اصول استــاندارد طرّاحی بیمـارستان

الناز رحیمی

Standard Principles for Designing Hospitals

به‌دلیل پیچیده بودن عملکردها و روابط فضایی و در عین حال صرفه‌جویی در هزینه‌ها و نیروی انسانی، ساختِ بیمارستان نیازمند برنامه‌ریزی و مدیریّت پروژه‌ی همه‌جانبه‌ای‌ست که قابلیّت انعطاف‌پذیری و توسعه در آینده را با توجّه به پیشرفتهای روز‌افزون تکنولوژی پزشکی فراهم آورَد.
شکل و سبک ساختمان
افقی: این طرح ساختمانْ حدّاقلِ مقاومت را در برابر نیروهای جانبی ــ باد و طوفان ــ داراست، امّا در مقابل مزایایی نیز دارد. مشکلِ فشار آب که در ساختمانهای عمودی دیده می‌شود در این شکل از ساختمان وجود ندارد. خروجی اورژانس، توسعه‌ی ساختمان و حرکت ویلچِرها بین بخشهای بیمارستان به‌راحتی قابل انجام است. مدّت زمان ساختمان‌سازی بسیار کم و انجام کارها سریعتر است و همچنین روشنایی طبیعی در این شرایط تأمین می‌شود.
عمودی: در این حالت نسبت به شیوه‌ی افقی هزینه‌ی ساخت، تعمیرات و نگهداری به ازای هر متر مربّع در هر طبقه کاهش می‌یابد. ارتباط کارکنان با یکدیگر آسانتر است و هسته‌ی مرکزی شامل آسانسورها، پلّکان‌ها، یا رمپ‌ها طول راهرو را کاهش می‌دهد تا سیرکولاسیون و حرکت افراد به‌راحتی و بدون سردرگمی صورت گیرد و برای انتقال بیماران، مواد و وسایل به تعداد پرسنل کمتری احتیاج است.
مدوّر: در این شیوه هزینه‌ی ساخت از موارد قبل کمتر است و اتاقها به یکدیگر و همچنین به مرکز ساختمان نزدیکترند؛ امّا معایبی نیز در شکل گرد ساختمان وجود دارد؛ مثلاً ایجاد روشنایی و تهویه‌ی هوا در مرکز ساختمان ممکن نیست، کنترل دیداری کمتر انجام می‌شود و در بحث توسعه‌ی ساختمان و موادّ و مصالح نیز این روش مشکل‌ساز خواهد شد.
بخش‌های خانه‌داری، انبار مرکزی و تغذیه باید به دور از محلِّ رفت و آمد و راهرو اصلی بیمارستان قرار گیرند. بخش کارگُزینی به دلیل رفت‌وآمد زیادِ کارکنان به این بخش باید در نزدیکی راهروی اصلی بیمارستان قرارداشته یا ورودی جداگانه هنگـام ورود به بیمارستان داشته باشد.
فضـاهـا
ورودی
ورودی اصلی بیمارستان باید دسترسی مستقیم به هالِ اصلی داشته باشد. اندازه‌ی درِ ورودی باید به اندازه‌ی کافی بزرگ باشد تا عبور برانکار، ترولی و ویلچرها به آسانی انجام شود. پلّه‌های اصلی ورودی باید نرده داشته باشد و ورودی ساختمان به‌صورت مُسقّف و سرپوشیده باشد تا از ورود و خروج گرما یا سرما جلوگیری شود و در عین حال ورودی را از گزندِ باد، باران، آفتاب و گردوغبار حفظ کند. بخش‌های اورژانس، درمانگاه سرپایی، انبار مرکزی و آشپزخانه، می‌توانند ورودی جداگانه داشته باشند.
هالِ اصلی و لابی
هال اصلی باید در مجاورت بخش‌های مدیریّت اجرایی، مالی و پذیرش قرار گیرد و به اندازه‌ی کافی بزرگ بوده و به دیگر نواحی بیمارستان قابلیّت دسترسی داشته باشد. به‌علاوه باید به فضاهایی چون اتاقِ انتظارِ مربوط به بخش‌های مدیریّت اجرایی، مالی، بالینی، آزمایشگاه بالینی و رادیولوژی دسترسی داشته باشد؛ و در نزدیکی آن سرویس بهداشتی عمومی، نمازخانه، تالار کنفرانس، بوفه، گُل‌فروشی، روزنامه‌فروشی، اسباب‌بازی‌فروشی، باجه‌ی پُستی و بانک قرار می‌گیرد. با طـرّاحی یک هال یا لابی مناسب تفکیک میان بخـش‌های مراقبت و قسمت معاینه و درمان شکل می‌گیرد و بسته به نوع کاربری، انواع مختلف لابی را خواهیم داشت؛ مثل لابی بیماران، لابی کارکنان، لابی مرکب کارکنان و عیادت‌کنندگان، لابی تدارکات و دفع زایدات و لابی‌های قبل از اتاق مراقبت‌های ویژه. به‌علاوه لابی‌ها مطابق با وظیفه‌ی بهداشتی‌شان (کُنترل تماس، کُنترل هوا) و شرط ساختاری‌شان (کُنترل یک یا چند لابی، کُنترل تهویه‌ی مطبوع و غیره) متفاوتند. به‌طور کلّی مقررات، تفکیک به قسمتهای پاکیزه و غیر پاکیزه را می‌طلبد.
