هتل کریـــــاس مرمت و احیا: محمدرضا قانعی 1392-1388

اصفهان شهری‌ست که به آن شهیریم بابت گنبد و گلدسته‌های نیلگون آن، بابت عناصر شهری که در خود جای داده است؛ از بازار گرفته تا رودخانه‌ای که از میان آن می‌گذرد، بابت فرهنگ پویا که دارد، از هنرهای زیبایش تا سنت‌های رایج در خوراک و پوشاک مردمانش؛ که همه یادآور تاریخی پر فرازونشیب برای این شهر است. پاسداری از این گنجینه‌ی ارزشمند وظیفه‌ی هر شهروند اصفهانی است. گنجینه‌ای که بخشی از آن در زبان و گویش ماست، بخشی در کیفیت رفتاری ماست و خلاصه به هر آنچه مربوط می‌شود که نزد ما به امانت سپرده شده‌است؛ شاید گلدانی باشد از روزگاران بسیار دور، شاید هم کاغذنوشته‌هایی باشد از عهد صفوی، شاید هم خانه‌ای برجای مانده از روزگار قاجار. به هرروی همه اینهاست که هویت ما را ساخته و می‌سازد.
«خانه‌ی نظام الاسلام» نیز یکی از ماندگارهای این شهر است که بخشی از هویت اصفهان را در خود نگه ‌داشته ‌است. بخشی از این هویت به کالبد و آذین‌بندی آن باز می‌گردد که نمایانگر ویژگی‌های سبکی معماری آن در دوران قاجار و در اصفهان آن روزگار است. بخشی دیگر از هویت آن مربوط می‌شود به موقعیت و جایگاه آن در بافت شهری و عملکرد آن در آن روزگار و سرانجام بخشی از ارزش آن وابسته است به هویت ساکنانش که امروز به نیکی از ایشان یاد می‌شود؛ ساکنانی که به سبب نقش ارزنده‌ای که در آن برهه‌ی زمانی- دوره‌ی مشروطه- ایفا نمودند و همچنین آثار مکتوب فراوانی که تا امروز از ایشان برجای مانده ‌است نزد اهل فرهنگ و هنر جایگاهی ویژه دارد. به هر روی این سرای باشکوه و پرماجرا، «خانه‌ی نظام الاسلام» است.
خانه‌ی تاریخی نظام الاسلام از جمله بناهایی است که فصلی از تاریخ سیاسی، اجتماعی و فرهنگی بخشی از این سرزمین را در پشت سکوت متروک امروزی خود جای داده و با وجود فرسودگی فضایی، هنوز از جایگاه ارزشمندی برخوردار است.
آنچه مسلم است نوع نگرش به اثر- در چارچوب قوانین و منشورهای بین‌المللی- آینده‌ی آن را تضمین می‌کند؛ با توجه به مکان قرارگیری این خانه‌ی ارزشمند در بافت تاریخی جنوب میدان نقش جهان اصفهان، مقبول‌ترین نوع نگرش به اثر به منظور حفاظت و نگهداری از آن، همسو شدن با جریان زندگی و در نتیجه «تجدید حیات» بنا است. این دیباچه، پیش‌درآمدی است بر معرفی «خانه‌ی نظام الاسلام» با هدف احیای بنایی ارزشمند، مرمت، حفاظت، بازشناسی و تدقیق در «سرایی» که تاکنون از باززنده‌سازی مغفول مانده ‌بود، درحالیکه سرشار است از توانمندی‌های فرهنگی و کالبدی.
این خانه‌ی تاریخی، خانه‌ا‌یست با وسعت حدود 1550 مترمربع در جنوب مسجد جامع عباسی شهر اصفهان؛ که یک «در» به سوی محله‌ی پشت مطبخ گشوده است و «دری» دیگر به کوچه‌ای که به خیابان استانداری منتهی می‌شود. خانه‌ی نظام الاسلام متعلق به مرحوم «نظام الاسلام»، شخصیت روحانی- سیاسی و از رهبران جنبش مشروطه بوده و پایگاه فعالیت‌های سیاسی دوران مشروطه در اصفهان محسوب می‌شد. این خانه یادگاری‌ست از معماری دوره‌ی قاجار که در نهایت سادگی بنا شده و از نقاشی، آینه‌کاری و دیگر تزئینات اثری به چشم نمی‌خورد. قدمت این خانه بر اساس اسناد بدست آمده و سبک معماری آن، به اواخر دوره‌ی قاجار و اوایل دوره‌ی پهلوی می‌رسد، که بخشی از تاریخ مشروطه‌ی ایران‌زمین در این خانه رقم خورده است. پلان کشیده در امتداد بنا، شامل اتاق مرکزی؛ ایوان بلند با دو ستون در برابر آن؛ اتاق‌های کوچک در طرفین اتاق مرکزی، حوضخانه، استفاده از قوس نیم دایره، ایجاد پلکان دو طرفه در محور اصلی بنا از ویژگی‌های معماری بناهای مسکونی دوره‌ی قاجار است که در این بنا نیز به چشم می‌خورد. این خانه‌ی تاریخی، خانه‌ای درونگراست و فضاهای آن در دو جبهه‌ی شمالی و شرقی حیاط مرکزی شکل گرفته‌اند. ورودی اصلی خانه در گوشه‌ی شمال شرقی است و به واسطه‌ی هشتی و راهرویی وارد حیاط اصلی می‌شود.
خانه‌ی نظام الاسلام درحال‌حاضر در مالکیت «شرکت اتحاد میراث ایرانیان» است. پیش از این کاربری مسکونی داشته و طبق مصوبه‌ی کمسیون ماده‌ی 5، کاربری عمومی-گردشگری برای آن در نظرگرفته شده است. این خانه در «طرح غنی‌سازی بافت تاریخی جنوب میدان نقش جهان» مورد مطالعه قرار گرفته است.
در برنامه‌های توسعه‌ای پیش‌بینی شده برای این باغسرا، همزمان با نوسازی آن، در نظر است تا با خرید هفت پلاک زمین در پیرامون آن، رویکردی نو به فعالیت‌های رفاهی-گردشگری در این بخش از بافت تاریخی شهر اصفهان اتخاذ نماید.
محمدرضا قانعی اشاره می‌کند ساختمان هتل کریاس پیش از این متعلق به خانواده مجد بود. ایشان که از اقوام هستند از ما درخواست می‌کردند برای حفظ و احیای این خانه تلاشی صورت دهیم.