دانشگاه شیراز وابسته به وزارت علوم، تحقیقات و فناوری و از قدیمی‌ترین دانشگاه‌های ایران است که در سال ۱۳۲۵ خورشیدی تأسیس شد. دانشگاه شیراز یکی از ۵ دانشگاه مادر در رشته‌های مهندسی به‌شمار می‌آید. دانشگاه شیراز اولین دانشگاه کشور است که مدرک آن اعتبار بین‌المللی یافت و همچنین اولین دانشگاه ایران است که برنده‌ی جایزه‌ی نوبل در آن سخنرانی کرد. پردیس ارم و یا خوابگاه ارم، دانشکده‌ی مهندسی، دانشکده‌ی علوم، دانشکده‌ی علوم تربیتی و روانشناسی و دانشکده­‌ی آموزش‌­های الکترونیکی از جمله فضاهای آموزشی و کاربردی این دانشگاه هستند. یکی از مهم‌ترین ساختمان‌های دانشگاه شیراز، بنای کتابخانه و خوابگاه دانشجویانش می‌باشد که در سال 1354 تکمیل شد.
ساختمان کتابخانه و مرکز اسناد دانشگاه شیراز در سایت دانشگاه و محل تقاطع دو بلوار دانشگاه و دانشجو و بین ساختمان‌های دانشکده‌‌ی علم و هنر، موزه، پارکینگ و میدان مرکزی قرار دارد که چنین موقعیتی، دسترسی‌های آسان سواره و حمل‌ونقل عمومی به این بنا را فراهم آورده است. این بنا در زمینی مستطیل‌شکل به مساحت 4000 متر مربع، با زیربنای 8,400 متر مربع و سطح اشغال 60% احداث شده که شیبی 8 درصدی از شرق به غرب دارد. پلان کتابخانه در راستای جنوب‌شرق-شمال‌غرب امتداد یافته و محور اصلی نسبت به محور شمال-جنوب، چرخشی سی‌درجه‌ای به سمت شرق دارد.
کتابخانه­‌ی دانشگاه شیراز به طراحی محمدرضا مقتدر (دفتر مهندسان مشاور مدام، مقتدر-آندرف-مندا) در بین سال‌های 1353 تا 1358 خورشیدی ساخته شد. حجم واحد و تندیس‌گرای این بنا یادآور احجام معماری سبک بین‌الملل اروپاست که البته، تکنولوژی بتنی و مفصل‌بندی حجم نیز این مطلب را تأیید می‌کند. فرم‌تندیس‌وار ساختمان کتابخانه، متأثر از نهضت تندیس‌گرایی و بروتالیسم اروپای دهه‌ی 1960 میلادی است.
مشاهده‌ی عواملی همچون طراحی آزاد پلان، فقدان محدودیت‌های سازه‌ای برای عناصر فضایی، تفکیک فضا با مبلمان و تیغه‌های متحرک، ایجاد فضایی گسترده و یکپارچه، عدم تقارن نماها، بیان خشن مصالح، ممانعت در استفاده از عناصر معماری سنتی و مانند این‌ها، حقیقتِ گرایش به معماری مدرن در این بنا را فاش می‌سازد.
طرح کتابخانه بر پایه‌ی ایده‌های پیشرفته‌ی آموزشی و تعامل اساتید و دانشجویان شکل گرفته تا در ارتقای سطح علمی، یاری‌رسان باشد و عدم تفکیک بنای کتابخانه از قسمت‌های آموزشی موجب شد تا این مجموعه‌ی مطالعاتی به بخشی از فضای دانشکده‌ی علوم انسانی تبدیل شود.
ساختمان مجسمه‌گون کتابخانه‌ی دانشگاه شیراز شکل ترکیبی از احجام بنا شده که بیشتر آنها منشورهایی شش‌ضلعی هستند. عنصر سازه‌ای، بتن مسلح است و بتن نمایان در ترکیب با آجر و شیشه، پوسته‌ی بیرونی نما را به‌وجود آورده‌اند. فضایی برای نگهداری 500,000 جلد کتاب، سالن مطالعه‌ی عمومی، سالن اجتماعات، مطالعه‌ی انفرادی، بخش اداری و خدمات و پشتیبانی از ملزوماتی بودند که در طرحی به هفت‌طبقه گنجانده و توزیع شدند.
