می‌آورد.

سرسراها، راهروها، پلّه‌ها و پاگردها

این فضاها اغلب نواحی فراموش شده در خانه به حساب می‌آیند و آخرین نقاطی هستند که مدّ نظر قرار می‌گیرند؛ با نورپردازی بی‌رمق و یا آویزی با فانوس کاغذی کدر، به فضایی افسرده بدل می‌شود، امّا با نورپردازیِ مناسب می‌توان بیشترین نشاط و سرخوشی را در این فضاها خلق نمود.

اینها، فضاهایی عبوری‌اند، که هیچگاه در آنها توقّف نخواهید کرد و صرفاً از میان آنها خواهید گذشت. امّا در عین حال تمامی اتاقها را به یکدیگر متّصل می‌کنند، و به همین دلیل اصلاً نباید فراموش شوند. تصّور کنید که در راه رسیدن به اتاق نشیمن، از یک ناهارخوری دنج و پُرحسّ‌وحال وارد یک سرسرای پُرنور و بی‌روح شوید ــ طبیعی‌ست که حال و هوای قبلی را از دست خواهید داد. سرسرا باید زمینه را برای گذر پیوسته از یک مکان به مکان بعدی فراهم کند.
کار با چنین فضاهایی دشوار است، چراکه تناسبات آنها اغلب ناقص است ــ یا بسیار باریکند و یا بسیار طولانی و یا کوتاه ــ امّا چندین راه حل وجود دارد. معمولاً ردیفی از نورهای پایین‌تاب مرکزی گزینه‌ای‌ست که باید کنار گذاشته شود، مگر آنکه به طرف دیوارها جهت داده شود. تکنیکهای لایه‌بندی نور که در اتاقهای بزرگتر مورد استفاده قرار می‌گیرند، در این فضاها نیز باید به کار گرفته شوند. برای مثال، در راهروهای باریک قدیمی برای تثبیت حال و هوا یک فانوس بزرگ گزینه‌ی مناسبی خواهد بود ــ به‌کارگیری منابع نور در اندازه‌ی بزرگ همیشه مؤثّر است. چنین منبع نوری باید متغیّر باشد تا از درخشش زائدِ منبع نور جلوگیری شود. می‌توان برای فراهم کردن نور تکمیلی از تعدادی منابع پایین‌تاب استفاده کرد که اغلب از این منابع برای نورپردازی آثار هُنری نصب شده بر دیوارها استفاده می‌شود. علاوه بر اینها، از منابع کف‌شوی کم‌ارتفاع نیز می‌توان استفاده کرد، که درون دیوار و در ارتفاع 200 میلیمتر از کف نصب می‌شوند و به همراه منابع مخفی و نامتقارن کف را روشن می‌کنند. این منابع، به همراه فانوسهای آویزان از سقف، اضلاع طولانی یا باریک سرسرا را اصلاح کرده و کف را به نقطه‌ی تمرکز تبدیل می‌کند. ترفند دیگر، نورپردازی شیئی در آن سوی فضا مانند یک تابلو یا تصویر است، و اگر فضای مورد نظر یک راه‌پلّه است، شیئی در پاگرد پلّه‌ها. این تکنیک نگاه عابر را هدایت کرده و او را از میان فضا کشانده و عبور می‌دهد.
در فضاهای داخلی مُدرن با سقف کوتاه، ترفندهای دیگری به کار می‌آید. در گذرگاهی با عرضِ کم، که مناسب نصب چرغهای دیواری نیست، می‌توان طاقچه‌ی توکاری به وجود آورد که هم بالاتاب و هم پایین‌تاب نورپردازی شود. با استفاده از این تکنیک، توده‌های جالبی از نور پدید می‌آید، و حوضچه‌هایی از نور را بر سقف یا کف و یا هر دو به وجود می‌آورد. حُسن این تکنیک افه‌ی هیجان‌انگیزی‌ست که بدون بیرون زدن مشخّصه‌ای، به وجود می‌آید. (نک. به همین شماره، ص‌. 58) توجّه کنید، که البتّه اجرای این تکنیک بر دیوار گچی ساده‌تر از دیوار بتُنی‌ست.
