بیانیه‌ی سومین دوسالانه‌ی ملی معماری، شهرسازی و طراحی داخلی ایران (1397-1395)

سومین دوسالانه در حالی در این جشن به کار خود خاتمه می‌دهد که توانست همچون دوره‌های پیشین با ساخت اندیشه، مرزهای جدیدی در دایره‌ی معماری ایران و خاورمیانه بگشاید. در میان تمامی کشورهای خاورمیانه تنها سه کشور از دوسالانه برخوردار هستند و البته باید اذعان نمود که همگی هنوز در ابتدای راه هستیم. دوسالانه‌ی هنر استانبول، دوسالانه‌ی معماری دوبی و نهایتاً دوسالانه‌ی ملی معماری ایران. بجز دوسالانه‌ی هنر استانبودل، دو دوسالانه‌ی معماری بسیار جوان هستند. هیچ‌ یک بیش از ده سال نیست که متولد شده‌اند و لازم به تأکید است که این دوسالانه، دوسالانه‌ی ملی معماری، شهرسازی و طراحی داخلی ایران با برگزاری سومین دوره باسابقه‌تر از رقیب اماراتی خود است. رویدادی که با ثبت رکورد حضور بیش از ۲۰۰۰ شرکت کننده بزرگ‌ترین اتفاق معماری ایران است و خوشبختانه با همکاری شرکت‌های حامی، کاملاً ملهم از جریان خصوصی کشور و مستقل از دولت‌ها و نظام‌های حاکم است.
دوسالانه چاره‌ای جز پیشرفت و پیشبرد مسیر در راستای نیل به اهداف خود ندارد، زیرا نمی‌توان منتظر ایستاد تا شرایط بیرونی و درونی، سیاسی و فرهنگی، اقتصادی و نظامی، معیشتی و اخلاقی بسامان شود ــ چه بسا دوسالانه خود می‌تواند قوه‌ی محرکی در این زمینه‌ها باشد. دوسالانه در ابتدای امر با گرداوری بیش از چهل تن از معماران و شهرسازان از حوزه‌های مختلف دانشگاهی و حرفه‌ای نشان داد که این رویداد متعلق به جریان یا بخش خاصی از معماری ایران نیست و نخواهد بود. این اجتماع با هدف یکپارچه‌سازی بخش‌های مختلف جامعه‌ی معماری ایران و در‌عین‌حال تخصص‌گرایی صورت پذیرفت.
برگزاری بیش از ده درسگفتار از زمان اعلام فراخوان در پاییز 1396 تا پایان خرداد 1397، با آمار ماهیانه دو برنامه، از بازدید بناهای مطرح کشور، تا دیدار با اساتید پیش‌کسوت، همگی رایگان و با همکاری معمارانی که زمان و ایده‌های خود را در اختیار دوسالانه قرار دادند، کوشش دیگری در جهت ارائه‌ی راهکارهای بهتر به همکارانمان در مراکز آموزش عالی بود. تقویم منظم دوسالانه، اطلاع‌رسانی شفاف اخبار و برنامه‌ها، هر‌چند امری بدیهی باید محسوب گردد، اما گامی دیگر برای حفظ جایگاه دوسالانه و شأن نام ایران و معماران آن بود. در این مدت، دوسالانه همواره از موضعی انتقادی‌ـ‌اعتقادی برخوردار بود. اتکا بر این موضع انتقادی‌‌ـ‌‌اعتقادی باعث شد که ما بر‌اساس قانون و منطق، همزمان در عمل و نظر، وضعیت معماری معاصر را پایش و در حفظ حقوق سازندگان آن کوشا باشیم و هم در حال توسعه و هم در حال رفع اشکالات پیشینیان باشیم.