ردیف ستون‌های سرپوشیده و عقب‌نشینی Uشکل دیواره‌های پلان در ضلع جنوب‌شرقی، ورودی بنا را تعریف کرده‌اند و حصول عملکردهای مختلف با تنوع در آرایش مبلمان و تیغه‌های کوتاه و متحرک میسر است.
طبقه‌ی همکف پارکینگ شامل سه قسمت مجزاست: اول، بخش علوم انسانی، اتاق‌های سمینار و یک کافه‌تریای کوچک؛ دوم، بخش اداری، کتابدار و سرویس‌های مربوطه؛ سوم، ورودی کتاب، صحافی، ضدعفونی کتاب، بالابر کتاب برای طبقات بالا، بخش مطالعه‌ی کتاب‌های نفیس، تهیه‌ی میکروفیلم، فتوکپی و خدمات است.
اولین طبقه‌ی روی پارکینگ که همکف میدان مرکزی‌ست، شامل ورودی اصلی دانشجویان، پیشخوان ورود به بخش کتب مرجع و مجلات، برگه‌دان و سالن مطالعه‌ی انفرادی‌ست.
در طبقات اول و دوم، سالن‌های مطالعه‌ی عمومی و قفسه‌های کتاب گنجانده شده‌اند. این دو طبقه دارای پیش‌آمدگی سه‌متری و پلانی متمایزی با همکف هستند. شبکه‌ی هندسی در این دو طبقه، متشکل از خطوط افقی به فاصله‌ی محور به محور 7 متر و خطوط مورب موازی (زاویه‌ای 30درجه نسبت به خطوط افقی) به فاصله‌ی محور به محور 8 متر شبکه‌ای ساخته‌اند که پاسخگوی نیازهای کاربری و تأسیساتی ساختمان است. به‌علاوه در طبقه‌ی دوم، از روی میدان مرکزی یک پل رابط به ساختمان موزه پیش‌بینی شده است. البته این طرح اصلی و اولیه‌­ی ساختمان بود و سامان‌دهی مجموعه و جانمایی کاربری‌ها بعداً آنقدر دچار تغییرات شد که اکنون تقسیمات فضایی کاربری‌ها با نقشه‌ی اولیه‌ی خود، قابل شناسایی و تشخیص نیستند. تالار کنفرانس، بخش ریاست دانشکده‌ی علوم انسانی، بخش اداری و تأسیسات در دومین و سومین زیرزمین استقرار یافته‌اند. هماهنگی طراحی زیرزمین با شیب سایت، این بخش را از تهویه و نور طبیعی بهره‌مند ساخته است.
فضایی خالی با پلان مثلثی و امکان نورگیری از سقف در بخش مرکزی بنا طراحی شده که عامل ارتباط فضایی بین طبقات است؛ آسانسورها و پله‌های فرار، به‌عنوان مراکز ارتباطی و نیز سرویس‌های بهداشتی در حول این فضای مرکزی، ارتباط بین طبقات اول و دوم را ایجاد کرده‌اند. بازشوهایی که بر بدنه‌ی بیرونی تعبیه شده‌اند، نور طبیعی را به سالن‌های مطالعه‌ی عمومی هدایت می‌کنند. ساختمان 4 نمای غیرمتقارن دارد و سایبان‌های عمودی ذوزنقه‌شکل به ضخامت 5 تا 8 سانتیمتر بر روی نما اجرا شده‌اند. گستردگی پلان، گسترش نما و تأکید بر کشیدگی افقی آن را به‌همراه داشته که این امر با افزودن تیغه‌های آفتابگیر و بازشوهای عمودی تعدیل شده است.

منبع: تدوین: خانی‌زاد، شهریار. مترجمین: گلکار، آبتین؛ سیداحمدیان، علیرضا؛ رحیمی، الناز؛ احسانی مؤید، فرزانه. طراحی کتابخانه (در ایران و جهان) (اصول و مبانی طراحی داخلی کتابخانه‌ها از کلاسیک تا معاصر). تهران: نشر هنر معماری قرن،چاپ دوم (ویراست دوم) تابستان 1392. ص.136.

معماری معاصر ایران: آموزشی و تحقیقاتی

___________________________________

نام پروژه : دانشگاه شیراز
معمار: محمدرضا مقتدر، (مهندسین مشاور مدام، مقتدر-آندرف-مندا)
سال طراحی: 1963

مدارک فنی