خانه‌ی پلشیر(زوولیان)
دیدارگاه فرهنگ‌ها

مرمت و احیا: محمدرضا قانعی و علی شیخ‌الاسلام

خانه‌ی زوولیان یا خانه‌ی پلشیر که به نام قدیمی‌ترین مالک شناخته شده‌ی آن لئون وکیل‌الدوله (استپانوس آقا نوریان) کاردار سفارت انگلیس در اصفهان که در دوره‌ی قاجار هم معروف است در محله‌ی تبریزی‌ها روبروی کلیسای مقدس میناس قرار دارد.
جلوه‌هایی از سه دوره‌ی تاریخی معماری و هنر ایران (صفوی، زندی، قاجاری) در سه جبهه‌ی حیاطی کوچک و خوش ترکیب، فضایی اصیل و دل‌نشین را با اتاق‌ها، ارسی‌ها، گوشواره‌ها، ایوان‌ها، حوض و باغچـــه به وجود آورده‌اند. مالکیت‌های متفاوت ارمنی و اروپایی در دوره‌های مختلف تاریخی و تاثیرپذیری از فرهنگ‌های گوناگون ارمنی و اروپایی و ایرانی، این بنای تاریخی و تزئینات متنوع آن را به مجموعه‌ای بی‌نظیر از ترکیب فرهنگ‌های سه‌گانه‌ی یاد شده مبدل کرده که می‌توان آن را دیدارگاه فرهنگ‌ها نامید.
بر اساس ملاحظات سبکی و با توجه به تجارب دیگر می‌توان معماری آخرین دوره‌ی این خانه را مربوط به دوره‌ی قاجار دانست؛ درحالیکه بخش قابل توجهی از تزیینات آن متعلق به نیمه‌ی دوم قرن نوزدهم میلادی (دوازدهم هجری شمسی) است. خیابان اصلی (تبریزی‌ها) در جنوب این بنا و کلیسای سنت میناس متعلق به عهد شاه‌عباس دوم در شرق آن واقع شده است. در انتهای ساباط نیز خانه‌ی دیگری مربوط به اواخر دوره‌ی قاجار وجود دارد.
همانطور که گفته شد گذشته این خانه به استپان آقانور وکیل‌الدوله متعلق بوده وارثان او در سال 1946 م.(1325 ه.ش) آن را به زول زوولیان فروخته‌اند. پیش از این، خانه بزرگتر و دارای چندین قسمت مجزا و همچنین طویله‌ی احشام بوده است. در سال 1375 این خانه توسط «شرکت مهندسان مشاور و شهرساز-پلشیر» از وارثان زوولیان خریداری شد. اما پیش‌تر این خانه در فهرست آثار تاریخی اصفهان ثبت شده بود. بعد از خرید ملک توسط مدیریت پلشیر، مرمت اصولی، کاربری این بنای ارزشمند از مسکونی به دفتر شرکت معماری و شهرسازی تغییر داده شد. اجرای مرمت اساسی و تلفیق یک کاربری و زندگی جدید در کالبدی قدیمی توانست در سال 1381 ه.ش ( 2002 م .) جایزه‌ی شایستگی حفاظت از میراث فرهنگی را از طرف دفتر UNESCO در منطقه‌ی آسیا وحوزه‌ی اقیانوسیه‌ی آرام را برای آن شرکت به ارمغان آورد.
مساحت عرصه 646 متر و سطح ساخته شده (اعیانی) آن در طبقه‌ی همکف 590 مترمربع و در طبقه‌ی اول 420 متر‌مربع است. جهت‌گیری تمامی فضاها حول حیاط مرکزی شکل گرفته است؛ بنا دارای حیاط مرکزی و محصور با دیوارهای پیرامون ملک و کاملا بسته و به صورت مستطیل شکل است.
هم اکنون ساختمان بنا دارای حیاط کوچک و به جز سمت جنوبی ساختمان اتاق‌هایی در چهار طرف آن است. این بنا 2 طبقه و در سمت غربی بنا اتاقی به شکل صلیب وجود دارد که اندازه‌ی آن 9 در 7 متر و آراسته به نقاشی‌های بسیار زیبایی است. اتاق‌ها دارای درهای زیبا و پنجره‌ی اُرسی است، همچنین اتاق‌های در سمت غربی بنا دارای پنجره‌هایی زیبا و رنگین به شکل صلیب بوده که از آن‌ها هم اکنون تنها یکی باقی مانده است.
در سازماندهی فضایی و سازه‌ای خانه‌ی پلشیر، همان اصول و قواعد معماری، ایستایی و تعادل نیروهایی که در کاخ‌های بزرگ صفوی مانند عالی قاپو و چهل ستون رعایت شده است، به چشم می‌خورد. طرح‌ها و نقشه‌ها نشان دهنده‌ی فضاسازی یگانه، هم‌بسته و غیر‌قابل انفکاک و آینده‌نگر هستند، سقف از طاق‌های باربر و گچبری‌های ظریف تشکیل شده است. وجود گهگاه طرح‌های اسلیمی در مقرنس سطوح زیر طاق‌ها، حاصل ارتباط فکری با مسلمانان است.
در پی مرمت اصولی، کاربری این بنای ارزشمند از مسکونی به دفتر شرکت معماری و شهرسازی تغییر داده شد. همانطور که ذکر گردید، اجرای مرمت اساسی و تلفیق یک کاربری و زندگی جدید در کالبدی قدیمی توانست در سال 2002 م. جایزه‌ی شایستگی حفاظت از میراث فرهنگی را از طرف دفتر UNESCO به ارمغان آورد.

کارفرما: مهندسان مشاور معمار و شهرساز پلشیر
مشاور: مهندسان مشاور معمار و شهرساز پلشیر
زیربنا: 1500 متر مربع / موقعیت: اصفهان، جلفا، تبریزی‌ها، پلاک 99 / سال طراحی: 1379
همکاران طرح: ع. شیخ الاسلام، م. مومنی، ف. خوروش، ع. محسنی، ف. تمدن
عکاس: جاسم غضبانپور، اشکان قانعی، فرشید نصرآبادی، ایمان وکیل‌زاده

جوایز: برنده‌ی نشان شایستگی یونسکو در سال 2002