1. فرهنگ‌های بومی-محلی
ظهور آسبادها در نشتیفان به سبب وجود بادهای 120 روزه بوده است که روستاییان با توجه به قدرت و شدت باد مذبور در پی ساخت آنها از قرن‌ها پیش، برآمده‌اند. عمده‌ترین دلیل روی آوردن به آسباد در خواف و سرزمینی که به قول سون هدین11: «در تمام طول سال، بادهای شمال حاکمیت دارند و همچنین نبود آب است» به جز استفاده بهینه از پارامترهای اقلیمی، همانگونه که ذکر شد، یک سازه از دل فرهنگ بومی-محلی است که این ساخت در طول تاریخ دچار تغییراتی شده که تا امروز به این صورت باقی مانده است. فرهنگ و دانش غنی، انسان را قادر ساخته است تا یکی از محدودیت‌های محیطی-طبیعی را از میان بردارد و آن را به نقطه قوتی تبدیل سازد تا نه تنها دافع جمعیت نباشد، بلکه سبب جذب و تثبیت جمعیت نیز شود.
مطالعاتی که در نشتیفان انجام گرفته، بیانگر این مطلب است که وجود آسبادها نقش اساسی و ارزنده‌ای در معیشت و روند زندگی مردمان گذشته‌ی این دیار داشته است. در روزگارانی که هیچ نیروی خاصی جهت رفع نیازهای بشر وجود نداشته، مهار باد و استفاده از آن، سبب ایجاد شرایطی مناسب برای زندگی شده است.
2. معماری بومی آسبادها
آسبادها را با توجه به منشور میراث بومی، بخشی از معماری بومی ایران می‌توان در نظر گرفت که تحت تاثیر اقلیم منطقه ساخته شده‌اند. در معماری آسبادها اصولی همچون شناخت بنا، استفاده از مصالح بوم‌آورد، شناخت خواص مصالح ساختمانی و کاربرد صحیح و بجای آن، سهولت تعمیر و نگهداری، پایین بودن هزینه‌ی ساخت، نگهداری و تعمیر، سادگی و پرهیز از بیهودگی، سازگاری با محیط و نیازها، انعطا‌ف‌پذیری و خلاقیت را به‌وضوح می‌توان مشاهده کرد.(تصویر1) معماری بنا را به دو دسته‌ی کالبدی و مکانیکی تقسیم می‌کنیم که در بخش کالبدی می‌توان از شناخت مصالح و در بخش مکانیکی از بررسی و تحلیل فرم اجزای این بنا صحبت کرد. به زبان ساده‌تر، آسبادها از دو بخش پرخانه و آس‌خانه تشکیل شده‌اند که مصالح و جزییات این دو بخش در بومی بودن آن تاثیر گذاشته است.(نمودار1)
عمده‌ترین مصالح در بنای آسباد خشت، چوب و سنگ می‌باشد. نوع خاکی که برای خشت زدن آسبادها مورد استفاده بوده، به دلیل اینکه میزان سیلت بیش از50% را دارا است، یک نوع خاک سیلتی می‌باشد و از باغستان‌های اطراف بنا تهیه می‌شده است. سنگ‌های آس مورد استفاده نیز از محل کوه سینو (محل سنگ‌کنی) به نشتیفان منتقل می‌شده است. (تصویر1)
چوب مورد نیاز آسبادها در قسمت‌های مختلف همچون تیرپل، پره‌ها و غیره از جنس چوب درخت کاج است که اهالی نشتیفان به آن ناجو می‌گویند. بخش عظیمی از این درختان در قسمت مزارع نشتیفان قابل دسترس می‌باشد. این نوع چوب در برابر آسیب‌هایی چون موریانه مقاوم‌تر است و به همین دلیل تا به امروز با آسیب کمتری نسبت به سایر عناصر یک آسباد، مواجه بوده است. (تصویر2)