بخش‌های بستری داخلی و جرّاحی
خدمات عمومی بیمارستان به بخش‌های بستری داخلی و جرّاحی، خدماتی است که توسط رده‌های مختلف کارکنان بیمارستان به بیماران (از هنگام پذیرش آنها در بخش تا هنگام ترخیص آن‌ها) داده می‌شود. این خدمات به‌طور کلّی شاملِ ارزیابی، تشخیص بیماری، درمان، مراقبت‌های پرستاری، توان‌بخشی و پشتیبانی می‌باشد.
روابط فضایی در بخش‌های بستری داخلی و جرّاحی
مجموعه‌‌ی بخش‌های بستری بیشتر از یک‌چهارم از سطح زیربنای بیمارستان را تشکیل می‌دهند. در طرّاحی کلِّ بیمارستان عمومی، ترکیب‌بندی بخش‌های بستری در یک مجموعه اهمیّت زیادی دارد. در صورتی که طرّاحی کلِّ بیمارستان به‌صورت گسترده انجام گیرد، بخش‌های بستری در یک یا دو و یا سه طبقه در کنار هم قرار می‌گیرند، در این صورت حدِّاقل هر دو بخشِ بستری باید از طریق راهروهای داخل بخش به یکدیگر مرتبط باشند و ورودی آنها به سرسرای مشترک بین دو بخش بستری که شامل کلّیه‌ی فضاهای مشترک بین دو بخش است، ارتباط داشته باشند و از آنجا به مسیرهای عمومی بیمارستان مرتبط شوند.
در صورتی که طرّاحی کلِّ بیمارستان به‌صورت متمرکز و در ارتفاع طرّاحی شود، بخش‌های بستری روی هم قرار می‌گیرند. در این صورت حدِّاقل در هر طبقه، دو بخشِ بستری در کنار هم قرار می‌گیرند. این دو بخش بستری نیز مثل حالت قبل با هم ارتباط داشته و ورودی آنها به سرسرای مشترک بین دو بخش که شامل کلّیه‌ی فضاهای مشترک بین دو بخش است منتهی و از آنجا از طریق پلّه و آسانسور به طبقات پایین متّصل شوند.
ارتباط بخش بستری با سایر بخش‌ها
در حالت کلّیْ بخش بستری باید با فضاهای زیر در ارتباط باشد:
1. آورد و بُرد بیماران: پذیرش بیماران بستری از طریق پذیرش بخش، پذیرش بیماران بستری از طریق بخش اورژانس، انتقال بیماران از بخش مراقبت‌های ویژه به بخش‌های بستری داخلی، آورد و بُرد بیماران بستری از بخش‌های درمانی و تشخیصی بیمارستان.
2. آورد و بُرد وسایل: نیاز بخش به ابزار و وسایل، تعمیرات ابزار و وسایل، شستشو و ضدِّ عفونیِ رخت و وسایل.
3. آورد و بُرد مواد مصرفی و دورریختنی: داروخانه‌ی مرکزی، آشپزخانه‌ی مرکزی، انبار مرکزی، مرکز جمع‌آوری و دفع زباله.
4. حمل جسد بیمار فوت شده.
فضاهای مشترک بین دو بخش بستری
آبدارخانه
آبدارخانه در سیستم توزیعِ خوراک غیرمتمرکز به دو بخشِ بستری سرویس می‌دهد و در فضای مشترک دو بخشِ بستری داخلی و جرّاحی پیش‌بینی می‌شود. آبدارخانه به‌وسیله‌ی تجهیزات و دیوارهای کوتاه به سه قسمت مجزّا تقسیم می‌گردد. 1. قسمت سینی چینی و تهیّه‌ی چای، غذای سرد و نگهداری موادِّ غذایی 2. قسمت ظرفشویی 3. قسمت انبار ظروف تمیز.
