سقف متحرک چوبی، اثر حسین پورمهدی قائم مقامی،

رتبه‌ی نخست بخش المان و سازه‌های خاص در چهارمین دوسالانه معماری و شهرسازی

حیاط علیین از مجموعه حیاط‌های دانشکده‌ی هنر و معماری یزد؛ نیاز به سایه دارد. کارگاه عملی اقدام‌ پژوهی شکل می‌گیرد تا سقفی برپا شود. در نهایت حیاطِ خانه، صاحب سقفی سبک و باز و بسته شونده می‌شود که به سان کلاهی حصیری، در تابش شدید خود را روی سر حیاط می‌کشد و در باقی موارد کنار می‌رود تا آسمان، ابرها و ستاره‌هایش؛ به غایت نزدیک باشند.

پروژه‌ی حاضر تلاش می‌کند با دغدغه‌ی تامین «سایه‌ی بیشتر» در بیشتر مواقع فصول گرم سال در فضاهای باز بناهای سنتی مثلا حیاط خانه‌ها و … در راستای تامین بیشتر شرایط آسایشِ بهره‌برداران و همچنین حفظ و ادامه‌ی حیات چنین فضاهایی از طریق پژوهش، طراحی و ساخت پوشش سبک متحرک در یک نمونه موردی گام بردارد. اینگونه سقف‌ها به دلیل الحاقی بودن بایستی سبک باشند و وزن ساختمان را زیاد نکنند. همچنین برای از بین نبردن پر و خالی در بافت‌های شهری، لازم است به صورت متحرک و انعطاف‌پذیر در باز و بسته شوندگی، برای قابلیت پذیرش عملکردهای متنوع، باشند. لازم به ذکر است در زمینه‌ی تاریخی شهرهای کویری ایران پاسخ «پوش» برای این منظور استفاده می‌شده است. ضمن توجه به زنده نگهداشتن آیین و فرهنگِ ارزشمندِ «پوش بالا کردن» در فضاهای مذهبی، روزآمد نمودن حیاط بناهای سنتی، یکی از نیازهای جدی دانه‌های با کاربری‌های دیگر در یزد و سایر زمینه‌های مشابه است.

به این منظور اقدام پژوهی حاضر که سابقه‌ای ۱۲ ساله دارد، از تعریف و انجام تمرین‌های آموزشی مبتنی بر ساخت در کارگاه‌های طراحی معماری و تعریف پایان‌نامه‌هایی در سطح تحصیلات تکمیلی در این راستا آغاز شد و با تعریف و انجام پروژه‌های تحقیقاتی به سفارش اداره‌ی میراث فرهنگی یزد و طراحی و ساخت یک نمونه (پایلوت) سقف چوبی ثابت روی حیاط با ابعاد ۷ در ۸ متر‌مربع در یکی از خانه‌های سنتی یزد و نوشتن مقالات علمی – پژوهشی در این زمینه به پشتوانه‌ی نظری – عملی نسبتا قوام یافته‌ای دست یافت و در ادامه با سفارش دفتر فنی دانشگاه یزد؛ منجر به اقدام پژوهی حاضر شد.

نتیجه‌ی اقدام پژوهی حاضر سقفی متحرک از جنس چوب است که روی حیاط به ابعاد ۱۰ متر در ۱۴ متر قرار دارد و دهانه‌های تیرهای چوبی سقف روی دهانه‌ی بزرگ‌تر حیاط، بنا شده است. سقف چوبی متحرک از دو تکه‌ی محدب که به صورت تلسکوپی در هم فرو رونده هستند تشکیل شده است. ریل‌هایی فلزی در لبه‌های بام، فضای تحرک چرخ‌های متصل به زیرِ دو تکه سقف را فراهم می‌کنند. مکانیزم حرکت سقف به این صورت است که ابتدا یک تکه از سقف چوبی توسط یک موتور برقی شروع به حرکت می‌کند و تا نیمه‌ی سطح حیاط، باز می‌شود. به این ترتیب، نیمه‌ی کوتاه‌تر سقف به لحاظ ارتفاعی، در درون نیمه‌ی بلندتر سقف قرار می‌گیرد. پس از آن، هر دوی آن‌ها به اتفاق حرکت می‌کنند و به کلی از روی سطح حیاط کنار می‌روند. برای بسته شدن نیز همین اتفاق به صورت معکوس روی می‌دهد.

از جنبه‌های نوآوری طرح، پوشش دهانه‌ی ۱۴ متری صرفا به وسیله‌ی چوب است که مصالحی سبک و دوستدار طبیعت است. لازم به ذکر است به جز در ایران تا کنون سقف محدب چوبی باز و بسته شونده ساخته نشده است لذا نیاز بود که قبل از ساخت نمونه‌ی اصلی، تیرهای چوبی با دهانه‌ی مورد نظر به صورت آزمایشی ساخته شوند و به لحاظ پاسخدهی در برابر تحمل نیروهای جانبی و بار وزن خود و وزن بار زنده، محاسبه و آزمون شوند. همچنین برای ضد آفتاب و ضد آب شدن تیرها مواد متعددی از تکنولوژی نانو مورد بررسی و آزمون قرار گرفتند که در نهایت یکی از آن‌ها برای روکش کردن چوب‌ها استفاده شد.

گام ابتکاری پروژه‌ی حاضر ایده‌ی استفاده از چوب‌های نواری چند لایه‌ی چسبی برای ایجاد پروفیل‌های مقاوم و منحنی شکل مورد نظر با استفاده از کمترین حجم چوب و امکانات و بدون قالب و دستگاه پرس و بخار است. اتخاذ این گام سبب شد ایجاد سقف محدب چوبی؛ بدون دور ریز چوب انجام شود. با این نگاه می‌توان در نمونه‌های بعدی از دور ریز چوب‌های نواری موجود در بازار حتی با ضخامت‌ها و طول‌های متفاوت،  پاسخ مناسبی گرفت.

کاربرد صنعتی اقدام پژوهی حاضر در پوشش متحرک استخرها، سقف‌های ثابت و متحرک استادیوم‌های ورزشی، سقف ثابت و متحرک فضاهای نیمه‌باز شهری، پوشش متحرک حیاط‌های سنتی، پوشش‌های بناهای باستانی و استفاده از آن در حوزه‌ی مرمت خواهد بود.

معماری معاصر ایران: فرهنگی

_______________________________________

نام پروژه عملکرد: سقف متحرک چوبی
معمار اصلی: حسین پورمهدی قائم‌مقامی
مشاور سازه: حمیدرضا امیری
مشاور مکانیک و سازنده‌ی بخش مکانیک طرح: سید ابوالفضل موسوی
مشارکت‌کنندگان در ساخت: آرمان صدیقیان، علیرضا پرخو و همت جمعی ۶۰ تن از دانشجویان مستعد و علاقمند دوره‌ی کارشناسی، کارشناسی ارشد و دکتری معماری، شهرسازی و نقاشی.
آدرس پروژه: یزد، حیاط علیین(کتابخانه) از مجموعه حیاط‌های دانشکده‌ی هنر و معماری دانشگاه یزد
سال شروع و پایان ساخت: مرداد ۱۳۹۷ تا خرداد ۱۳۹۸
کارفرما: دفتر طرح‌های عمرانی دانشگاه یزد
عکاس: حسین پورمهدی قائم مقامی
اینستاگرام: sanaat_e_sakhtan.office@