بر اساس آزمایش‌های پتروگرافی که بر روی نمونه‌ای از سنگ آسیا در آزمایشگاه زمین‌شناسی دانشگاه شهید بهشتی انجام گرفت، می‌توان گفت که این نوع سنگ به دلیل کوارتز و سیلیس بالا با اکسیژن هوا واکنش می‌دهد و مقاوم می‌شود در نتیجه نوع سنگ، ریولیز و حدودا 50 الی 60 درصد کوارتز را دارا است به همین دلیل از این نوع سنگ به علت مقاومت آن در قسمت آرد کردن (سنگ آسیا) استفاده می‌شود. (تصویر3)
تمامی اجزاء و مصالح آسبادها، بوم‌آورد هستند و توسط استادکاران محلی تهیه شده‌اند. همچنین در فرم این اجزا از ساده‌ترین شکل و اتصالات استفاده شده است که آسیابان می‌تواند به‌تنهایی حفاطت و تعمیر آنها را به عهده گیرد. بر طبق دیتیل شماره‌ی یک مشاهده می‌شود اگر چه آسبادها به صورت منفرد و مجزا درک می‌شوند اما در حقیقت ساختاری به هم پیوسته و مرتبط دارند؛ اینجاست که اگر اختلالی در بخشی از فرم سازه پدید آید، در روند کلی کار اختلال ایجاد می‌شود. به همین منظور برای سهولت تعمیرات اهتمام به استفاده از مصالح بوم‌آورد بوده است. آسباد، ساختمانی ساخته شده از خشت و گل، دارای دو بخش اصلی است؛ فضای آس‌خانه یا چرخ آس (که شامل اتاقی برای چرخ آس و ملحقات آن و اتاقی برای انبار می‌شود) و فضای پرخانه یا چرخ باد (که شامل فضایی محصور از سه طرف و بدون سقف است) که پروانه‌ی آسباد در آن نصب می‌شود.
پرخانه: بخش فوقانی آسباد که در واقع، طبقه‌ی دوم آن محسوب می‌شود، متشکل از سه دیوار به ارتفاع حدود 4 متر و سیستم چرخ و پر است که از بام فضای چرخ آس آسباد به بالا امتداد یافته‌اند. پرخانه بخش بالای یک آسباد را شامل می‌شود که بیشترین مصالح آن چوب است.
آس‌خانه: این بخش فضایی سرپوشیده برای فعالیت‌های مربوط به آس کردن غلات فراهم می‌کرده است، ابعاد و اندازه‌ی آنها، متفاوت می‌باشند؛ فضای آس‌خانه‌ی آسباد متوسط دارای طول حدود 13 متر و عرض 20/3 و ارتفاع 80/2 می‌باشد. زیربنای این فضا در حدود 40 مترمربع است. این قسمت نیز کاملا از خشت و گل ساخته شده و دارای سازه‌ای تاقی از نوع گهواره‌ای و بعضیا ترکیب دو تاق کلمبه است. در بعضی از آسبادها در تعمیرهای اخیر از آجر نیز استفاده شده است. این فضا در بیشتر آسبادهای نشتیفان دارای سه قسمت می‌باشد که در بخش اول نزدیک به ورودی، فعالیت‌هایی نظیر پاک کردن گندم و غلات دیگر و انبار کردن (البته در بعضی از آسبادها) انجام می‌شود. در بخش دوم نیز عمل آس کردن صورت می‎گیرد. در این قسمت تیر پل از طریق روزنه‎ای به قطر حدود 60 سانتی‌متر که در سقف تعبیه شده، به سنگ رویی آسباد متصل می‎گردد. بخش سوم که در بعضی از آسبادها وجود دارد، فضایی است که در آن گندم را انبار می‎کردند و به غله‌خانه موسوم است. به طور کلی در بخش پایینی آسباد، آس‌خانه قرار دارد که در این بخش از مصالحی چون سنگ برای سنگ آسیاب و خشت برای دیوارها و فضاهای داخلی جدا‌کننده استفاده شده است.