رختکن کارکنان
در بیمارستانهای با ظرفیّت 600 الی 1000 تختخواب، رختکن کارکنان در درون بخش‌های بیمارستانی قرار می‌گیرد. در فضای مشترک بین دو بخش بستری داخلی و جرّاحی در بیمارستانهایی با این ظرفیّت رختکن کارکنان به‌صورت زنانه و مردانه پیش‌بینی شود. رختکن‌ها باید دارای پیش‌ورودی باشد. رختکن زنانه دارای 24 کمد لباس نیم‌طبقه و 6 کمدِ لباس تمام طبقه باشد. یک کابین تعویض لباس در رختکن زنانه پیش‌بینی شود. رختکن مردانه دارای 6 کمد نیم‌طبقه و 2 کمد تمام طبقه باشد. عرض در ورودی رختکن‌ها خالص 80 سانتیمتر باشد. به‌علاوه دو عدد سرویس بهداشتی نیز برای کارکنان در نزدیکی رختکن در نظر گرفته شود.
انتظار فرعی عیادت‌کنندگان
در بیمارستانهای منطقه‌ای با ظرفیّت 300 تختخواب و بیشتر، سیستم ملاقات دو مرحله‌ای می‌شود ــ ملاقات‌کنندگان دونفر دونفر اجازه‌ی ملاقات با بیمار را پیدا می‌کنند. در این سیستم در فضای مشترک بین دو بخش بستری انتظار فرعی برای عیادت کنندگان پیش‌بینی می‌شود. تعداد حدِّاقل 6 صندلی در انتظار فرعی لازم است، و میزِ اطّلاعات به طول حدِّاقل 150 سانتیمتر که قسمتی از آن برای معلولین پیش‌بینی شود، باید در نظر گرفته شود. همچنین وجود یک سرویس بهداشتی برای عیادت‌کنندگان ضروری است. محلِّ خاصّی نیز برای آبخوری پیش‌بینی شود؛ ابعاد این محل حدِّاقل 80 ×80 سانتیمتر باشد.
فضاهای آموزشی
مکان فضاهای آموزشی مربوط به بخش‌های بستری در بیمارستان‌های آموزشی بین دو بخش بستری داخلی و جرّاحی قرار می‌گیرند.
ورودی بخش بستری و پلّه‌ی فرار و ارتباط با بخش بستری مُجاور
در طرّاحی بخش بستری کوشش شود ورودی بخش و پلّه‌ی فرار در دو انتهای راهروی داخلی بخش قرار گیرد و ارتباط با بخش بستری مجاور در بین این دو ورودی قرار گیرد ــ به‌علّت تدابیر ایمنی، راه‌های فرار از آتش‌سوزی و تخلیه‌ی افقی.
ظرفیّت یک بخش بستری داخلی و جرّاحی
تعداد کمِ تخت در یک بخش باعث بالا رفتن کارآیی گروه پرستاری می‌شود و سطح کیفیّت رسیدگی به بیماران نیز ارتقاء می‌یابد؛ ولی از طرف دیگر باعث بالا رفتن سطح زیربنای بخش و تعداد کارکنان بخش، نسبت به تعداد تخت می‌شود و از نظر اقتصادی مقرون به صرفه نیست. از طرف دیگر بالا رفتن بیش از حدِّ تعداد تخت‌ها، علاوه بر این که باعث پایین آمدن کیفیّت رسیدگی به بیماران می‌گردد و فواصل داخل بخش را زیاد می‌کند. تعداد 30 تخت در هر بخش بستری بسیار مناسب است. در بیمارستان‌های با ظرفیّت کمتر از 120 تختخواب عادّی، که مجموع بخش‌های بستری تقسیم به چهار بخش داخلی، جرّاحی، زنان و زایمان، و کودکان می‌شود، تعداد تخت هر بخش کمتر از 30 تختخواب خواهد شد. یعنی به‌طور معمول تعداد 6 اتاق چهار تختخوابی، 2 اتاق یک تختخوابی ایـزولـه، 4 اتاق یک تختخوابی عادّی.
اتاق‌ها و تعداد تخت بخش بستری داخلی و جرّاحی
در هر بخش بستری، علاوه بر اتاق‌های یک تختخوابی که به‌صورت ایزوله و غیر ایزوله هستند، اتاق‌های چندتخته نیز وجود دارد. این اتاق‌ها می‌تواند دو، سه، چهار و شش تخته باشد. آسایش بیماران و ایمنی آن‌ها حُکم می‌کند که تعداد تخت در هر اتاق از چهار عدد تجاوز نکند. برای بیمارستان‌های با بیش 100 تختخواب، بهترین انتخاب تعداد 4 تخت در هر اتاق بستری می‌باشد، به‌طوری‌که در هر طرف دیوار دو تخت قرار بگیرد. در بیمارستانهای قُطبی و کشوری فاصله‌ی محور تا محور تخت‌ها حدِّاقل 250 سانتیمتر می‌باشد. در هر اتاق بستری یک تخته یا چندتخته، یک یخچالِ کوچک پیش‌بینی می‌شود. وجود دستشویی و گنجه‌ی لباس نیز در این اتاق‌ها ضروری است. بین تخت‌های موجود در یک اتاق باید 150 سانتیمتر فضای خالی درنظر گرفته شود تا ویلچرها قدرتِ مانوور داشته باشند. پهنای هریک از اتاق‌ها نباید از 3/2 طول آن کمتر باشد. اگر اتاق‌ها از نظر شکل یا طول و عرض مُغـایر با استانداردهای مورد نظر باشند سبب اتلاف فضا و محدودیّت فعالیّت کارکنان شده و موجب رفت و آمدهای غیر ضروری کارکنان می‌شوند. در حالت کلّی در بیمارستان‌های قُطبی و کشوری یا آموزشی، ابعاد اتاق بستریِ یک‌تخته، بدون محاسبه‌ی قسمت ورودی، حمّام وسرویس بهداشتی از نازک‌کاری تا نازک‌کاری پهـنای 335 و عمق 400 سانتیمتر می‌باشد.
