در دنیای معاصر به‌طور غالب روند زندگی شهری و صنعتی شدن بر اکثریت فرآیندهای فیزیولوژیک، جسمی و روانی انسان تأثیراتی متفاوت و در بلندمدت اکثراً منفی داشته است. به‌طورکلی می‌توان این فرآیند ماشینی شدن روابط را دلیل استرس و اضطراب، افسردگی، خستگی روانی و بسیاری از مشکلاتی که انسان در جنبه‌های مختلف زندگی با آن روبروست دانست. در این میان جدا افتادن از طبیعت، عدم وجود لحظه‌های ناب باهم بودن در محیط و عدم تنوع در موقعیت‌های مختلف گذران زندگی، از کیفیت‌های والای باهم بودن‌های عادت شده در ضمیر ناخودآگاه و خاطره جمعی شهریان کاسته و به یکنواختی زندگی افزوده است… پژوهش‌های نوین به اهمیت و تأثیر مستقیم و غیرمستقیم طبیعت بر بهداشت جسمانی و روانی افراد پی برده است. ازاین‌رو بی‌منطق نبوده است که در این میان روانشناسان محیط نیز به مطالعه بازخوردهای معماری و بسترهای طبیعی و فرهنگی‌اش پرداخته و در پی بازپروری این روابط در آثار معماری پساصنعتی برای خلق بسترهایی باکیفیت جدید باشند تا از آثار ضمنی و خفته مدرنیسم بر زندگی روزمره استفاده‌کنندگان بکاهند. تحقیقات اندیشمندانی مثل دکتر فروم کین به تأثیر رابطه انسان با طبیعت حتی در مقیاس‌های کوچک و گذرا مانند حضور گلدان‌های گل و فضای سبز در محیط‌های اداری و مسکونی اشاره می‌کند و یا دکتر کارن یورک به این نتیجه می‌رسد که نگاه کردن به تصاویر و نوارهای ویدیویی مربوط به مناظر طبیعی باعث کاهش استرس‌ها و هیجانات منفی می‌شود. به‌موازات این مطالعات، جامعه‌شناسی از قبیل لوییس مامفورد – مورخ و جامعه‌شناس آمریکایی – نسبت به شهر دیدگاهی تاریخی و تمدنی دارد و معتقد است که باید به‌سوی ساخت ریز فضاهای شهری جدیدی رفت که در هماهنگی بیشتر با طبیعت بوده و حضور پررنگ‌تر بستر سبز را در دل خود تأمین کند.
پرنسیپ های طراحی
در طراحی این مجتمع مسکونی با توجه به موقعیت قرارگیری و بستر شهری محاط آن یعنی منطقه باغ گلشن (باغ عفیف‌آباد شیراز) و باغ‌های میوه اطراف آن‌که به علت گسترش شهر هم‌اکنون در مرکز شهر واقع گردیده‌اند، ایده اصلی آن حول تأمین نیازهای اولیه فرهنگی مطلوب و خاص هریک از بهره‌برداران و به‌موازات آن در نظر گرفتن طبیعت منطقه و انعکاس آن در فضای داخل طراحی و در راستای توسعه‌ی پایدار منبعث شده درکل طرح شکل گرفت. طرح پیش رو در تلاش بوده تا ضمن بازنگری بر پارادایم‌های طراحی تکرارشونده پیشین، با تطابق طرح بر ضوابط و قوانین شهرسازی منطقه، با محوریت قرار دادن انسان و توجه به المان‌هایی از قبیل اقتصاد، اجتماع و محیط‌زیست، ضمن تأمین کردن نیازهای ساکنانش بتواند به‌عنوان یک تک عنصر در فضای شهری و پوسته نگاری منطقه نیز تأثیرگذار باشد. لذا هر انتخابی در این پروژه از سه فیلتر اقتصاد (از نگاه خرد و کلان)، اجتماع (ساکنان و رهگذران) و محیط‌زیست (محیط بیرونی و فضای درون پروژه) عبور کرده است و تأثیر خود را به‌گونه‌ای بر پروژه گذاشته است.
مشخصات پروژه
زمین این پروژه به ابعاد 11 متر عرض و 26 متر طول بر اساس ضوابط M3 می‌باشد که %60 از سطح زمین در قسمت شمالی قابل ساخت بوده، همچنین طبقات فوقانی 1.2 متر از طرف جنوب و 0.6 متر از طرف شمال امکان پیشروی دارند. این خانه برای سه خانواده طراحی گردید و از همان ابتدا تصمیم بر انتقال واحدهای مسکونی به روی پیلوت (هر طبقه یک واحد 170 متری) و اختصاص همکف به ریز فضاهای پارکینگ، پیش فضای ورودی، انباری، موتورخانه و یک اتاق کار 40 مترمربعی گرفته شد. مطابق با دغدغه‌های اصلی طراحی و با توجه به فیلترهای ذهنی ذکرشده، با عدم جانمایی پارکینگ‌ها در طبقه زیرزمین از پیشروی به سمت حیاط پیشگیری شد و از این طریق موجب بیشترین بهره‌برداری از فضای سبز موجود در جبهه‌ی جنوبی سایت –وضعیت فعلی حیاط- و درختان قدیمی آن گردید. هر واحد مسکونی بر اساس نیازها، سلایق و سبک زندگی مالکانش طراحی گردید و با بررسی کوچک‌ترین عادات رفتاری مخاطبان سعی شد پلان هر واحد متفاوت و هماهنگ با نیازهای ساکنانش باشد. به‌تبع این تنوع طراحی در شکل‌دهی پلان‌ها، نمای خارجی هم مطابق با تفاوت‌های عملکردی زیرپوسته‌اش در هر طبقه متفاوت و متنوع گردید تا درنهایت حجم ساختمان با حفظ کلیت یکپارچه‌اش حاکی از گوناگونی سبک زندگی ساکنان هر واحد باشد.