عکس1: نمای کلی و دید پرنده از آسباد ها (میهن پناه 18/03/1397). منبع: پایگاه ثبت جهانی آسبادهای ایران-خراسان رضوی

نمودار1: نمودار طبقه‌بندی عوامل پایداری در بنا، منبع: نگارندگان

3.کارکرد آسباد
چگونگی کارکرد یک آسباد به این صورت می‌باشد که با گذر باد از دروازه و برخورد با پره‌هایی که هر 4 تای آنها به 6 باهو (بازو) وصل است، چرخ و پره با 48 باهو و 32 پره با صدایی خاص که در میان اهالی آشنا است به گردش در می‌آید. با چرخش موزون این مجموعه، تیر اصلی که از بالا به وسیله‌ی قلندرک در کلوسی‌مانند بلبرینگ می‌چرخد، بار تمام مجموعه را به خرپل وارد می‌کند. میخ متصل به تیر اصلی که به بخش قابل تعویض پیوند متصل است، در حفره‌ی سنگ آس متحرک می‌چرخد. در واقع میخ با قطعه‌ای فلزی به شکل بست‌های دم چلچله‌ای به نام توره یا کوخه در توره‌گاه درگیر است و توره در میان دو سنگ، حرکت سنگ متحرک را تسهیل می‌کند. گود‌رفتگی ظریف پایین توره، جایگاه قطعه‌ای چوبی به نام مُشته است، که نیروی فشاری پای آسباد را مانند یک ساختار اهرمی که به بیرم و شُوتخت (دک) وارد می‌شود، به توره منتقل می‌کند. این سیستم اهرمی دو عملکرد دارد:
1. زمانی که قصد متوقف کردن سیستم کاری آسباد باشد، با فشار پا بر اهرمی که به صورت میخ طویله است، اهرم نیم کُنده به بالا فشره می‌شود و چوب موشته را به توره می‌فشارد و باعث توقف حرکت میخ و در نهایت کل مجموعه می‌شود.
2. زمانی‌که آسیابان بخواهد آرد مرغوب‌تر و ریزدانه‌تری را به خاطر مسائلی مانند سفارش شخصی خاص یا آرد برای مراسم خاص تهیه کند، با تنظیم اهرم، فشار سنگ بالایی بر زیرین را بیشتر می‌کند، این عمل سرعت عملیات آردسازی را نیز کاهش می‌دهد. بخشی از دیوار خشتی به نام دروازه باز است، ابعاد دروازه از نصف قطر چرخ‌دنده‌ها کوچک‌تر است تا بتواند ممان کافی برای چرخش آس ایجاد کند. در قسمت دروازه چند تیرچه‌ی عمودی با مقطع دایره به تعداد 5 تا 7 عدد وجود دارد تا بتوانند نی‌بادها را که از جنس حصیر هستند، بر روی آنها ببندند.
نی باد دو عملکرد دارد:
1. هنگامی که به قول افراد محلی باد از آسیابان اطاعت نمی‌کند، برای کنترل فشار باد از آنها استفاده می‌شود.
2. زمانی که قرار است حرکت آسباد متوقف شود.
هنگامی که باد از دروازه‌ی بادگیر می‌گذرد و چرخ و پر را به حرکت در می‌آورد، وزن زیاد مجموعه‌ی چرخ و پر و نیروی باد به تیر اصلی وارد می‌شود و نیروها از طریق خرپل به دیواره‌های حمال جانبی منتقل می‌شوند.

تصویر1: استاد سنگتراش که به وسیله ابزار آجینه، محل گودی سنگ را آماده می کند، ترسیم: عماد زارعی

عکس2: نمای مزارع و درختان ناجو و آسبادهای نشتیفان، منبع: پایگاه ثبت جهانی آسبادهای ایران-خراسان رضوی
عکاس: میهن‌پناه، 1397

عکس 3: کوه سینو و نقش سنگ آسبادهای نشتیفان، منبع: پایگاه ثبت جهانی آسبادهای ایران-خراسان رضوی
عکاس: انیس درویشی، 1396

