طرح 48 ساعته پایلوت حذف ترافیک سواره و اجرای رویداد شهری عفیف آباد 

محمود امیدبخش، عاطفه محرری

خیابان‌ها صرفاً شریان‌هایی برای تبادل کالا و حرکت انسان نیستند، بلکه مکان‌هایی هستند برای زندگی، کار، بازی و تعامل. خیابان عفیف آباد، یکی از خیابان‌های بافت مدرن شهر شیراز، در فراگرد تبدیل شدن از یک محله‌ی مسکونی آرام به منطقه تجاری- مسکونی با مشکلاتی چون بی‌هویتی ناشی از آشفتگی فعالیت‌ها و سردرگمی و عدم هیجان مواجه شده بود. دو سال مطالعه، پژوهش و طراحی با رویکرد ” توسعه‌ی کم اثر” و به قصد بازگرداندن رونق و زندگی به این محور شهری توسط آتلیه معماری اکنون، طرحی را به ارمغان آورد که با کاستن از ترافیک سواره و تسهیل حضور مردم سعی در افزایش رونق در فعالیت‌ها، تعاملات اجتماعی، اقتصادی و در پی آن ایجاد جریان آزاد زندگی شهری را داشت.
در این میان با همکاری بدنه‌ی مترقی در شهرداری شیراز (کارگروه زندگی پیاده در شهر) به واسطه‌ی وجود و غلبه‌ی تفکر خشک خودرو محور و نگرانی از تقلیل طرح به ویژگی‌های کالبدی آن، بر آن شدیم تا در بازه‌ی زمانی 48 ساعته 18-17شهریور، کل خیابان عفیف‌آباد را با محوریت “رویداد” تبدیل به فضای شهری منسجم و یکپارچه نماییم؛ در این طرح آزمایشی، آتلیه معماری اکنون توانست در حوزه‌ی طراحی شهری با تغییر استراتژی و نحوه‌ی مدیریت، برنامه‌ریزی کارآمد و اتخاذ راهبردهای اثرگذار در کنار اتکا بر پتانسیل‌های کالبدی، هنری و اجتماعی شهر شیراز و آسیب‌شناسی رویدادهای مشابه، تغییری بنیادین در نحوه‌ی اجرای رویدادها در سطح شهر ایجاد نماید و پروسه‌ی هزینه‌بر، زمان‌بر و حاکمیتی مرسوم از “بالا به پایین” را تبدیل به پلتفرمی “شهری- مشارکتی” با پشتوانه‌های داوطلبانه‌ی مردمی کند. هر چند که داشتن ذائقه‌ی معمارانه و طراحی اجزای کار و برنامه‌ریزی اجرایی در کیفیت بخشیدن به پروژه تاثیرگذار بودند، اما سیاست و راهبردی که توانست غیر از متقاعدکردن شهرداری برای اعتماد به بخش خصوصی، مشارکت و حمایت هنرمندان، مخاطبان و داوطلبان را جلب کند، نقطه ی عطف و عامل تعیین‌کننده و کلیدی پروژه بود.
روش ما ایجاد فرصت تجربه و ایجاد انگیزه برای تبدیل کلیت خیابان به فضای شهری عمومی و پیاده‌مدار از طریق تزریق فعالیت‌های دوره‌ای، مقطعی، خرد مقیاس، خیابانی و با ذائقه‌ی هنری بود تا بتوان به هدف‌های زیر دست یافت:
• تقویت احساس تعلق به شهر و باززنده‌سازی فضاهای عمومی در حافظه‌ی جمعی
• تغییر و تعدیل در فرهنگ سواره و ترغیب افراد به زندگی پیاده در شهر
• دعوت به زندگی پیاده در شهر
• تقویت تعاملات اجتماعی
• تقویت احساس اثرگذاری مردم بر فضاهای شهری
در این 48 ساعت با ایده‌ی استفاده از قابلیت‌ها و استعدادهای شهر بر آن شدیم تا با برگزاری رویدادهایی ساده اما غنی و متعامل در فضای شهری به سمت نگرشی فعالانه به شهر گام برداریم. با این روش به هدف اصلی در این رویداد که اتصال بی‌واسطه بدنه‌های مختلف جامعه با شهر و با یکدیگر به خصوص در حوزه‌ی هنر و فرهنگ بود، دست یافتیم. در ادامه با شکل‌گیری ایده و ماهیت پاویون، “دیوارها” مجالی شدند برای محبوس نماندن و جاری شدن در کنار صدا، تصویر، لحظه و اتفاق؛ پاها به ضرب‌آهنگ خیابان رقصیدند و موسیقی، سینما، عکاسی، نقاشی، معماری، تئاتر، چیدمان، گرافیک، شعر و ادبیات بی‌واسطه با مردم سخن گفتند.
همچنین ساخت “پاویون دیوارها” به‌عنوان قلب تپنده‌ی خیابان و بستری برای شکل‌گیری سازمان‌یافته فعالیت‌های متعدد اما خردمقیاس علاوه بر ایجاد انگیزه حضور، تعامل و اختلاط اجتماعی، میزان بازدهی اقتصادی فروشندگان و مغازه‌داران را نیز افزایش داد.
زادبوم ما و به تبع آن شهر شیراز مانند برخی از دیگر شهرهای در حال توسعه با بحران‌های اقتصادی و نگرانی‌های اجتماعی و زیست‌محیطی عدیده‌ای، دست و پنجه نرم می‌کند؛ ایجاد درک این موضوع که چه میزان از منابع به توسعه و چه میزان از آن به اعتلای وضعیت موجود تخصیص یابد کار دشواری است. ما کوشیدیم در گوشه‌ای از این شهر و کشور مردمان و مسئولان را متقاعد کنیم که لزوماً پیشرفت از مسیر توسعه عبور نمی‌کند و همه چیز با نگاه بالا به پایین و سلسله‌مراتبی اتفاق نمی‌افتد! ما توانستیم با کمترین میزان مداخله و با ارائه‌ی راهکارهای کم‌هزینه، جلب مشارکت مردم و جلب اعتماد مسئولان، دعوت از هنرمندان و همراهان به صورت داوطلب، استفاده از زیرساخت‌های موجود شهری، و تعامل با شهرداری شیراز، تعریف جدید اما در دسترس و ساده‌ای از نوع رابطه با فضاهای شهری را به شهروندان و مدیران شهری ارائه دهیم. اعتمادسازی، کار تخصصی و ایجاد مدلی مشارکتی و پلت‌فرمی، دستاورد ما در این رویداد و پشتوانه‌ی ما در اجرا، پایش و امتداد این پروژه در آینده خواهد بود.

نام پروژه ـ عملکرد: طرح 48 ساعته پایلوت حذف ترافیک سواره و اجرای رویداد شهری عفیف آباد
شرکت ـ دفتر طراحی: آتلیه معماری اکنون
معماران اصلی: محمود امیدبخش، عاطفه محرری
همکاران طراحی: سمیرا کرمی‌فر، هومن کرمپور،
علی اشجع، یلدا هاشم‌پور، الناز امیری، محمد زارع، حسین منوچهری، مهرنوش کرمپور، بهاره حسن‌زاده،
غزل حمزوی، آیدا عباسپور
مساحت کل: 22000 متر مربع
کارفرما: کارگروه زندگی پیاده در شهر، مستقر در سازمان فضای سبز و زیباسازی شهرداری شیراز
تاریخ شروع ساخت: 3 شهریور 1396
عکاسی پروژه: نوید عطروش