ایستگاه پرستاری بخش بستری
ایستگاه پرستاری، که حکمِ قلب بخش بستری را دارد، در مرکز این بخش قرار می‌گیرد، به‌طوری‌که پرستاران از ایستگاه بتوانند کلِّ بخش را تحتِ کنترل داشته باشند. ایستگاه پرستاری باید نزدیک به اتاق‌های ایزوله و یک‌تخته، که معمولاً بیماران بدحال را در آنها بستری می‌کنند، قرار بگیرد و به‌گونه‌ای طرّاحی شود که ورودی بخش در دیدرسِ آن واقع شود. از ایستگاه پرستاری به اتاق‌های پشتیبانی بخش، به‌خصوص اتاق دارو و کار تمیز دسترسی راحت وجود داشته باشد. این اتاق نیز باید در دیدِ مستقیم و نزدیک ایستگاه پرستاری واقع شود. در صورتی که در طرّاحی بخش‌های بستری داخلی و جرّاحی، دو بخش بستری پشت به پشت هم قرار گیرند، دو ایستگاه پرستاری با در به هم مرتبط شوند تا در شرایط اورژانس دو گروه پرستاری بتوانند به‌هم کمک کنند.
حمّام و سرویس بهداشتی در بخش بستری
در بیمارستان‌های ناحیه‌ای فقط اتاق‌های بستری ایزوله هستند که حمّام ــ که با توالت و دستشویی ترکیب شده است ــ در داخلِ آنها وجود دارد؛ بقیّـه‌ی اتاقهای بستری یک تا چهار تخته دوش و توالت ندارند؛ امّا در بیمارستانهای بزرگتر مثل بیمارستانهای قُطبی و کشوری اتاق‌های یک تخته‌ی غیرِ ایزوله نیز دارای حمّام به‌صورت ترکیب با توالت و دستشویی می‌باشند و باقی اتاق‌ها می‌توانند از حمّام‌ها، توالت و دستشویی عمومیِ بخش استفاده کنند. توصیه می‌شود در بخش‌های بستری داخلی و جرّاحی دو گروه حمّام و توالت و دستشویی در دو نقطه‌ی بخش، نزدیک اتاق‌های بستری چهار تختخوابی طرّاحی شود، به‌طوری‌که فاصله‌ی بیمار از تخت تا نزدیکترین حمّام و سرویس بهداشتی از 12 متر تجاوز نکند. حدِّاقل یکی از حمّام‌ها و توالت‌ها در هر گروه بزرگتر باشد تا فضای کافی برای کارکنان پرستاری بخش برای کمک به بیماران وجود داشته باشد. برای هر 12 تختخواب یک دوش و برای هر 6 تختخواب یک توالت و دستشویی پیش‌بینی شود. هر حمّام دارای یک قسمت دوش و یک قسمت سربینه است؛ قسمت دوش با پرده از قسمت سربینه جدا می‌شود. حدِّاقل ابعاد قسمت دوش 100 در 120 سانتیمتر باشد. وجود پرده سبب می‌شود قسمت سربینه خشک باقی بماند. دربِ حمّام به بیرون باز شود و قفل ایمنی داشته باشد، طوری که بتوان آنرا از بیرون باز کرد.
اتاق نظافت
اتاق نظافت، پایگاه نظافت‌چیِ بخش بستری محسوب می‌شود که سه بخش دارد: 1. قسمت تِی‌شوی: این قسمت می‌تواند با مصالح بنّایی ساخته شود و سطوحِ داخلی و خارجی آن کاشیکاری شود. عمقِ این قسمت باید 30 سانتیمتر بوده و آب سرد و گرم داشته باشد. 2. قسمت نگهداری مواد شوینده و ضدِّ عفونی کننده: در این قسمت کابینت‌های دیواری از فولاد ضدِّ زنگ نصب می‌شود. 3. قسمت نگهداری تِی و جاروبرقی و ماشینِ کف‌سابی: در این قسمت فضای کافی برای نظافتِ جاروبرقی و سطلِ زُباله برای تخلیه‌ی زباله‌ی داخل جاروبرقی پیش‌بینی شود.