عکس از فیلم نشنال جئو گرافیک

عکاس: انیس درویشی، 1396

نیروهای رانشی احتمالی نیز به دلیل همجواری آسبادها با هم خنثی می‌شوند. قسمت پایین به علت تحمل بیشترین نیروی گشتاور و تنش بسیار، زود آسیب می‌بیند به همین دلیل این قسمت قابل تعویض ساخته شده است که پیوند نام دارد و به وسیله‌ی بست‌های فلزی و اتصال کام و زبانه به تیر اصلی محکم شده است. میخ از یک سو در پیوند محکم شده است و از سر دیگر در داخل شیار سنگ متحرک با فاق توره‌گاه درگیر است و مجموعه، سنگ متحرک را می‌چرخاند. گندم الک‌شده از دل یا پرخو با یک ناودانی فلزی شیب‌دار (دل‌برِه) به حفره‌ی میانی سنگ متحرک هدایت می‌شود تا ناودانی بتواند گندم را داخل حفره بریزد. سطح روی سنگ متحرک ناصاف است؛ چوبی به نام لک‌لکه، که از قسمت پایین با سیمی به پرخو وصل شده و از سمت دیگر به ناودانی مماس است، روی سنگ ناصاف قرار می‌گیرد. زمانیکه سنگ بالایی می‌چرخد، قسمت پایینی دل‌برِه را به خاطر سطح ناصافش می‌لغزاند؛ با این حرکت ارتعاشی، قسمت انتهای دل‌بره به طور مداوم ضربه‌هایی به ناودانی می‌زند و چون بخشی از ناودان در پرخو است، هم میزان ورودی گندم با سرعت باد تنظیم می‌شود هم این سیستم به یک سیستم خودکار مکانیکی تبدیل می‌شود و در کنار پرخوها، زمینی که در آن آسیابان با غربال‌های مختلف غلات را الک می‌کند با سنگ آسیای فرسوده‌ای فرش شده تا سطح صاف آن مانع هدر رفتن غلات شود و خاشاک آن توسط بادِ دریچه‌ی درباد به آشغال‌دون که فضایی در کنار همین قسمت و در ورودی است، پرتاب شود. بی‌نظمی در کار باد خللی در کار آسباد به وجود نمی‌آورد و کار به‌خوبی پیش می‌رود. یعنی یک جوال گندم 30 الی 40 منی (کیسه‌ی گندم در حدود 150کیلوگرم) در پرخو ریخته می‌شود. آسیابان می‌تواند ساعت‌ها محل کار خود را ترک کند و نیازی به کنترل مستمر در آسباد احساس نمی‌شود. اگر باد بوزد و سنگ حرکت کند گندم هم بین سنگ‌ها ریخته می‌شود و تشکیلات آسباد فقط بی‌حضور باد معطل می‌ماند (شهرامی، مجتبی، 1391).
در هر آسباد فضایی برای سهمیه‌ی آرد خود آسیابان، محل گذاشتن نوبت و تنورچه‌ای در بیرون از آس‌خانه که در آن با استفاده از آرد حاصل، نان کوماج درست می‌کنند، وجود دارد. یک فرهنگ خاص از نظر سهمیه‌بندی، نوبت‌گیری، مُزد و مواجب و هدایایی که به آسیابان می‌دادند؛ که البته همه‌ی اینها در فرهنگ آسباد و آسیابان رو به فراموشی سپرده شده است. در واقع آسیا و آسیابانی بخشی از میراث فرهنگی و اجتماعی جامعه‌ی ایران است که به‌تدریج مرگی خاموش را تجربه می‌کند. آسیابانی به عنوان یکی از دانش‌های بومی مردمان این سرزمین که سازگاری کاملی با محیط زیست اطراف خود دارد، شایسته‌ی حفظ و نگهداری و به سبب اهمیت تاریخی آن در اجتماعات شهری، روستایی و عشایری، نیازمند مطالعه و بررسی است (ایمانی، حسین؛ شاه حسینی، ماهرو 1390).
4. نتیجه‌گیری
با مطالعه‌ی دقیق‌تر پیشینه‌ی تاریخی آسبادها و همچنین چندین سال کار پژوهشی بر روی عناصر محیطی و سازه‌ای، تلاش بر اینست تا با ارائه‌ی تصویری نو از آسبادها که اکنون می‌توان به واقع آنها را کارخانه‌های آردسازی نامید، دست یافت و همچنین مجموعه‌ی این فعالیت‌ها و بازشناسی ارزش‌های فرهنگی، تاریخی و معنوی آسبادها باعث شد تا این آثار بیشتر شناخته شده و بر حفاظت آنها تاکید شود و تا حد امکان از شیوه‌های همگن با سازه‌ی خشتی، گلی و از استادکاران ماهر و دانش و فرهنگ محلی در اقدامات حفتظتی استفاده شود. همچنین این فعالیت‌ها نشان می‌دهد که تمامی نمونه آسباد‌های اصیل و دست نخورده‌ی موجود در منطقه، از یک الگو و شیوه‌ی معماری ویژه‌ در ساختار کالبدی، تقسیمات فضایی و کاربردی پیروی می‌کنند و با حمایت و هزینه‌های حکومتی ساخته و پرداخته شده است. این شیوه‌ی ساخت و ساز، منحصر به نشتیفان نیست و می‌توان آثار آن را در شهرهای نزدیک نیز مشاهده کرد. با توجه به کمبود اسناد و مدارک موجود از گذشته‌ی بنا، به واسطه‌ی حضور آخرین نسل از آسیابان‌های نشتیفان، به یگانگی و وحدت در تکنولوژی ساخت بومی و رایج محلی دست یافتیم که طرح‌های بازسازی و استحکام‌بخشی اندام‌های سازه‌ای و عناصر چوبی و سنگی در بناها میسر گردید. امید است که پس از گذشت حدود یک دهه مطالعه، مرمت و مشارکت مستمر اهالی، زمینه‌ساز ثبت جهانی این آثار ارزشمند، معرفی بهتر و مرمت و احیای تمامی 34 آسباد شویم.

