کمتر اما بهتر…
رضا نجفیان و آناهیتا وزیرنظامی

بدون شک صحبت از مینیمالیسم در طراحی صنعتی بدون آوردن نام دیتر رامز (Dieter Rams) تلاشی بیهوده است. دیتر رامز، طراح آلمانی که اغلب نام وی را در ارتباط با کمپانی براؤن (BRAUN) می‌شناسیم، با طراحی‌های خود تبدیل به نقطه‌ی عطفی در تاریخ طراحی صنعتی شد. در دوران تحصیلش در رشته‌ی معماری، با معماران آمریکایی چون میس ون در روهه و والتر گروپیوس آشنا شد و از آنجا بود که راهی به‌سوی دنیایی جدید در ذهنش گشوده گشت و سرانجام در سال 1955، پس از استخدام در کمپانی براؤن توانست به ایده‌های خود جامه‌ی عمل بپوشاند. در آن زمان برادران براؤن به‌عنوان طراح از او خواستند تا خط تولید را تغییر داده و رویکرد کاملاً جدیدی در پیش گیرد که صرفاً بر طراحی متمرکز نباشد. به عقیده‌ی وی، طراحی تنها جزئی از یک کلِّ بزرگتر بود و می‌بایست بتوان گستره‌ی وسیع‌تری را با محصولات تحت تأثیر قرار داد.
به‌عنوان مثال تا قبل از سال 1955، دستگاه‌های گرام همگی به‌صورت یک جعبه‌ی چوبی تقریباً یکسان طراحی می‌شدند، اما در سال 1956، دیتر رامز با طراحی دستگاه گرام اِس. کِی. فُر (SK4) انقلابی در طراحی صنعتی به‌پا کرد که همه‌ی اصول طراحی را متحول ساخت. (تصویر 1)رامز در این‌باره می‌گوید:
«در آن زمان کمپانی‌ها طرح‌های مشابهی را تولید می‌کردند که همه دارای جعبه‌های چوبی با نقش‌و‌نگارهایی مشخص و تکراری بود، به همین خاطر با ورود SK4 به بازار، همگی شروع به انتساب القاب متعددی به آن کردند؛ القابی چون “تابوتِ سفیدبرفی”(Snow White’s Coffin)؛ اما تحول اصلی فقط در جعبه‌ی آن نبود، بلکه مِتد طراحی‌اش از پایه و ریشه عوض شده بود.»
موفقیت‌های کمپانی براؤن این امکان را به رامز داد تا سیستم فکری خود را در سایر محصولات نیز وارد نماید. فلسفه‌ی رامز از خود شیء هم فراتر رفته و به سمت “هویت شیء بودن” پیش می‌رود که چگونه شیئی می‌تواند همیشگی و ماندگار شود. در طول زمان این سیستم فکری منسجم شده و به “10 اصل طراحی خوب” معروف وی مبدل گشت.
1. طراحی خوب باید نوآورانه باشد.
2. طراحی خوب باید کارآمد باشد.
3. طراحی خوب باید زیبا باشد.
4. طراحی خوب محصول را قابل‌فهم می‌کند.
5. طراحی خوب متواضع است.
6. طراحی خوب صادقانه است.
7. طراحی خوب بادوام است.
8. طراحی خوب تا کوچک‌ترین جزئیات کامل و منسجم است.
9. طراحی خوب دوستدار محیط‌زیست است.
10. طراحی خوب حداقل طراحی ممکن است.
ازنظر رامز این 10 اصل، ازجمله مسائل بسیار مهم در طراحی می‌باشد که حتا امروزه نیز می‌توان به آن‌ها استناد نمود.
بعدها بسیاری از طراحان، راه رامز را در پیش گرفتند که ازجمله‌ی معروف‌ترین آنها می‌توان از کمپانی اَپل (Apple) نام برد. جاناتان آیو (Jonathan Ive)، طراح اصلی محصولات اَپل، به‌شدت تحت تأثیر کارهای رامز طراحی می‌کند و به جزئیات در تمامی جوانب و مراحل طراحی توجه زیادی دارد. این رویکرد که به‌منظور ارتباط بهتر و راحت‌تر کاربر با محصول در نظر گرفته شده است، به‌راحتی در تمامی محصولات این کمپانی مشهود است. (تصویر2)
بنابراین شاید در نگاه اول این‌طور به نظر برسد که فرم مینیمال تنها رجعت به فرم‌های ساده و ابتدایی و فاقد هرگونه حرف و بیان جدید است، اما بسیاری از طراحان با محصولات خود خلاف این مسئله را به اثبات رسانده‌اند. همان‌طور که دیتر رامز با SK4 یا همان “تابوتِ سفیدبرفی”، انقلابی در طراحی صنعتی برپا کرد، طراحان معاصر دیگر نیز دائم در حال تغییر دادن تکنولوژی ساخت و رویکردهای متداول‌اند. به‌عنوان مثال جاناتان آیو نیز در توضیح طرح‌های اَپل می‌گوید:
«این فرم‌های ویژه و خالص با جزئیات پیچیده و مقاطع فاقد درزشان، پروسه‌های متفاوتی برای تولید قطعات می‌طلبیدند که حتا جزء به جزءِ فرآیند تولید، به‌صورت کاملاً اختصاصی، طراحی و برنامه‌ریزی شده است. به‌عنوان مثال، تمامی نگه‌دارنده‌های قطعات در حین ساخت به‌طور اختصاصی برای هر پروژه طراحی و مقدار زیادی زمان صرف طراحی همین عناصر شده است.»
