طرح برنده­‌ی جایزه‌­ی اوّل بخش طرّاحی صندلی
صـنـدلی کــلاس درس
ابراهیم موموندی

وضعیّت استقرار بدن انسان در سه حالت دسته‌­بندی و تعریف می­‌شود:
ایستادن: قوام یافتن بدن در حالتی که وزن به‌­وسیله‌­ی پاها و ستون فقرات تحمّل شود.
نشستن: قوام یافتن بدن در حالتی که وزن به‌­وسیله­‌ی نشیمن‌گاه و ستون فقرات تحمّل شود.
دراز کشیدن: حالتی است که پاها و ستون فقرات وزن بدن را تحمّل نمی­‌کنند.

نتایج تحقیقات پزشکی و ارگونومیکی بیانگر آن است که از سه حالت فوق، ستون فقرات بیشترین فشار را در حالت نشستن تحمّل می‌­کند. در واقع ستون فقرات به انحای مختلفی در حالت‌های گوناگون نشستن، تحت فشار است. در مباحث طرّاحی، ستون فقرات بحث برانگیزترین عضو بدن است که همواره احتمال آسیب دیدن آن در شرایط مختلف نشستن وجود دارد و از همین رو است که مراقبت از آن در کانون بررسی‌های علومی چون ارگونومی، آنتروپومتری و غیره قرار دارد. بنابراین از آنجا که بسیاری از فعّالیت‌های روزمرّه و نیز اوقات فراغت انسان‌ها در حالت نشسته انجام می­‌گیرد، لزوم توجّه بیشتر به طرح‌هایی که مسبب درست نشستن هستند آشکار می­‌شود.
مطالعات مهندسی فاکتورهای انسانی و ارگونومیک و همچنین بررسی‌های ارتوپدیک و فیزیولوژیک، همگی به اتّفاق، مشکلات و عوارض ناشی از نشستن را تأیید می­‌کنند. بدیهی است که تماس مداوم و مستقیم از یک سو و اثرات ناشی از طرّاحی نادرست بسیاری از صندلی‌ها از سوی دیگر، شرایط بروز ریسک­‌فاکتورهای اسکلتی ـ عضلانی را فراهم کرده و در نتیجه بسیاری از افراد را از نظر جسمانی متأثّر می­‌کنند.
طرّاحی صندلی چند منظوره برای کلاس‌های درس و محیط­‌های آموزشی با رویکرد:
• اقتصاد در طرّاحی محصول
• طرّاحی پایدار
در عصر آموزش و علم، بدیهی است که امروزه هر انسانی تحصیل در مدرسه و حضور در کلاس‌های درس را دست کم برای مدّت کوتاهی تجربه کرده است. کلاس درس محیطی برای آموختن و برخوردهای اجتماعی هدفدار تربیتی ـ آموزشی است، که لازمه آن نشستن و تمرکز است. همه‌­ی ما با صندلی‌های متداولی که با توجّه به دسته­‌ی مخصوص­شان، امکان نشستن و یادداشت­‌برداری را برای راست‌­دست‌ها فراهم می­‌کنند، آشنا هستیم. تقریباً همه­‌ی مدارس و محیط‌های آموزشی سراسر دنیا با همین صندلی‌ها تجهیز می­‌شوند و در همه­‌ی فرهنگ‌ها گونه­‌های مشابهی از آن، برای آموزش علوم متنوّع، مورد استفاده قرار می­‌گیرد.
افراد مختلف هرکدام با فیزیک بدنی خاص، در کلاس‌های آموزشی، روش‌های ویژه‌­ای را برای نشستن اعمال می‌­کنند. عادات مختلف نشستن، سلیقه‌­ها و کاربردهای متفاوت نیز روش‌های استفاده­‌ی متفاوتی را ایجاب می‌­کند ولیکن صندلی‌های موجود، تنها امکان نشستن و استفاده در یک حالت را فراهم کرده‌­اند.
به دلیل تنوّع استفاده و کابر، نواقص و محدودیّت‌های عدیده‌­ای در طرّاحی فضا و تجهیز آن به چشم می­‌خورد که عمده‌­ترین آنها استفاده از صندلی مخصوص افراد راست­‌دست در مواردی است که این صندلی اساساً برای آن طرّاحی نشده است (به­‌عنوان مثال استفاده این صندلی‌ها برای افراد چپ دست).
