استادیوم سی هزار نفری تختی( فرح آباد )، 1345

اثر جهانگیر درویش

old pic

نکات فنی طرح

ایده‌ی کلی طرح استادیوم بصورت نعل اسبی طرح شده است به طوری که تمام تماشاگران در یک طرف و پشت به غرب قرار گیرند و در قسمت شمال و جنوب هم با حداقل جا ادامه پیدا کند علت اساسی وقت برگزاری حداکثر مسابقات از ساعت ۲ بعداظهر به بعد بود که تمام بیندگان مسابقه تا آنجا که ممکن است در شرایط مساوی و خلاف نور خورشید قرار گیرند. از طرف دیگر این راه‌حل امکان خواهد داد که برای نمایشات ملی و نمایشات در شب از جهت شرق زمین اصلی مسابقات به عنوان يک صحنه‌ی عظيم استفاده شود. ضمنا همان طوری که هدف اساسی طرح بود برای جایگاه بینندگان پوششی که تقریبا بیش از ۲ سطح جایگاه را سایه بگیرد با پوششی کابلی طرح شد، که در مورد خصوصیات آن جداگانه توضیح داده خواهد شد در قسمت زیر پلکان بینندگان برای استفاده از این ساختمان در تمام فصول و با آمیختن استفاده از عناصر مختلف استخوان‌بندی استاديوم، يک ژيمنازيوم بزرگ هم در زیر پلکان جایگاه طرح شد. این ژیمنازیوم حدود ۳ متر از سطح همکف بالاتر قرار گرفته طوری که در ارتباط استادیوم با ورودی‌ها به صورت یک فضای سرپوشیده ورودی باشد پوشش آن هم با سیستم کابلی است و ارتباط مردم از خارج به داخل استادیوم به کلی با ارتباط ورزشکاران از خارج به داخل رختکن‌ها و زمین ورزشی مجزا بوده و هیچ گونه تقاطعی ندارد علاوه بر آن ارتباط جایگاه مخصوص با ورودی‌های مردم کوچکترین تلاقی ندارد چون دیوارهای بلند پلکان بینندگان به صورت جداره‌های نازک با بتن مسلح و با عناصر تقویت کننده عرضی پیش‌بینی شده است تا حداقل مصالح در اجرای آن مصرف گردد و به علت ارتفاع زیاد این جدارهای نازک لازم بود که در نقاطی يک اتصال محکم در ارتفاع مناسب داشته باشند. این نقطه‌ی اتصال اصلی جدارها به موازات رشد ارتفاع آنها از حداقل تا حداکثر ارتفاع حدود (جایگاه) مخصوص حرکت می­کرد این خط به صورت يک منحنی که نزديک به يک سهمی است از کوتاه‌ترین نقطه‌ی مقابل ورودی مردم و بطرف (شرق) تا بلندترین نقطه‌ی جایگاه مخصوص در ارتفاع ۲۸٫۳۵ متر ادامه دارد.

محاسبات اسکلت بتنی این عنصر اتصالی جداره‌ها که به صورت دو تیر موازی یکدیگر و يک دال بتنی بین آنها است نشان می‌دهند که این عنصر قابل استفاده برای يک راه اتومبیل رو (وسیله سنگین ) با تمام ضرایب اطمینانی است. بهمین دلیل از این رمپ با عرض بیش از ۳ متر برای رسیدن به زیر جایگاه مخصوص با اتومبیل استفاده شده که از آنجا با دو رمپ پله به جایگاه مخصوص وارد می‌شوند و به این طریق سعی شده که از تمام عناصر استخوان‌بندی استفاده‌های متفاوت بشود که در مصرف مصالح حداکثر صرفه‌جویی بشود.)

پوشش‌ها

شکل هندسی این استخوان‌بندی پوشش بصورت يک زین اسب می‌باشد شکل هندسی دقیقا زین اسب نیست ولی به علت نزدیکی هندسه آن به زین اسب در محاسبات PH فرض شده است.

پوشش از یک طرف متصل به کناره RIGIDE می‌باشد که هندسه‌ی آن در پلان يک سهمی است و از يک تیر بتنی سه‌بعدی تشکیل شده است و صفحه‌ی متوسط آن به‌موازات پوشش حرکت می‌کند (صفحه‌ی خطی) و در مجموعه تقعر آن به طرف پایین است.