از نمونه‌های دیگر محصولاتی که در زمینه‌ی رسانه و محصولات دیجیتال بسیار تأثیرگذار بود، دوربین لایترو (Lytro) است (تصویر 3). این دوربین که ظاهر بسیار متفاوتی نسبت به دوربین‌های متداول امروزی دارد، بسیار سبک و کارآمد می‌باشد. دوربین لایترو انقلابی در هنر عکاسی ایجاد نمود، به‌طوری که فوکوس تصویر را-برخلاف دوربین‌های معمولی که در هنگام عکاسی انجام می‌شود- به بعد از گرفتن عکس موکول و به انتخاب و تصمیم آینده‌ی عکاس سپرد. با ایجاد چنین قابلیتی در این دوربین، یکی از پیچیده‌ترین موضوعات فنی و تکنیکی عکاسی در ساده‌ترین فرم ممکن، به نمایش گذاشته شد.
برخلاف تصور رایج، محصولات مینیمال اصلاً ارزان‌قیمت و کم‌ارزش نیستند، بلکه در بسیاری از موارد در طراحی آنها از پیچیده‌ترین مصالح و تکنولوژی‌ها استفاده می‌شود و معمولاً برای مصارف لوکس و گران‌قیمت طراحی می‌شوند. به‌عنوان مثال جیمی مک لِلن (Jamie McLellan) در طراحی کفش ورزشی برای کمپانی (Three over seven)، از نوعی پشم گران‌قیمت استفاده کرده که در برابر اصابت ضربه‌ی چاقو و اشیای نوک‌تیز، مقاوم است تا بتواند دوام موردنظر را تأمین کند. مک للن تا آنجا پیش رفته که خود را طراح “ماکزیمال” می‌داند. او می‌گوید:
«با آنکه ظاهراً بسیاری از عناصر اضافی در طرح‌هایم حذف شده‌اند، اما برای رسیدن به همین نتیجه، پروسه‌ی پیچیده‌ای را پشت سر گذاشته‌ایم.»
با اینکه مینیمالیسم در ظاهر به معنای کم کردن به حد مقدور برای رسیدن به نتیجه‌ای خالص و فاقد هرگونه عناصر اضافی ست، اما بسیاری از هنرمندان فعال در این زمینه عنوان مینیمالیست را نمی‌پسندند، چون اعتقاد دارند که توجه به کوچک‌ترین عناصر و طراحی جزء به جزءِ آنها ابداً پروسه‌‌ی مینیمالی محسوب نمی‌شود.
مسئله‌ی مهمی که از ابتدا مورد توجه طراحان فعال در سبک مینیمالیسم، به‌خصوص هنرمندان دهه‌ی 60 و 70 میلادی قرار گرفت، مفاهیم و روایت‌هایی است که از بطن اثر یا محصول مینیمال پدید می‌آید، نه خودِ اثر یا محصول. از هنرمندانی که امروزه شهرت فراوانی در زمینه‌ی طراحی محصول کسب کرده، می‌توان به اوکی ساتو (Oki Sato)، مؤسس دفتر طراحی نِندو (Nendo) اشاره کرد.
او نیز که ابتدا در رشته‌ی معماری فعالیت و تحصیل می‌کرد، پس از همکاری با چند دفتر طراحی در ژاپن و ایتالیا، به طراحی محصول روی آورد. او می‌گوید:
«به این خاطر طراحی محصول برای من جالب شد که می‌توانستم مردم را با آن خوشحال کنم.»