استفاده از صندلی‌های راست­‌دست نه تنها تبعات ارگونومیکی آشکاری را برای چپ‌­دست‌ها به­‌همراه دارد بلکه به‌­لحاظ عدم تناسب زاویه‌­ی ساعد با دسته، مشکلات جسمانی ویژه‌­ای را برای راست دست‌ها نیز ایجاد می­‌کند. متأسّفانه دیدگاه‌های سودمدارانه، همواره اقلّیّت‌ها (چپ دست‌ها) را فدای اکثریت‌های جامعه‌­ی هدف طرّاحی کرده و مورد غفلت قرار می­‌دهند، لذا برای سرپوش گذاردن بر این نقیصه، گاهی تعداد اندکی از این صندلی‌ها به­‌صورت قرینه و برای چپ دست‌ها ساخته می­‌شود که چون همواره محلّ استفاده آنها (یا محلّ حضور چپ دست‌ها) نامشخّص است به‌­ندرت مورد استفاده مؤثّر قرار می­‌گیرند. به عبارت ساده­‌تر آیا کسی می‌­تواند پیش‌­بینی کند که چپ­‌دست‌ها کجا هستند و چه نسبتی از اعضای یک کلاس را تشکیل می­‌دهند تا به تعداد آنها صندلی چپ دست تهیه و در کلاس چیده شود؟! یا مد‌ل‌های دو منظوره‌­ی دیگری برای هر دو گروه طرّاحی شده است، که به‌­دلیل استفاده از لولاها و یراق‌­آلات بسیار به­‌سختی مورد استفاده قرار گرفته و با توجّه به استهلاک و نیاز به تعمیر و نگهداری، توجیه اقتصادی و فنّی لازم را ندارند.
❊❊❊
Benish صندلی مخصوص کلاس درس است. این صندلی کاملاً و دقیقاً همانند راست­‌دست‌ها، برای چپ­‌دست‌ها نیز قابل استفاده است. به منظور صرفه جویی در متریال، دسته و پشتی آن یک قطعه بوده و کاربر با این متریال اندک قادر است در بیش از پنج حالت متفاوت از آن استفاده کند. برای تغییر کاربری یا برای اتّصال دسته و پشتی از هیچ‌گونه لولا، پیچ، جوش و غیره استفاده نشده است، که این روش باعث سهولت ساخت، قیمت ارزان، استهلاک کمتر و دوام بیشتر است.
در کلاس‌های درس مباحث و دروس متفاوتی ارائه می­‌شود که دانشجو برای فراگیری هر کدام از آنها به وضعیّتی مناسب و متفاوت نیازمند است. برای مثال هنگام آموزش دروسی که به نوشتن نیاز ندارند، وجود دسته صندلی الزامی نبوده و زائد است. Benish با حذف دسته و تلفیق آن با پشتی صندلی باعث صرفه­‌جویی در مصرف متریال شده و البتّه در هنگام لزوم آنرا به نحوی زیبا، مؤثّر و ارگونومیک در اختیار کاربر قرار می‌­دهد. این صندلی با خطوط محکم و بدون انحنا و فرمی بسیار ساده به‌­راحتی با چوب ساخته می­‌شود و نیازمند استفاده از پلاستیک نخواهد بود.
بدیهی است که زاویه‌­ی طبیعی و ارگونومیک بین ساعد و بدن شخص در هنگام نوشتن کمتر از 90 درجه است در حالیکه در همه انواع صندلی‌های کلاسی این زاویه دقیقاً 90 درجه و ثابت بوده و متأسّفانه سالهاست که این معضل ارگونومیکی همچنان در دنیای طرّاحی پا بر جا و بی‌­توجّه مانده است! امّا در صندلی Benish امکان تغییر و تنظیم زاویه­‌ی بین ساعد و بدن به­‌نحوی طرّاحی شده است که حتّا همزمان با نوشتن نیز امکان تغییر این زاویه و دسترسی به زاویه­‌ی دلخواه وجود دارد. Benish از دو قسمت بدنه و دسته تشکیل شده است.
• بدنه دارای چهار پایه است. یکی از پایه‌­ها که دسته روی آن قرار خواهد گرفت امتداد یافته و از بقیه بلندتر است و به بالای آن سطح کوچکی جوش‌­خورده است. یک حفره‌­ی مربّع­‌شکل در انتهای پایه و یک سوراخ دایره‌­ای­‌شکل روی سطح متّصل به آن است که قطر این دو حفره (مربّع و دایره) با هم برابر است.