انبـار تجهیزات و وسایل
وجود انبارهای مختلف در منظّم نگه‌داشتن و نظافتِ بخشْ تأثیر زیادی دارد؛ و تجهیزاتی چون تخت، پایه‌ی سِرُم، تراکشن و سایر ملزومات تخت‌های بستری، جعبه‌های حاوی وسایل یکبار مصرف، سطل‌ها، کیسـه‌های زباله و کلّیه‌ی موادی که در بخش استفاده می‌شود، در این فضاها قرار می‌گیرند.
انبار رخت تمیز
انبار کوچکی برای کلّیه‌ی ملافه‌ها، روتختی‌ها، روبالشی‌ها، روپوش‌ها و غیره که شسته‌شده هستند، پیش‌بینی شود. وجودِ انبار رخت تمیز از پراکنده شدن و آلوده شدن آنها جلوگیری می‌کند و به‌علّت پُـرزِ پارچه نمی‌توان آنها را در اتاق کار تمیزْ انبار نمود.
جهت نورگیری بخش بستری
استقرار بخش‌های بستری چه به‌صورت گُسترده و چه به‌صورت متمرکز، به‌گونه‌ای انجام می‌گیرد که اتاق‌های بستری تقریباً در جهت شمال و جنوب قرار داشته باشند. در صورتی که طرّاح پروژه‌ی بیمارستان نیاز داشته باشد زاویه‌ی گردشی برای بلوک بستری پیش‌بینی کند، ارجَح است که بلوک بستری را حدود 15 درجه به سمت شرق بگردانَد. جهت نورگیری شمال و جنوب یا 15 درجه به سمت شرق جواب‌گوی تمام اقلیم‌های ایران است.
مقرّرات ایمنی بیمارستان
ایمنی در بیمارستان شامل حوزه‌های وسیعی می‌شود که بسیاری از آن‌ها خارج از مقوله‌‌ی طرّاحی هستند. این بخش فقط موارد زیر را در زمینه‌ی طرّاحی معماری بخش‌های بستری داخلی/جرّاحی مورد توجّه قرار می‌دهد.
– ایمنی در برابر آتش و دود
– ایمنی در برابر زلزله
در بخش‌های بستری، تخلیه‌ی سریع بیماران در زمان آتش‌سوزی امکان‌پذیر نیست. برخی از بیماران دارای مشکلات حرکتی هستند. برخی دیگر از ویلچِر استفاده می‌کنند و بعضی با گونه‌ای از تجهیزات و وسایل پزشکی به تخت متّصل شده‌اند. تمام این بیماران نمی‌توانند به‌سرعت از راه‌های فرار مانند پلّه استفاده کنند.
تخلیه‌ی افقی
تخلیه‌ی افقی بیماران یعنی انتقال بیماران از منطقه‌ای که دچار حریق شده به منطقه‌ی مقاوم در برابر آتش که در مجاورت آن و در همان سطح است. بیماران در منطقه‌ی جدید با فرصت کافی به کمک کارکنان بخش بستری از طریق پلّه‌های فرار تخلیه شده و به محلِّ امن انتقال می‌یابند. سیستم‌های حفاظت در برابر آتش مانند ردیابی حریق، اعلام حریق و غیره، باید در جهت ایجاد افزایش زمان فرار طرّاحی شود. علاوه بر سیستم تخلیه‌ی افقی بیماران، طرّاحی بیمارستان باید طوری انجام شود که خطر سرایت آتش از مناطق بدون بیمار به مناطقی که بیماران بستری می‌باشند، به حدّاقل برسد؛ برای این منظور از قرار دادن مناطق پُرخطر در مجاورت بخش‌های بستری بیماران خودداری شود. هر بخش بستری بیماران باید به‌صورت یک منطقه‌ی مستقل آتش طرّاحی شود. منطقه‌بندی بخش بستری نباید با سایر بخش‌های غیرِ بستری ترکیب شود.
راه‌های فرار: اصول کلّی
برای طرّاحی راه‌های فرار از آتش موارد زیر مورد توجّه قرار گیرد:
آ. در طرّاحی برای هر بخش بستری سه نوع راه فرار پیش‌بینی شود:
1. خروجی یا پلّه‌ی فرار که از راهروهای داخل بخش به آن دسترسی مستقیم باشد.
2. ورودی بخش که متّصل به راهروهای اصلی بیمارستان است.
3. راهروهای اصلی بیمارستان، منطقه‌ی کم‌خطر محسوب می‌شود و به پلّه‌های فرار و خروجی‌های انتهای بیمارستان متصل می‌باشد.