بخش‌های مختلف دوسالانه همگی بر اساس نیازهای مسلم کشور تعریف شده‌اند و ممکن است در آینده نیز دچار تحولاتی شوند. این تحولات ذات زنده‌ی یک مجموعه را نشان می‌دهند. قضاوت آینده: مفهومی که به عنوان تم دوسالانه معرفی شده بود نیز تلاشی در همین راستا بود. به پیش رفتن و امید داشتن، و حتی فراتر از آن، ساختن و قضاوت آیندگان. نخستین گزارشی که برگرفته از تجربه‌های دوسالانه است و می‌توان آن را در این مجال به جامعه‌ی معماران و دلسوزان ارائه نمود این است که مسئله‌ی حضور تنها چند شهر تهران، اصفهان و شیراز در مسابقات معماری از سال 1395 که دوسالانه‌ی قبلی برگزار شد تا به امروز، تا حدودی مرتفع شده است. همچنین وضعیت بغرنج و نگران‌کننده‌ی فرم گرایی در معماری ایران که حقیقتاً ما را به بهترین دوندگان کورس فرمالیسم در جهان تبدیل کرده است، بهتر شده است. ولی متأسفانه در عمل هنوز موضوعات کلیدی‌ای همچون زمینه گرایی برنامه ریزی در معماری، تکنولوژی در معماری، هوشمند سازی، توجه اصیل و منطقی به مصالح معماری و نه سلیقه‌ای، مبلمان و دکوراسیون داخلی به عنوان بخش جدانشدنی معماری، معماری پایدار، معماری مردمی و انسان دوستانه و مفاهیمی از این دست که در جهان غوغای انقلاب و عصر جدید معماری را رقم زده است، در ایران در اولویت نیست. این رگه هنوز بسیار ضعیف است. دانشگاه‌ها باید دست از مسابقه‌ی فرمالیسم بردارند. دفاتر معماری، باید متوجه باشند که اگر امروز دچار بحران هستند، بخشی از این بحران درون صنفی، اخلاقی و به دلیل یکسان بودن فعالیت تمام دفاتر است. هیچ دفتری مزیتی بر دیگری ندارد. ارزش افزوده‌ای ندارد و تنها فرم‌ها تغییر می‌کنند!
لازم است این خبر امیدبخش و گزارش مهم به حضار محترم ارائه شود که یکی از رو به پیشرفت‌ترین بخش‌های معماری کشور، با توجه به آمار دوسالانه، حوزه‌ی نقد معماری است. ما در حال شکستن سکوت یکصد ساله در باب نقد تخصصی معماری هستیم. چه از لحاظ کیفی و چه از لحاظ کمی، مقالات نقد معماری افزایش داشته است. شاید به زودی جایزه‌ی ملی نقد معماری ایران، خود، به یک رویداد کاملاً تخصصی و نظری تبدیل گردد. آکادمی منتقدین و نویسندگان معماری که دبیرخانه‌ی آن در هنرمعماری مستقر است، از جمله فرصت‌های طلایی و جهانی است. در‌حالی‌که انجمن جهانی منتقدین معماری در فرانسه به رکود و دوران از کار افتادگی خود وارد شده است و عملاً از آن تنها یک اسم و وب‌سایت به روز نشده باقی مانده است، این آکادمی فرصتی برای تبدیل شدن ایران به پایگاه مستحکم نقد معماری در جهان است. نکته‌ی جالب توجه آنکه با توجه به آمار مستدل دوسالانه، در هر دو دوره، زنان منتقد، برندگان بلامنازع بوده‌اند. نسلی جدید، متبحر، تیزبین و پرفایده از زنان منتقد و آشنا به هنر و معماری برای کشور ما در حال ظهور هستند. دوسالانه و جایزه‌ی ملی نقد معماری ایران بزرگ‌ترین بستر شکوفایی ایشان بوده است، اما قطعاً منفعت آن به تمام معماری ایران خواهد رسید.
در پایان جای دارد از حامیان عزیز و گرامی، یکایک شرکت کنندگان، یاران و همراهانمان که به ما در برگزاری این رویداد یاری رساندند قدردانی کنیم و تعهد خود به آنها و جامعه‌ی معماری ایران را بار دیگر یادآور شویم، چرا که پایبندی به اصول و استانداردهای جهانی جهت استمرار در بهبود روند این مسابقه همواره و هر ساله در برنامه‌ی کاری ما خواهد بود.

شهریار خانی زاد
دبیر سومین دوسالانه‌ی ملی معماری، شهرسازی و طراحی داخلی ایران
(1397-1395)