برای او فرم، کانسپت و هدفِ غایی محصول، اهمیت بیشتری نسبت به رنگ و مصالح به‌کار رفته در آن دارد و رویکرد وی، فراتر از طراحی مینیمال پا گذاشته است. وی می‌گوید:
«هنرمندان می‌باید به جوانب دیگر امر نیز توجه کنند. بسیاری از هنرمندان ژاپنی هستند که طراحی آنها به قدری خلاصه می‌شود که به شیئی سرد و بی‌روح مبدل می‌گردد، اما من دوست دارم طراحی‌هایم دوستانه‌تر و صمیمی‌تر باشند‌؛ به همین دلیل، همیشه چاشنی‌هایی را به طرح‌هایم اضافه می‌کنم تا بهتر بتوانم با مخاطبانم ارتباط برقرار کنم.» (تصویر 4)
در طراحی صحیح مینیمال، به کارآمد بودن و کاربرد محصول نیز توجه زیادی می‌شود. به‌طوری که اثر هم از نظر بصری شکلی نداشته باشد که فضا یا کاربر را تحت سیطره‌ی خود قرار دهد و هم تمامی نیازهای فضا و کاربر را پاسخگو باشد. کمپانی “بنگ اَند اولوفسِن” (Bang & Olufsen) معروف به “بی اَند اُ” (B&O) یکی از کمپانی‌های موفق و پیشرو در زمینه‌ی طراحی و تولید سیستم‌های صوتی ست که تاکنون بسیاری از محصولات آن موفق به دریافت جوایز متعددی در مسابقات معتبر طراحی صنعتی شده‌اند. سیستم صوتی بِئولیت 12 (Beolit 12) یکی از سیستم‌های صوتی پرتابلِ تولید شده توسط این کمپانی ست که با وجود وزن کم، حجم کوچک و فرم ساده، دارای سیستم صوتی بسیار با کیفیت و قدرتمند می‌باشد و مهندسیِ صدا و تکنولوژی پیشرفته‌ای در ساخت آن به‌کار رفته است. شکل خالص و ساده‌ی این دستگاه، بازخوردهای مثبتی را چه در جامعه‌ی طراحان و چه در میان کاربران به دنبال داشته است.
از دیگر طراحان موفق در زمینه‌ی طراحی مینیمال می‌توان به مایکل آناستاسیادس (Michael Anastassiades)، نائُتُ فوکاساوا (Naoto Fukasawa)، جان پاوسون (John Pawson)، تُکوجین یوشیوکا (Tokujin Yoshioka)، دَنیل ریباکِن (Daniel Rybakken) و بسیاری دیگر اشاره کرد که با طرح‌های بدیع و خالص خود هرروز به ارتقای سطح کیفیت طراحی کمک می‌کنند.
در طول سال‌ها مشاهده می‌کنیم که انسان‌ها و نحوه‌ی زندگی آنها هر چه بیشتر به سمت سادگی و بی‌پیرایگی پیش می‌رود و همین امر مستقیماً بر روی فرم، شکل و درنتیجه محصولات ساخت دست بشر اثر گذاشته است. با این اوصاف می‌توان گفت که مینیمالیسم شاید دیگر به‌عنوان یک سبک مطرح نباشد، اما منظور از آن رویکردی جامع در مواجهه با ابعاد مختلف زندگی ست. رویکردی که با توجه به مسائل روز می‌تواند بسیاری از نیازهای کاربران را پاسخ‌گو باشد. دیتر رامز درباره‌ی گسترش رویکرد مینیمال در رابطه با طراحی می‌گوید:
«امروز ما به محصولاتِ “کمتر اما بهتر” احتیاج داریم، ولی شاید در فرداهای نزدیک به مسائل مهم‌تری احتیاج پیدا کنیم. مثل شهرها و ساختارهای جدید برای رفتارهایمان که ازنظر من تدوین این نظام‌های جدید، همگی از وظایف طراح به شمار می‌آیند.»

__________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________

منابع:
ایزدی، آزیتا (1385). جان پاوسن. مجله‌ی معمار. شماره 37.
لیتل، استفان (1389). گرایش های هنری (سبک‌ها و مکتب‌های هنری). ترجمه‌ی مریم خسروشاهی. تهران، انتشارات کتاب آبان.
Arco Team (2006). Minimalism. Konemann.
Hudson, Jennifer (2020). 1000 New Designs (2) and where to find them, Laurence King.
IF Year book (2014). Die Gestalten Verlag .
Jonathan Ive Interview with Vanity fair (2014).
Oki Sato (2013). Lecture on IDS Talks.
Rams, Dieter (2014). Less but better. Die Gestalten Verlag .
Mcllelan, Jamie (2014). Minimal vs Maximal lecture .Creative mornings.