تاریخچه:

آب انبار دیوان‌خانه یکی از آب انبارهای عام‌المنفعه‌ای است که به دستور کریم‌خان‌زند بین سال‌های 1163 تا 1193 ه.ق در شیراز ساخته شد. طرح این آب انبار برگرفته از معماری دوران صفویه است که شامل یک راه پله سنگی به عرض 3متر و یک مخزن به ابعاد 15 « 15 و عمق 10 متر می‌باشد. این آب انبار در شمال شرقی میدان توپخانه و در کنار ساختمان دیوان خانه شیراز قرار دارد. بر روی این آب انبار در گذشته ساختمانی به نام نقاره خانه وجود داشته که برای رسانیدن پیام‌های مهم به مردم ساخته‌شده بوده که هم اینک ویران شده است. علاوه براین بنای پشت آن که شامل بادگیری برای تهویه هوای درون آب انبار بوده، نیز به کلی ویران شده است. میان این آب انبار و ساختمان دیوان خانه مکانی وجود داشته که آن ساختمان نیز هم اینک ویران شده و تنها یکی از قوس‌های آن بر روی دیوار دیوان خانه به جای مانده است. آب انبارهای کریم خانی در تاریخ 1355/8/14 با شماره 935 در فهرست آثار ملی ایران به ثیت رسیده است.

احیاء آب انبار دیوان خانه:

در طول تاریخ این سرزمین به علت کمبود آب همواره با مشکلات فراوانی روبرو بوده است و این جبر جغرافیایی عامل پیدایش سازه‌هایی هوشمندانه و بسیار دقیقی بوده که کنترل و استفادۀ آب را در مصارف گوناگون برای مردمان آن دوره‌ها امکان‌پذیر می‌ساخته. سازه‌هایی همانند پل، بند، قنات، آب انبار، حمام، کانال آب‌رسانی، آسیاب آبی، گاوچاه و …….. .

آب‌انبار دیوان‌خانه که از مجموعه آب‌انبار‌های کریم‌خانی است که در دوره‌ی زندیه ساخته شده در سال 1388 مرمت گردید و در همان سال به موزه سازه‌های آبی استان فارس تغییر کاربری یافت تا محلی جهت معرفی این سازه‌های آبی باشد، که به مرور در حال نابودی هستند. در مجموع 24 تابلو و 8 ماکت بازدیدکنندگان را با عنوان و عملکرد دیگر سازه‌های آبی استان آشنا می‌سازد.

ایده‌های طراحی و احیاء:

ایده‌ی اصلی در احیاء این بنا، حضور فیزیکی آب بود که به عنوان فصل مشترک تمامی این سازه‌ها و موضوع پروژه (موزه سازه‌های آبی) الزامی می‌نمود و این حضور فیزیکی در طول مسیر بازدید، موکدأ در ناخودآگاه بازدیدکنندگان از اهمیت کنترل و استفاده آب در طول تاریخ که عامل ساخت این بناها بوده حکایت می‌کند. نحوه نمایش آب با الهام از معبد آناهیتا (خدای آب) بیشابور، در سطح وسیع کف به عمق 10 سانتی‌متر انجام شد تا انعکاس محیط در آب و گذر بازدیدکنندگان بر روی آن تداعی‌گر حس روحانی و تقدس آب برای این مردمان در طول تاریخ باشد.

مصالح مصرفی:

تمامی سازه‌های الحاقی در این فضا، از شیشه‌های لمینیت شده سکوریت و استیل ضد زنگ انتخاب گردید، سطوح کف از شیشه استفاده شد تا کمترین تأثیر بصری بر فضا و مقاوم در برابر رطوبت باشد و بازدیدکنندگان با حرکت بر روی آن حس تعلیق در فضا، نور و آب را تجربه کنند.

سیستم ساخت:

فریم‌ها و کلیه اتصالات از استیل ضد زنگ انتخاب گردید تا به مقاومت شیشه‌ها کمک کند و در رطوبت دچار زنگ‌زدگی نشوند و همچنین رنگ خنثی استیل و سطح آیینه‌ای آن، منعکس‌کننده محیط باشد و خود در فضا حل شود و به شفافیت سازه‌های الحاقی کمک کند. تمامی سازه‌ها به صورت پیش‌ساخته در کارگاه ساخته و پس از حمل به محل بوسیله پیچ و مهره‌های استیل بر روی پایه‌های قابل تنظیم به یکدیگر متصل شدند و در فاصله‌ای 10 سانتی‌متری بر روی آب نصب گردید. به علت نشست ساختمان در راه‌پله و تغییر ترازها و خیزهای پله‌های ورودی، این مسیر بازدید با نرده‌ای از جنس استیل تا بالای راه پله جهت سهولت حرکت (به علت خیز زیاد پله‌ها ) امتداد یافت و سطح شیشه‌های کف پله‌ها سندبلاست شد تا زبری سطح شیشه‌ها مانع از سقوط بازدیدکنندگان گردد.

نورپردازی:

در نورپردازی از لامپ‌های LED با ولتاژ 12 و 24 ولت با بازدهی هر وات 125 لومن استفاده گردید تا علاوه بر مصرف پایین برق و طول عمر بالای چراغ با ولتاژ ایمن خطر برق‌گرفتگی در آب و جود نداشته باشد. سعی گردید اتصال چراغ‌ها به مسیر بازدید به گونه‌ای باشد که منبع نور به صورت مستقیم دبده نشود و تنها هاله‌ای از سایه روشن‌ها مسیر و تابلوها را نشان دهد تا فضا تحت تأثیر نورهای پراکنده قرار نگیرد. از لامپ‌های LED با رنگ کهربایی (2100 کلوین) با درخشندگی بالا که عمومآ جهت دیواره‌های آجری بناهای تاریخی استفاده می‌شود انتخاب گردید تا در تضاد با سردی رنگ ساروج بدنه و آب راکد کف، به محیط گرمی ببخشد و فضای زنده و پویا خلق کند که گویی آتش به دور آب، جهت روشنایی و گرمی بر افروخته شده است.

معماری معاصر ایران : مرمت و احیاء، فرهنگی، هنری، مذهبی،

______________________________________________            

نام پروژه: آب انبار دیوان خانه ( موزه سازه‌های آبی استان فارس)
معماران: علی سوداگران و نازنین کازرونیان