طرف دیگر پوشش توسط يک كابل مرکب به عنوان کناره‌ی داخلی NON RIGID مهار شده است. این کابل کناره با فلش کمتر نسبت به کنارهRIGIDE  در پلان تقریبا يک سهمی است و در فضا می‌شود فرض کرد که در صفحه‌ی شیب‌دار که در خلاف جهت تیر کناره‌ی بتنی طرف مقابل است قرار دارد به طوری که تقعر آن به طرف بالا است و به همین دلیل امتداد آن در دو طرف پوشش به نقاط بلند منتهی می‌شود این دو کناره‌ی پوششی هیچکدام در یک صفحه قرار ندارند ولی از نظر ساده شدن تجسم شکل فضایی در اینجا به دو «صفحه» شیب‌دار اشاره شده؛ دو طرف کابل کناره در دو نقطه‌ی قرینه نسبت به محور عرضی استادیوم به فاصله ۲۳۵ متر از یکدیگر و هر کدام در ارتفاع ۷۱٫۷۰ متر مهار شده‌اند. دو عنصر عمودی (پیلون­ها) که در ارتفاع ۷۱٫۷۰ متر کابل کناره را مهار کرده‌اند از دو ستون توخالی و استوانه‌ای شکل فلزی تشکیل شده‌اند که روی يک تكيه‌ی ساده به صورت مقطعی از کره‌ی صیقل شده فولادی قرار گرفته اند. کابل کناره‌ی مرکب از نقطه‌ی بالای پیلون‌ها به ۳۹ کابل فرعی منشعب می‌گردد و در زاویه‌ی ۴۵ درجه در صفحه‌ی عمودی با پیلون به صورت شعاعی در پلان در زاویه‌ای معادل مجموعا ۸۸ درجه تقسیم شده‌اند. اختلاف نیروی کابل مرکب کناره و بقیه کابل‌ها در اثر اختلاف زاویه با محور پیلون محاسبه شده و با کابل‌های اضافی جبران گردیده است. ضخامت ورق‌های فولادی پیلون حداکثر ۴۰ میلیمتر و در بعضی نقاط ۲۶ میلیمتر می‌باشد و جهت سهولت در نصب و صرفه جوئی در سیستم نصب به صورت قطعات حدود ۳ متر پیش‌بینی شده‌اند که با دو حلقه‌ی تقویتی جوش شده در کناره‌های آن و سیستم پیچ و مهره به یکدیگر متصل می‌شوند. جهت نصب پیلون‌ها کابل‌های موقت در ارتفاعات  3/1، 2/3 ، 3/3 پیش‌بینی شده‌اند که پس از اتمام نصب کابل اصلی کناره جمع خواهند شد نصب تا ارتفاع یعنی حدود ۲۴ متر (قبل از اتصال اولین سری کابل) موقت توسط دو خرپا در دو جهت عمود برهم و اتصال با پیچ و مهره به اولین قطعه‌ی پیلون انجام می‌گردد که این پوشش اصلی از دوسری کابل تشکیل شده است.

الف) کابل‌های اصلی یا حامل وزن سقف که در جهت کوتاه‌ترین فاصله بین کناره‌ی کابلی و کناره بتن کشیده می‌شوند و تعداد آنها ۲۹×۲ عدد است و تقعر آنها به طرف بالا است.

ب) کابل‌های کششی که روی کابل‌های اصلی قرار می‌گیرند و تماما بجز چند استثناء که در نقشه­ی کابل کشی سقف دیده می‌شود در هر دو طرف در تیر کناره بتنی مهار می‌شوند و تعداد آنها ۱۸ عدد است و تقعر آنها به طرف پایین است.

ج) دو کابل پهلوئی در دو کناره دیگر پوشش که از شش کابل تیپ کابل اصلی مركب تشکیل شده‌اند و از آن منشعب (می‌شوند و در انتهای تیر کناره بتنی مهار می‌گردند. مجموعه‌ی این کابل‌ها يک سطح با دو انحنای عمود برهم منفی را تشکیل می‌دهد که تمام خاصیت شکل هندسی مقاوم را دارا می‌باشد که اساس محاسبات اسکلت بر آن قرار گرفته است.

حدود دو سال پس از اتمام این طرح یعنی در سال 1968-69طرح استادیوم مونیخ برای المپيک بین­المللی ۱۹۷۴ کنکور گذاشته شد و در سال ۱۹۶۸ در مجله Bauen und Wohnen مقاله‌ای در مورد اسکلت پوشش کابلی تحت عنوان استادیوم سی هزار نفری فرح آباد تهران به چاپ رسید. اصول طرح پوشش کابلی مونیخ درست نقطه مقابل طرح استادیوم فرح‌آباد می‌باشد که بطور مختصر مقایسه آن به این شرح است:

