فروشگاه­ موزه­‌ی ویتـراهـاؤس وایل آم راین، آلمان، هِرتسوگ و دومورون، 2010

VitraHaus, 2010

با گذشت این سال‌ها، کامپوسِ ویترا به یک موزه­‌ی معماری بدل شده و آثاری از سرشناس­‌ترین معماران معاصر، همچون فرانک گه­‌ری، زَها حدید، آلوار آلتو، تاداؤ آندو، ژان پرووه، نیکولاس گریمشاُ، باکمینستر فولر و شرکت معماری ساناآ (SANAA) را در خود جای داده است.
آخرین موردِ افزوده به این مجموعه، ساختمانِ ویتراهاؤس است: ردیفی از ساختمان‌های جعبه‌­مانند با سقف شیروانی که توسّط شرکت هرتسوگ و دومورون برای «مجموعه­‌ی خانه‌­ها»ی ویترا طرّاحی شده است.
در ماه ژانویه‌­ی سال 2004، ویترا «مجموعه­‌ی خانه‌­ها»ی خود را کلید زد که نمونه‌­های کلاسیک طرّاحی و نیز بازتولید نمونه‌­های قبلی و تولیداتِ معماران و طرّاحان معاصر را شامل می‌­شد. ویترا به‌­عنوان شرکتی که سابقه­‌ی فعّالیت‌هایش عمدتاً به مبلمان دفتری و مشتریان تجاری اختصاص داشته، «مجموعه­‌ی خانه‌­ها» را با هدف جدیدی که در نظر داشت آغاز کرد. این هدف معطوف به مشتریانِ فردی و خصوصی بود که خودْ به طرّاحی علاقه‌­ی خاص داشتند.
از آنجا که فضایی در داخل کامپوس ویترا در وایل آم راین برای معـرّفی «مجموعه­‌ی خانه­‌ها» موجود نبود، کمپانیِ ویترا دو معمار مقیمِ شهر بازِل یعنی هرتسوگ و دومورون را در سال 2006 استخدام کرد تا ویتراهاؤس را طرّاحی کنند. ویتراهاؤس به یُمن لوکیشنِ باز و ظاهر فریبنده­‌ی خود، نه­‌تنها مجموعه­‌ی معماریِ ویترا را تقویت کرده، که موقعیّت و نقش پراهمّیّت کامپوس ویترا را نیز مدِّ نظر خویش داشته است. ویتراهاؤس، واقع در شمالِ زمین‌های مشرف به یک منطقه­‌ی محصور که به امر تولید اختصاص دارد، دو ساختمان این محوّطه را به یکدیگر متّصل ساخته است: موزه­ی طرّاحی ویترا کاری از فرانک گه­ری (1989) و پاویون کنفرانس کاری از تاداؤ آندو (1993). وسعتِ طرح امکانی فراهم آورده تا سازه‌­ی جدید را بتوان در فاصله­‌ی مطلوبی از موزه‌­ی طرّاحی ویترا و دروازه‌­ی مجاورِ آن احداث، و فضای کافی برای طرح گسترش باغچه و چمن‌زار مقابل ساختمان‌ها ایجاد کرد، که مشخصّه­‌ی چشم­‌انداز محلّی به شمار می‌­آید.
کانسپتِ اصلیِ ویتراهاؤس دو مضمونِ تکراری در آثار هرتسوگ و دو مورون را در کنار یکدیگر به کار گرفته است: 1) خانه‌­ی آرکه­تیپیک؛ و 2) حجم‌های سواربرهم (stacked). به­‌خصوص در وایل آم راین بازگشت به ایده‌­ی خانه‌­ی ازلی (Urhaus) بسیار مناسب به نظر می‌­رسید، زیرا هدف اصلی از احداث این ساختمان‌های پنج­‌طبقه تهیه‌­ی مبلمان و اشیاءِ تزئینی برای داخل خانه بود. به دلیل تناسبات و ابعاد فضاهای داخلی ــ معماران به جای فضای داخلی از اصطلاح «مقیاس خانگی» [‘domestic scale’] استفاده کرده‌­اند ــ اتاق‌های نمایش یادآور صحنه‌­های آشنای داخلی هستند. «خانه‌­ها»ی منفرد به عنوان شاخص کلّی فضای نمایش، به­‌صورت عناصر انتزاعی در نظر گرفته شده‌­اند. به جز چند مورد استثنائی و جزئی، فقط دو انتهای سنتوریْ شفّاف در نظر گرفته شدند، و اینطور به نظر می‌­رسد که حجم سازه با فشاری از درون به بیرون شکل گرفته­‌اند. دوازده خانه‌­ی مجموعه که کلاً در پنج طبقه گرد آمده و به طرز حیرت‌­انگیزی به صورت طرّه­ای طرّاحی شده­‌اند (در برخی نقاط تا 16 متر)، و تختال‌های سنگیِ به‌­کاررفته در کف طبقات سنتوریِ پایین را قطع کرده‌­اند که مجموعه­‌ای سه­‌بُعدی خلق می‌­کنند: یک مشت خانه که در نگاه اوّل ظاهری ژولیده دارند.