ب. تمام خروجی‌های فرار از آتش از طریق راهروها انجام شود. خروجی از داخل اتاق‌ها مناسب نمی‌باشد.
پ. راه خروجی می‌تواند از طریق بام تخت باشد. در صورتیکه فاصله‌ی دیوار خارجی مجاور و لب بام و دستگاههای مکنده‌ی هوا با در خروجی بیش از سه متر باشد.
ت. حدّاکثر مسافت از هر نقطه‌ی بخش بستری به یکی از خروجی‌های فرار یا بخش مجاور بیشتر از 60 متر نباشد.
ج. پلّه‌ی فرار:
– تمام پلّه‌های بیمارستان باید خصوصیّات پلّه‌ی فرار را داشته باشند.
– در انتهای راهروی هر بخش بستری یک پلّه‌ی فرار لازم است.
– فاصله از در ورودی بخش تا یکی از پلّه‌های اصلی بیمارستان که خصوصیّات پلّه‌ی فرار را دارد، نباید بیش از 30 متر باشد.
– عرض پلّه‌ی فرار و عرض پاگرد آن در بخش‌های بستری باید متناسب برای تخلیه‌ی بیمار بستری روی تشک باشد؛ و همزمان افراد پیاده نیز بتوانند از کنار آن عبور کنند. حدّاقل عرض خالص پلّه‌ی فرار 130 سانتیمتر از نرده تا نرده و حدّاقل عمق خالص پاگرد پلّه 185 سانتیمتر باشد. حدّاقل عرض خالص پاگرد با محاسبه‌ی فاصله‌ی دو پلّه 280 سانتیمتر است. این ابعاد حدّاقل می‌باشد و عبور پیاده از کنار بیمار بستری روی تشک به‌سختی انجام می‌شود.
– خروجی پلّه‌ی فرار در طبقه‌ی همکف باشد.
– در طرّاحی، برای پلّه‌های فرار که به راهروی بخش بستری اتّصال دارد پیش‌ورودی محافظت شده پیش‌بینی شود. برای پلّه‌هایی که به راهروی عمومی بیمارستان متّصل‌اند، پیش‌ورودی لازم نیست.
منطقه‌بندی آتش
هریک از بخش‌های داخلی/جرّاحی یک منطقه‌ی آتش محسوب می‌شود، با فرض اینکه اسکلت ساختمان بیمارستان، ستون‌ها، تیرها، کف‌ها و سقف‌ها در برابر آتش محافظت شده است، منطقه‌ی آتش باید دارای شرایط زیر باشد:
– تمام دیوارهای محدوده‌ی منطقه‌ی آتش از روی کف سازه ساختمان تا زیر سقف سازه ساختمان امتداد پیدا کرده و 60 دقیقه مقاوم در برابر آتش باشد.
– هر منطقه‌ی آتش که شامل یک بخش بستری می‌باشد و سه راه فرار دارد: یک راه از طرف در ورودی بخش به راهروهای عمومی، یک راه به بخش بستری مجاور، یک راه به محوّطه‌ی خارج یا پلّه‌ی فرار.
– حدّاکثر تعداد تخت بخش بستری بیش از 30 تخت نباشد.
– درهای ورودی و خروجی بخش بستری از جنس ضدّ آتش باشد.
– دور تمام بازشوها در کف و سقف سازه که برای شَفت‌ها بوجود می‌آید با دیوار ضدّ آتش با مقاومت 60 دقیقه پوشیده شود.
– تمام کانال‌های تأسیساتی که، در سقف کاذب از منطقه‌ی آتش عبور می‌کنند با دَمپِرِ ضدّ آتش قرار می‌گیرند و درز آن با موادّ ضدّ آتش پُر شوند.
– حدّاقل فاصله‌ی دو پنجره روی دیوار خارجی که هر کدام متعلّق به یک منطقه‌ی آتش است و با دیوار ضدّ آتش از هم جدا شده است، یک متر باشد.
– درهای ضدّ آتش باید دارای مکانیسم خود بسته‌شو باشند. انتهای در تا کف فقط می‌تواند 5 میلیمتر فاصله داشته باشد.
ایمنی در برابر زلزله
علاوه بر محاسبات سازه‌ی ساختمان (پایه‌ها، ستون‌ها، تیرها، سقف، کف و دیوارهای پوسته‌ی خارجی) و محاسبات مقاومت در برابر زلزله طبق آیین‌نامه‌های موجود، موارد زیر مورد توجّه مهندسان سازه و معمار پروژه‌های بناهای درمانی قرار گیرد.