• دسته یک سطح مستطیلی است که به آن یک زائده­‌ی مربّع­‌شکل وصل شده است. قطر این زائده نیز با حفره‌­های مربّع و دایره‌­ای­‌شکل بالا برابر است.
دسته و بدنه بدون استفاده از هیچگونه لولا، پیچ، پرچ و غیره، تنها به‌­وسیله‌­ی سوراخ‌ها و زائده دسته بهم متصّل می‌شوند. نحوه‌­ی اتّصال باعث دستیابی به صندلی‌هایی متنوع با عملکردهای متفاوت خواهد شد.
با قراردادن زائده مربّعی در حفره­‌ی مربع­‌شکل، Benish به صندلی پشت‌­بلند تبدیل خواهد شد. همچنین اگر پشتی بیرون کشیده شود و پس از 90 درجه چرخش، دوباره در جای خود قرار گیرد، به صندلی پشت کوتاه تبدیل می­‌شود.
پس از هر تغییر در کاربری، باید صندلی حول مرکز خود چرخانده شود تا رو به تخته کلاس یا معلّم قرار گیرد. برای جلوگیری از سر و صدای ناشی از این چرخش‌ها، چهار عدد چرخ زیر پایه‌­ها طرّاحی شده که دو به دو بر هم عمودند. چرخ‌های عمود بر هم صندلی را با دقّتی خاص و فقط حول مرکز خود چرخانده و از هرگونه جابجایی دیگر که باعث بی‌نظمی در کلاس می­‌شود جلوگیری خواهند کرد.
همانطور که در شکل با رنگ قرمز مشخّص است، زاویه­‌ی بین راستای محور ساعد و سطح ساجیتال بدن در صندلی‌های کلاسی 90 درجه، غیر قابل تنظیم و غیر ارگونومیک است. این زاویه برای نوشتن آزار دهنده و غیر طبیعی است. امّا همانطور که با رنگ سبز مشخص است، در صندلی Benish این زاویه متناسب با حالت طبیعی بدن است و کاملاً به دلخواه کاربر تنظیم می­‌شود، زیرا دستی قابلیّت چرخش 360 درجه را دارد.
با فرو رفتن زائده­‌ی مربّعی در حفره­‌ی دایره‌­ای صندلی Benish به یک میز تحریر کوچک تبدیل می­‌شود. بدیهی است که با توجّه به محیط بودن دایره بر مربّع و هم قطر بودن آنها، دستی می­‌تواند به‌­راحتی حول مرکز خود دوران کند. پس برای تغییر کاربری و تبدیل میز تحریر به صندلی راست دست یا چپ دست کافی است دستی را 45 درجه به راست یا به چپ چرخانده و سپس صندلی را رو به جهت مورد نظر (تخته کلاس) قرار دهیم.
با بررسی نمونه‌­هایی از صندلی‌های مستهلک نتیجه‌­گیری شد که کاربر آگاهانه یا ناآگاهانه (و چه بسا برای تفریح و سرگرمی) دسته را بوسیله ابزارهای اثرگذار مختلفی مخدوش، چرکین و یا به نوعی تخریب کرده است. به همین دلیل در اکثر موارد بدنه و کفی صندلی سالم مانده و تنها قسمت دسته تخریب می­‌شود که باید یا با انتقال صندلی به کارگاه دسته تعمیر شود و یا صندلی از چرخه استفاده خارج گردد. می­‌توان چنین نتیجه گرفت که اگر دسته صندلی قطعه‌­ای ارزان بوده و به‌­راحتی قابل تعویض باشد، هزینه­‌ی تعمیرات کاهش خواهد یافت.
بنابراین با نگرشی موافق با طرّاحی سبز، چوب را برای دسته­‌ی صندلی و زائده­‌ی متّصل به آن انتخاب کرده‌­ایم تا این قطعه، ارزان، سبز و تجزیه­‌پذیر بوده و به‌­راحتی قابل تعویض باشد. اگرچه زائده­‌ی چوبی ممکن است (به عنوان یک شفت) زودتر دچار خوردگی شود و نسبت به متریال‌های دیگر دارای دوام و طول عمر کمتری باشد!

ابراهیم موموندی
آدرس: تهران، جنّت­‌آباد، خیابان شاهین شمالی، خیابان بیست متری گلستان شرقی، خیابان میخک، بن­‌بست یکم، شماره‌­ی 3، طبقه­‌ی 4
تلفن: 44454143 موبایل: 09122802263
ایمیل: hedyehdesignco@yahoo.com