مرحبا باهم بچرخید و بنالید ای آسباد/ از زمان و از کسان بسیار گویید ای آسباد
ولی‌محمد گندمی نشتیفانی-آسیابان

جزییات سرتاسری فضای آس خانه ، منبع : نگارندگان

جزییات سرتاسری فضای یک آسباد، منبع : نگارندگان

جزییات سرتاسری فضای پرخانه، منبع : نگارندگان

نمای محوطه‌ی آسبادها، علیرضا خاکسار، 28/12/1398

پی‌نوشت
1- در مورد پیشینه تاریخی نام نشتیفان که به صورت رایج نیش توفان در لفظ کلام اهالی یاد می‌شود، نامش دیرتر از دیگر شهرهای چندگانه‌ی ولایت خواف وارد منابع تاریخی و جغرافیایی شده است و از یک اصالت زبانی برخوردار است. در منابع مکتوب، اولین باری که به نام نشتیفان برمی‌خوریم، در متون دوره‌ی تیموری (سده نهم هجری) آن هم به صورت َنشتیغان یا َنشتیقان است و بنابر بعضی منابع، جد خاندان آل مظفر پس از عهد مغول از نشتیفان خواف به میبد رفته‌اند و حاکم یزد و فارس در سده هشتم هجری، شده‌اند. (نشتیفان، فصلنامه پاژ، بهار و تابستان 1388، شماره 5، صفحه 2)
2- در علت چرایی جریان‌های باد در نشتیفان یا سیستان، در مرکز افغانستان سلسله رشته‌کوهی به اسم کوه بابا وجود دارد که اکثر اوقات پوشیده از برف هست و بلافاصله وقتی که در کویر مرکزی ایران در واقع حرارت هوا رو به گرمی می‌رود، هوای گرم به دلیل سبکی متصاعد می‌شود به آسمان و جای آن را به هوای سرد می‌دهد بنابراین کورانی از سمت شرق به سمت غرب و به سمت کویر مرکزی ایران ایجاد می‌شود که اگر نقشه طبیعی ایران را نگاه کنیم، دو کانال یا گذرگاه را بر روی نقشه می‌بینیم که یکی از قسمت خراسان می‌گذرد و دیگری از سیستان که از این دو کانال هوا به حرکت در می‌آید و باعث شار شدید جریان باد و چرخش آسبادها می‌شود.
3-موقعیت آسبادهای نشتیفان به مختصات جغرافیایی و با ارتفاع 866 متری از سطح دریا.
4- آسباد‌های نشتیفان هرچند طبق فهرست ثبت ملی به دوره صفوی ربط داده شده اما اساس و پایه‌ریزی آنها می‌بایست در دوران تیموری شکل گرفته باشد؛ زیرا آثاری همچون حوض انبار و مسجد جامع شاهد این ادعا می‌باشند. (در کتاب پژوهشی از دانشگاه کمبریج، تاریخ ایران، دوره تیموریان، ترجمه دکتر یعقوب آژند، تهران، جامی، 1378، ص 214 به وجود آسبادها در خراسان عهد تیموری، اشاره شده است.)
5- معادل این کلمه که بار معنایی بخشی از واژه لاتین را می‌تواند برساند، ساختمایه در فارسی می‌باشد.
6- در ارزشمند بودن باغات نشتیفان از نظر مطالعاتی، به‌نوعی سرمایه ملی طبیعی با حجمی که دارند، به‌حساب می‌آیند و می‌شود از آن‌ها دفاع کرد لذا باید پایه‌گذار حفاظتی نوین و متفاوت به ‌صورت سایت تاریخی و همه‌جانبه برای حفاظت آن‌ها باشیم. ارزش‌هایش را باید شناخت و چندین سند از اهمیت باغات تنظیم کرد و آغاز پژوهش‌ها و مطالعات در مورد آن‌ها شد و در نهایت منشوری برای معرفی باغات شکل گیرد.
7- در مطالعات میدانی، حدود پنج مدل درخت کاج را شناسایی کرده که احتمالاً چند مورد دیگر نیز به آن‌ها افزوده شود.
8- چون در نزدیک و اطراف کوه‌های منطقه قرار دارد.
9- خط‌الرأس، نظامی اصطلاحی است که در ادبیات نظامی به کار می‌رود و عبارت است ازخط فرضی پائین‌تر از خط‌الرأس جغرافیایی به اندازه قد یک سرباز بلندقد، می‌باشد که استفاده از این واژه برای توضیح مفهوم بالاترین نقطه شیبی که از آنجا می‌توان بدون مانعی، تمام مسیر را تا پایین در دید داشت.( روشن علی‌اصغر و فرهادیان نورالله. فرهنگ اصطلاحات جغرافیای سیاسی- نظامی. تهران: دانشگاه امام حسین (ع)؛ 1385. ص 96.)
10- با مطالعات میدانی، کتابخانه‌ای و برداشت کتیبه‌های به‌جای‌مانده از سنگ چینی صورت قبرها، به تاریخ‌هایی قبل از ساخت آسبادها برخورد کرده که نشان‌دهنده آن است که پیشینه قبرستان‌ها بر خلاف آنچه تصور می‌شود در منابع مکتوب و یا اذهان عمومی، بسیار قدیمی‌تر از آسبادها در این محل آرامستان وجود داشته و سپس آسبادها در مقابل آن پدید آمده است.( Workshop Report In October 2019- نگارش‌گر دوم)
11- سون آندرس هدین، Sven Andres Hedin، جغرافیدان، مکان‌نگار، عکاس، کاوشگر و سفرنامه‌نویس سوئدی که در سال 1886 اولین سفر خود را به ایران آغاز کرد. (ویکی پدیا)