– بهترین انتخاب برای دیوارهای داخلی، سیستم درای وال است. این سیستم علاوه بر خاصیت انعطاف‌پذیری در برابر تغییراتی که در روندِ بهره‌برداری به‌وجود می‌آید و وزن سبک آن، براحتی می‌توان آنرا در برابر زلزله مقاوم نمود و از واژگون شدن دیوارهای داخلی در زمان وقوع زلزله برروی بیماران و کارکنان جلوگیری کرد. شیوه‌های تقویت استاد و رانرها (stud/runners) درای وال توسّط مهندسین سازه‌ی طرح مشخّص می‌شود. در صورت به‌کار بردن دیوارهای بنّایی، شیوه‌ی تقویت آن‌ها در برابر زلزله توسّط مهندسین سازه مشخص شود. طوریکه از واژگونی آن در برابر زلزله جلوگیری شود.
– در مورد تمام انواع سقف‌های کاذب مانند رابیتس و گچ و خاک، درای وال، سقف‌های کاذب قابل برداشت اعمّ از فلزّی یا آکوستیک و غیره، طرح جزئیّات مقاومت در برابر زلزله توسّط مهندسین سازه انجام شود.
– شیشه‌ی پنجره‌های داخلی یکی از موارد خطرناک در زلزله است. تمام شیشه‌های پنجره‌های داخلی از شیشه‌ی سکوریت یا شیشه‌ی مسلّح انتخاب شود.
– در برابر تأسیسات و تجهیزاتی که امکان واژگون‌شدن و یا تخریب اطراف را دارند باید تدابیر لازم انجام شود.

بخش‌های خانه‌داری، انبار مرکزی و تغذیه باید به دور از محلِّ رفت و آمد و راهرو اصلی بیمارستان قرار گیرند. بخش کارگُزینی به دلیل رفت‌وآمد زیادِ کارکنان به این بخش باید در نزدیکی راهروی اصلی بیمارستان قرارداشته یا ورودی جداگانه هنگـام ورود به بیمارستان داشته باشد.
فضـاهـا
ورودی
ورودی اصلی بیمارستان باید دسترسی مستقیم به هالِ اصلی داشته باشد. اندازه‌ی درِ ورودی باید به اندازه‌ی کافی بزرگ باشد تا عبور برانکار، ترولی و ویلچرها به آسانی انجام شود. پلّه‌های اصلی ورودی باید نرده داشته باشد و ورودی ساختمان به‌صورت مُسقّف و سرپوشیده باشد تا از ورود و خروج گرما یا سرما جلوگیری شود و در عین حال ورودی را از گزندِ باد، باران، آفتاب و گردوغبار حفظ کند. بخش‌های اورژانس، درمانگاه سرپایی، انبار مرکزی و آشپزخانه، می‌توانند ورودی جداگانه داشته باشند.
هالِ اصلی و لابی
هال اصلی باید در مجاورت بخش‌های مدیریّت اجرایی، مالی و پذیرش قرار گیرد و به اندازه‌ی کافی بزرگ بوده و به دیگر نواحی بیمارستان قابلیّت دسترسی داشته باشد. به‌علاوه باید به فضاهایی چون اتاقِ انتظارِ مربوط به بخش‌های مدیریّت اجرایی، مالی، بالینی، آزمایشگاه بالینی و رادیولوژی دسترسی داشته باشد؛ و در نزدیکی آن سرویس بهداشتی عمومی، نمازخانه، تالار کنفرانس، بوفه، گُل‌فروشی، روزنامه‌فروشی، اسباب‌بازی‌فروشی، باجه‌ی پُستی و بانک قرار می‌گیرد. با طـرّاحی یک هال یا لابی مناسب تفکیک میان بخـش‌های مراقبت و قسمت معاینه و درمان شکل می‌گیرد و بسته به نوع کاربری، انواع مختلف لابی را خواهیم داشت؛ مثل لابی بیماران، لابی کارکنان، لابی مرکب کارکنان و عیادت‌کنندگان، لابی تدارکات و دفع زایدات و لابی‌های قبل از اتاق مراقبت‌های ویژه. به‌علاوه لابی‌ها مطابق با وظیفه‌ی بهداشتی‌شان (کُنترل تماس، کُنترل هوا) و شرط ساختاری‌شان (کُنترل یک یا چند لابی، کُنترل تهویه‌ی مطبوع و غیره) متفاوتند. به‌طور کلّی مقررات، تفکیک به قسمتهای پاکیزه و غیر پاکیزه را می‌طلبد.
بخش‌های بستری داخلی و جرّاحی
خدمات عمومی بیمارستان به بخش‌های بستری داخلی و جرّاحی، خدماتی است که توسط رده‌های مختلف کارکنان بیمارستان به بیماران (از هنگام پذیرش آنها در بخش تا هنگام ترخیص آن‌ها) داده می‌شود. این خدمات به‌طور کلّی شاملِ ارزیابی، تشخیص بیماری، درمان، مراقبت‌های پرستاری، توان‌بخشی و پشتیبانی می‌باشد.