مصالح
انتخاب مصالح بومی در اولویت انتخاب‌ها قرار داشت و عموم مصالح به‌کاررفته در پروژه به‌جز موارد معدودی که نمونه داخلی نداشت، محصول ایران می‌باشند. تصمیم به انتخاب مصالح ایرانی به دلیل زمان شروع اجرای پروژه و مصادف شدن با تحریم‌ها و بالا رفتن قیمت ارز و کم شدن محصولات خارجی در کشور بود که از یک‌سو به اقتصادی شدن پروژه بسیار کمک نمود و از سوی دیگر عاملی جهت تجربه گزینه‌های جدید گردید. اصلی‌ترین مصالح به‌کاررفته در نما، دیواره محوطه و طراحی داخلی، سنگ کوبیک (کیوبیک) گرانیت در هم می‌باشد، سنگی ضایعاتی از آخر قله سنگ‌های گرانیت که پس از برش و تولید سنگ پلاک و یا خرده‌سنگ‌های معدن به قطعات کوچک‌تر شکسته می‌شود و عمدتاً در کف سازی محوطه‌های تاریخی و یا پارک‌ها مورداستفاده قرار می‌گیرد. این سنگ در نمای خارجی و فضاهای داخلی امتداد یافت تا پیوستگی لازم مابین پوسته و هسته پروژه پدید آید و در فضای داخلی با بندکشی و پوشش رنگ سفید رویه دیگری از این سنگ ضایعاتی به نمایش درآمد. با توجه به رویکرد سبز پروژه، بافت سنگ کوبیک در تضاد با بدنه صلب شهری و هماهنگ با بافت سبز منطقه مناسب به نظر می‌رسید و در هم بودن انواع سنگ گرانیت (نطنز، خرم دره، شقایق و غیره) نیز به ایجاد طیف رنگی رندم و بافتی ارگانیک کمک کرده و پیوند آن را با پوشش سبز نما میسر می‌ساخت.
نور و تهویه
بازشوهای روی جداره‌ها و به‌خصوص پنجره یکی از مهم‌ترین عواملی است که سهم قابل‌توجهی در شکل دادن به بصر بنا و انتقال ویژگی‌های معماری دارد و چنانچه از ویژگی‌های مستتر در بستر پروژه تبعیت نماید می‌تواند در خلق هویت معماری بومی هر منطقه مؤثر باشد و این پروژه در این راستا (توجه به فرم و ابعاد بازشوهای نما) با نگاهی خاص و برآمده از شرایط اقلیمی و مکانی به تجربه این مقوله پرداخت.
سکونت 30 ساله کارفرمایان در این پلاک مسکونی و تجربه قبلی در قبال تابش شدید آفتاب و حضور شریان‌های شهری هم‌جوار ، یکی از اصلی‌ترین نکاتی بود که ابعاد، مکان و میزان نفوذپذیری حسی بازشوها برای کنترل نور و صدا و اهمیت توجه به فرم پنجره‌ها را بسیار پررنگ می‌نمود. با توجه به جهت‌گیری پلاک در جهت شمال شرقی- جنوب غربی، تصمیم بر این شد که فضاهای داخلی ساختمان که نیاز به نور طبیعی داشتند در مجاور پوسته خارجی (سه خواب در شمال، آشپزخانه و نشیمن در جنوب) و فضاهای خدماتی و تأسیساتی مانند سرویس بهداشتی و حمام، جعبه پله و آسانسور در فضای میانی ساختمان و در عمق کالبد قرار داشته باشند. در راستای این چیدمان فضایی با انتخاب مصالح دیوارها (لیکا با ضریب حرارتی 1.9 w/m2k و میزان کاهش صوت 43 db)، سه جداره کردن پنجره‌ها (یک‌لایه لمینت و 12 میلی‌متر گاز آرگون) و همچنین قرارگیری کمدها به‌عنوان عایق صوتی و حرارتی در جداره شمال شرقی ساختمان، فضای اتاق‌خواب‌ها از آلودگی صوتی محافظت شد. با طراحی پنجره‌های نمای شمالی به‌صورت عمودی و عقب‌نشینی آن‌ها از برنما به عمق 70 سانتی‌متر و نصب لوورهای عمودی چوبی، از شدت تابش مستقیم آفتاب شرق به داخل اتاق‌ها کاسته شد و فضایی سبز مختص هر اتاق پدید آمد تا نیاز انسان به ارتباط با طبیعت و حس زندگی را برای هر فرد در کوچک‌ترین فضای زیستی (اتاق) فراهم سازد و همچنین منظره‌ای جذاب برای رهگذران خارج از ساختمان به ارمغان آورد. در جبهه جنوبی تأمین نور به‌وسیله بازشوها به دو طریق ایجاد گردید. در طبقه همکف و اول با توجه به ارتفاع گیاهان موجود، پنجره اصلی روبروی درخت گردو و درختان صنوبر واقع شد تا به‌صورت طبیعی در زمستان (فصل برگ‌ریزان) و در تابستان (فصل سبز) میزان نور ورودی به فضای داخلی کنترل و سبزی درختان چشم‌انداز زیبایی در فضای داخلی به همراه داشته باشد. در طبقات دوم و سوم با ایجاد فضاهای سبز در مرکز نمای جنوبی، نور به‌صورت غیرمستقیم به فضاهای پیرامونی (آشپزخانه، غذاخوری و نشیمن) هدایت می‌شود که با لوورهای متحرک چوبی میزان آن در فصول و ساعات مختلف قابل تنظیم است. این فضای سبز به‌عنوان هسته مرکزی فضاهای عمومی هر واحد، با امکان کنترل نور ورودی به ساختمان علاوه بر خلق حیاطی کوچک برای هر واحد، چشم‌انداز سبزی را برای فضای داخلی و فرم خارجی ایجاد می‌نماید.