منابع و مآخذ
1. ابن خلدون، عبدالرحمان بن محمد، العبر، ترجمه‌ی عبدالمحمدآیتی 1383. تهران: پژوهشگاه علوم انسانی و مطالعات فرهنگی.
2. احراری رودی، عبدالکریم 1384. خواف در گذر تاریخ، شیخ‌الاسلام احمد جام.
3. اکبری، امیر، محمدی، علی 1393. نشتیفان شهر آسبادها نماد تکنولوژی سنتی در شرق ایران: خواف، اخترنگار.
4. ایمانی، حسین، شاه‌حسینی، ماهرو 1390. آسیاب و آسیابانی در جامعه‌ی روستایی ایران، مجله‌نامه‌ی انسان‌شناسی، شماره‌ی 14.
5. بلنداختر، نوراحمد 1388. آسبادهای نشتیفان و اثرات اجتماعی آن، مشهد، شاملو.
6. بهادری، علی اصغر 1392، آسبادهای نشتیفان مثالی برای مهندسی هوشمندانه ایرانی، مجله‌ی صفه، شماره‌ی 60.
7. جعفری فارسانی، مریم 1392. تاثیر اقلیم در معماری بومی و پایدار آسبادهای ایران، همایش معماری و شهرسازی توسعه‌ی پایدار، موسسه‌ی آموزش عالی خاوران.
8. خاکسار، علیرضا، Workshop Report In October . 1398
9. خضری، زهره، آسباد 1388. تجلیگاه هنر و صنعت، دوفصلنامه‌ی دانشگاه هنر، شماره‌ی دو.
10. شهرامی، مجتبی 1391. طرح مرمت و احیای آسباد روستای نشتیفان خواف، دانشگاه هنر اصفهان، دانشکده‌ی حفاظت و مرمت اشیا و ابنیه تاریخی.
11. درویشی، انیس 1394، طرح مرمت و احیای مجموعه آسبادهای نشتیفان خواف، دانشگاه سمنان، دانشکده‌ی هنر سمنان.
12. دکتر یعقوب آژند 1378. کتاب پژوهشی از دانشگاه کمبریج، تاریخ ایران، دوره تیموریان، تهران، جامی، ص 214.
13. روشن، علی‌اصغر و فرهادیان، نورالله 1385. فرهنگ اصطلاحات جغرافیای سیاسی-نظامی. تهران: دانشگاه امام حسین (ع)؛ ص 96.
14. محمد حسینی، احسان 1384. آسبادهای نشتیفان: یادگار نبوغ نیاکان ما، خواف، حیات نو اقتصادی.
15. مهدوی‌نژاد، محمد جواد 1390، آسبادها قدیمی‌ترین آسیاهای بادی در جهان، نقش جهان، شماره دو.
16. نادری، بقراط 1356. آسبادهای خواف، سازمان ملی حفاظت آثار باستانی ایران، شماره‌ی 177 و 178.
17. نشتیفان، فصلنامه‌ی پاژ، بهار و تابستان ، صفحه‌ی1، شماره‌ی 5. 1388