رنگِ زُغـالـیِ پوسته‌­ی بیرونیِ ساختمانْ سازه را ظاهری یکپارچه بخشیده، «اتّـصـال» زمین آن را برقرار و آن را به چشم‌­انداز محیطی مرتبط ساخته است. ویتراهاؤس مثل شهر کوچکی که در بُعدِ عمودی گسترش یافته، به عنوان مدخلِ ورودیِ کامپوس عمل می­‌کند. یک کفِ چوبی فضای باز مرکزی را تعریف می‌­کند که دور و برش را گروهی مرکّب از پنج ساختمان اشغال کرده‌­اند: یکی از این‌ها به کنفرانس، دیگری به فضای نمایشی برای مجموعه‌­ی صندلی‌های موزه‌­ی طرّاحی ویترا، سوّمی به فروشگاه موزه­‌ی طرّاحی ویترا، آن دیگری به لابی با یک بخش پذیرش و رختکن، و سرانجام آخری به یک کافه با تراس روباز برای استفاده در تابستان اختصاص یافته است. به محض خروج از آسانسور، انتهای شیشه­‌ایِ شمالِ اتاق نمایی خیره‌­کننده از تپّـه­‌ی تولینگر (Tüllinger) را در معرض دید قرار می‌­دهد. در انتهای مقابل ــ یعنی در جایی که یک دیوار شیشه‌­ای کمی عقب نشسته و تراسی را در خارج ایجاد کرده ــ به پانورامایی از شهر بازل با کارخانه‌­های داروسازیِ مشهورش گشوده می‌­شود. بیننده به­‌تدریج که از داخل ویتراهاؤس عبور و فضای داخلی آن را کشف می­‌کند، درمی‌­یابد که جهت‌گیریِ خانه­‌ها اصلاً دلبخواهی و اتّفاقی نیست، بلکه توسّط نماهای متخلفی از چشم­‌انداز اطراف تعریف و تعیین شده است.
پیچیدگی فضای داخلی فقط به‌­دلیل تقاطع‌های تیـز و زاویه‌­دار تک­خانه­‌ها نیست، که در عیـن حال از انسجامِ کانسپت هندسیِ ثانوی ناشی شده است. همه­‌ی پلّکان‌ها به حجم‌های اُرگانیکِ وسیع و درهم­پیچی داخل شده‌­اند که به بیان استعاری مثل کرم ابریشم طبقات مختلف ساختمان را می‌­خورند و پیش می­‌روند، گاه ارتباط شگفت­‌انگیز میان خانه‌­ها را در معرض رؤیت قرار می‌­دهند، و گاه جلوی دید را می‌­گیرند. دیوارهای داخلی پرداختِ سفید دارند تا مبلمانِ خانه جلوه‌­ی بهتری پیدا کند.
ویتراهاؤس ــ با ابعادِ حدّاکثریِ 57 متر (طول)، 54 متر (عرض)، و 21 متر (ارتفاع) ــ بر فراز دیگر خانه‌­های کامپوس ویترا قدّ کشیده است. نیّت عامدانه آن بوده که ساختمان صورت افقی ــ یعنی شکل معمولیِ بخش تولیدات را ــ پیدا نکند، و در عوض یک سازه­‌ی عمودی با فضای سرپوشیده‌­ی کوچکی را شکل دهد که نماهای مختلفی را در معرض دید قرار می­‌دهد: یک نمای کلّی از چشم­‌انداز محیطِ اطراف و تجهیزات کارخانه­‌ای، و نیز نمـایی کُـلّـی از مجموعه­‌ی خانه­‌ها. همانند دو فضای داخلی و خارجی، دو فُرم مختلف نیز در یکدیگر ادغام شده‌­اند: یک فُرمِ مستطیلی­ چندضلعی که از بیرون قابل مشاهده است، و یک فُرم اُرگانیک که ردیفی از فضاهای غیرمنتظره در داخل ایجاد می­کند ــ به تعبیرِ هرتسوگ و دو مورون یک «جهان رمزی» با سرشتی تحریک­‌کننده و تقریباً لابیرنتی. بینندگان در مسیرِ عبور از پنج طبقه­ی ساختمان، سیری در «عالَـمِ» ویترا می­کنند و سرانجام به نقطه­ی عزیمت اوّلیه­ی خود بازمی­‌گردند.
ویتراهاؤس نمایی روزانه و نمایی شبانه دارد. شباهنگام، جای دو نما معکوس می­شود. روزها بیننده از داخلِ ویتراهاؤسْ چشم­اندازِ بیرون را می‌­نگرد، و با غروب آفتاب و آغاز ظلمتِ شب، فضای نورانیِ داخلِ ساختمان از درون شروع به درخشیدن می‌­کند، و به نظر می­رسد که فیزیک ساختمان از هم می­گُسـلَـد. دیوار اتاق‌ها برچیده می­‌شوند؛ دو انتهای سنتوری گویی به نمایشگاهی بدل می­‌شود که کلّ کامپوس ویترا و طبیعتِ سبزِ اطراف آن را روشن می­‌کند.

نام پروژه: فروشگاه موزه­‌ی ویتـراهـاؤس
معماران: هِرتسوگ و دومورون
آدرس: وایل آم راین، آلمان
تاریخ تکمیل: 2010
مساحت سایت: 12,349 متر مربّع
زیربنا: 1,324 متر مربّع
حجم کل: 22,775 متر مکعب
مساحت کُل: 4,126
مساحت نما: 7,800 متر مربّع