مقایسه

۱– شکل هندسی

• مونیخ – سکتورهای كوچک مشابه هم با فلش­های خیلی زیاد و عناصر کمکی اضافی خارج از سطح اصلی پوشش برای نگهداری نقاط ضعيف.
• فرح‌آباد – يك شكل واحد و سطح واحد بدون هیچگونه عنصر اضافی زیر یا بالای پوشش.
• مونیخ – ختم کابل کناره‌ی داخلی در نقاط کوتاه و در نتیجه‌ی ایجاد سایه‌ی شدید روی جایگاه بینندگان و در نتیجه اجبار در تعویض عناصر بتنی پوشش به عناصری که نور از آن بگذرد در ضمن اجراء کار.
• فرح‌آباد – ختم کابل کناره‌ی داخلی در بلندترین نقاط و در نتیجه‌ی انعکاس نور توسط سطح زیرین پوشش روی جایگاه بینندگان و اجراء پوشش با ورق و عناصر بتنی پیش‌ساخته شده و داشتن مشخصات و روحيه يک ساختمان دائمی .

2- پیلون­ها

• مونیخ – در فاصله‌ی بین دو نقطه‌ی کوتاه مهار کردن کابل کناره‌ی داخلی در سطح زمین تعداد ۹ پیلون یکپارچه که حمل آن به کارگاه و نصب آن مخارج زیادی را ایجاد نمود با ضخامت ۷۰ میلیمتر ورق فولادی و ارتفاع حدود 60 متر و فواصل حدود 60 متر از یکدیگر .
• فرح‌آباد – دو پیلون در فاصله ۲۳۵ متر از یکدیگر و به ارتفاع ۷۳ متر و ضخامت حداكثر ۴۰ میلیمتر ورق فولادی و قطعات كوچک و اتصال آنها با سیستم پیچ و مهره و در نتیجه سهولت در حمل و نصب.

۳- سیستم نصب

• مونیخ- تمام کابل‌ها به صورت يک تورى در کارخانه طبق محاسبات خیلی طولانی قبلا کشیده شدند و بست خوردند و در محل به صورت يک فرش پهن و بالا برده شدند. البته کابل کناره در محل روی داربست و چوب بست در ارتفاع مورد نظر گذاشته شد و پس از نصب کابل‌های فرعی در موقعیت خود قرار گرفت
• فرح‌آباد- کابل کناره در محل روی داربست و چوب بست در ارتفاع مورد نظر قرار می‌گیرد و کابل‌های فرعی در محل به آن نصب می‌شوند و از طرف کناره‌ی بتنی کشیده می‌شوند به طور يكنواخت و در مراحل مختلف و با اندازه‌گیری کشش‌ها در محل در طول محاسبه شده و کشش مورد نظر ثابت. می‌شوند در این صورت تمام مشخصات محاسبات و نیروهای مشخص شده در ضمن کار قابل کنترل و اجراء هستند و مدت زمان کابل گذاری و کابل‌کشی معادل سیستم مونیخ می‌باشد حدود کمتر از یک‌ماه و نیم)

4- مخارج پوشش‌ها 

• مونیخ – طبق گزارش هیئتی که کارهای مربوط به برگزاری المپیک جهانیی را در مونیخ اداره می‌کردند مخارج پوشش استادیوم به علت تغییرات و سیستم‌های انتخاب شده در ضمن اجراء کار حدود 5 برابر بیشتر تمام شده (کلیه‌ی مصالح آن در آلمان و کابل‌ها از فرانسه تهیه شده)
• فرح‌آباد – در مورد طرح فرح‌آباد پس از آزمایش مشخصات محاسبات روی مدل مقادیر مصالح حدود کمتر از ۳ درصد تغییر کردند و تمام اصول اسکلت بدون هیچ‌گونه تغییری تایید گردید و اختلاف برآورد در سال ۱۳۴۶ و قیمت اجرا آن در 1352-53 فقط مربوط به تغییر قیمت‌های واحد مصالح می‌باشد. کلیه‌ی پیش‌بینی‌های مقادیر طرح در ۱۳۴۶ عینا اجرا می‌گردد (کلیه‌ی مصالحی که مشابه آن در ایران تهیه نمی‌شوند از فرانسه و ایتالیا تهیه گردیده است).

جایگاه

مدارک فنی

منبـــع:

خانی­زاد، شهریار – خانی­زاد، رکسانا ( 1401)، کتاب سال معماری معاصر ایران( 1401، چهارمین دوره)، انتشارات هنر معماری قرن، تعداد صفحات 656

درویش، جهانگیر (1353)، فصلنامه ­ی هنر و معماری 24-22،( مدیر مسئول، عبدالحمید اشراق)، خرداد- آبان، 101-77