یک روش برای کوتاه‌تر نمایاندن سرسراهای طویل، پدید آوردن زنجیره‌ای از «فضاها» به موازات گذرگاه است که به شیوه‌های متفاوتی با آنها برخورد می‌شود. رسیدن به این هدف زمانی ساده‌تر می‌شود که برای تأکید گذاردن بر نواحی متفاوت، طرّاحی داخلی نیز تغییر کند. در یک مورد، بخش نخستین یک گذرگاه تنها به‌وسیله‌ی منابع کف‌شوی کم‌ارتفاع روشن می‌شود. در بخش بعدی، نورپردازی پایین‌تاب، آثار هُنری را روشن کرده و به‌وسیله‌ی یک قاب توکار در سقف نور نرم و پخشیده‌ای فراهم می‌آید. و در انتها، منابع توکار بالاتاب به منظور تأکید بر بافت افزوده می‌شود. بدیهی‌ست که به کار گرفتن همه‌ی این تکنیکها غیر ممکن است. امّا نکته‌ی اساسی این است که شجاع باشید و برای دست یافتن به بالاترین میزان اثرگذاری، افه‌ها را بزرگ جلوه دهید.
پلّه‌ها را همچون مجسّمه‌ای درون خانه در نظر بگیرید که باید نورافشان شود. نورپردازی، حتّا از دیدگاه محتاطانه‌ی محض نیز از اصول اوّلیه است، که در عین حال به چنین رویکردی نباید بسنده کرد. دسترسی به انواع و اقسام منابع نور نامحسوس آنچنان است که طیف بی‌پایانی از امکانات و گزینه‌ها را در اختیار قرار می‌دهد. منابع نور مخصوص پلّه‌ها را می‌توان بر هر یک از کف‌پلّه‌ها و یا بر هر نقطه‌ی مورد نیاز به‌کار گرفت، و ادوات و لوازم متعدّد و مناسبی برای استفاده از منابع ال‌ای‌دیِ کم‌مصرف وجود دارد. یک پلّکان شیشه‌ای را می‌توان از زیر و بالاتاب نورپردازی کرد و یا منابع نور را درون کف‌پلّه‌ها کارگذاشت. از منابع پایین‌تاب زیرِ زیرنماهای شیب‌دار استفاده نکنید، چراکه با درخشش بیش از حدّشان چشم شما را خواهند زد. از منابع توأمان بالا و پایین‌تاب می‌توان در گوشه‌ی یک پلّکان کم‌عرض استفاده نمود تا نور را بر روی کف‌پلّه‌ها تابانده و در عین حال، سطح زیرین زیرنمای شیب‌دار پلّه‌ی بالایی را نیز روشن کند.
سطح زیرین پلّه‌ها اغلب نادیده گرفته می‌شود، امّا اگر پوشانده نشوند می‌توان از طریق یک نورپردازی هوشمندانه، آنها را به یک شاخصه‌ی محیطی تبدیل کرد. در طرحهای مدرن و امروزی، می‌توان از منابع بالاتاب توکار استفاده نمود، در حالی که در فضاهای قدیمی راه حلّ مناسب، استفاده از منابع بالاتاب پایه‌آزادی‌ست که پشت یک رَف چوبی به منبع تغذیه‌ی برق متّصل می‌شوند و یا چراغی‌ست که روی یک صندوقچه‌ی کم‌ارتفاع قرار می‌گیرد. نورپردازی فضای زیر پلّکان در یک سرسرای کم‌عرض، فضای مورد نظر را به درون سرسرا می‌کشد و کلّ فضا را بازتر و پُرحجم‌تر می‌نمایاند (نک. به هُنر معماری، شماره‌ی 17، ص‌. 77).