راه‌پله
با توجهی خاص به طراحی راه‌پله و عدم استفاده از جزئیات اجرایی مرسوم (اجرا با مصالح بنایی) پله‌ها به‌صورت صفحات نازک فلزی بافاصله‌ای 10 سانتی‌متری از بدنه‌ها طراحی گردید تا در هر پاگرد به‌جای محدود شدن دید به صفحات مورب زیر پله وسعت دید بیشتری فراهم شود و نور و هوا در درون جعبه پله به حرکت درآیند. قسمتی از سقف راه‌پله و کف پاگردها شفاف در نظر گرفته شد تا نور به پایین‌ترین طبقه هدایت گردد و در ساعات مختلف روز حرکت پرتوهای خورشید بر روی دیواره راه‌پله، فضای مرده آن را به فضایی پویا تبدیل کند. با تعبیه بازشویی در بالاترین ارتفاع جعبه پله امکان تبدیل راه‌پله به یک باد خان در فصول گرم میسر می‌باشد تا هوای خروجی واحدها (که به‌وسیله امکانات مکانیکی خنک گردیده و یا از طریق بازشوها وارد ساختمان شده) از لابه‌لای فضای خالی راه‌پله به بالاترین ارتفاع ساختمان انتقال یابد و با فشار منفی حاصله از دیواره شمالی خارج گردد و باعث تهویه بهتر واحدها و راه‌پله گردد.

معماری معاصر ایران: مسکونی، طراحی داخلی

___________________________________          

طراح و معمار: علی سوداگران، نازنین کازرونیان

کاربری بنا: مسکونی
سال شروع و خاتمه اجرا 1394-1392
طراح داخلی: نازنین کازرونیان
طراح فاز 2: علی سوداگران
همکاران طراحی: محمدامین زند¬ شاهوار، رویا صیرفی
مهندس سازه: سلمان رستمی
مهندس تأسیسات: امین محکمی
مجری پروژه: علی سوداگران
مساحت زمین: 286 متر مربع (m11×m26)
مساحت زیر بنا: 734 متر مربع
عکس: پرهام تقی اف
پست الکترونیک: stak.office@yahoo.com