روابط فضایی در بخش‌های بستری داخلی و جرّاحی
مجموعه‌‌ی بخش‌های بستری بیشتر از یک‌چهارم از سطح زیربنای بیمارستان را تشکیل می‌دهند. در طرّاحی کلِّ بیمارستان عمومی، ترکیب‌بندی بخش‌های بستری در یک مجموعه اهمیّت زیادی دارد. در صورتی که طرّاحی کلِّ بیمارستان به‌صورت گسترده انجام گیرد، بخش‌های بستری در یک یا دو و یا سه طبقه در کنار هم قرار می‌گیرند، در این صورت حدِّاقل هر دو بخشِ بستری باید از طریق راهروهای داخل بخش به یکدیگر مرتبط باشند و ورودی آنها به سرسرای مشترک بین دو بخش بستری که شامل کلّیه‌ی فضاهای مشترک بین دو بخش است، ارتباط داشته باشند و از آنجا به مسیرهای عمومی یمارستان مرتبط شوند.
در صورتی که طرّاحی کلِّ بیمارستان به‌صورت متمرکز و در ارتفاع طرّاحی شود، بخش‌های بستری روی هم قرار می‌گیرند. در این صورت حدِّاقل در هر طبقه، دو بخشِ بستری در کنار هم قرار می‌گیرند. این دو بخش بستری نیز مثل حالت قبل با هم ارتباط داشته و ورودی آنها به سرسرای مشترک بین دو بخش که شامل کلّیه‌ی فضاهای مشترک بین دو بخش است منتهی و از آنجا از طریق پلّه و آسانسور به طبقات پایین متّصل شوند.
ارتباط بخش بستری با سایر بخش‌ها
در حالت کلّیْ بخش بستری باید با فضاهای زیر در ارتباط باشد:
1. آورد و بُرد بیماران: پذیرش بیماران بستری از طریق پذیرش بخش، پذیرش بیماران بستری از طریق بخش اورژانس، انتقال بیماران از بخش مراقبت‌های ویژه به بخش‌های بستری داخلی، آورد و بُرد بیماران بستری از بخش‌های درمانی و تشخیصی بیمارستان.
2. آورد و بُرد وسایل: نیاز بخش به ابزار و وسایل، تعمیرات ابزار و وسایل، شستشو و ضدِّ عفونیِ رخت و وسایل.
3. آورد و بُرد مواد مصرفی و دورریختنی: داروخانه‌ی مرکزی، آشپزخانه‌ی مرکزی، انبار مرکزی، مرکز جمع‌آوری و دفع زباله.
4. حمل جسد بیمار فوت شده.
فضاهای مشترک بین دو بخش بستری
آبدارخانه
آبدارخانه در سیستم توزیعِ خوراک غیرمتمرکز به دو بخشِ بستری سرویس می‌دهد و در فضای مشترک دو بخشِ بستری داخلی و جرّاحی پیش‌بینی می‌شود. آبدارخانه به‌وسیله‌ی تجهیزات و دیوارهای کوتاه به سه قسمت مجزّا تقسیم می‌گردد. 1. قسمت سینی چینی و تهیّه‌ی چای، غذای سرد و نگهداری موادِّ غذایی 2. قسمت ظرفشویی 3. قسمت انبار ظروف تمیز.
رختکن کارکنان
در بیمارستانهای با ظرفیّت 600 الی 1000 تختخواب، رختکن کارکنان در درون بخش‌های بیمارستانی قرار می‌گیرد. در فضای مشترک بین دو بخش بستری داخلی و جرّاحی در بیمارستانهایی با این ظرفیّت رختکن کارکنان به‌صورت زنانه و مردانه پیش‌بینی شود. رختکن‌ها باید دارای پیش‌ورودی باشد. رختکن زنانه دارای 24 کمد لباس نیم‌طبقه و 6 کمدِ لباس تمام طبقه باشد. یک کابین تعویض لباس در رختکن زنانه پیش‌بینی شود. رختکن مردانه دارای 6 کمد نیم‌طبقه و 2 کمد تمام طبقه باشد. عرض در ورودی رختکن‌ها خالص 80 سانتیمتر باشد. به‌علاوه دو عدد سرویس بهداشتی نیز برای کارکنان در نزدیکی رختکن در نظر گرفته شود.
انتظار فرعی عیادت‌کنندگان
در بیمارستانهای منطقه‌ای با ظرفیّت 300 تختخواب و بیشتر، سیستم ملاقات دو مرحله‌ای می‌شود ــ ملاقات‌کنندگان دونفر دونفر اجازه‌ی ملاقات با بیمار را پیدا می‌کنند. در این سیستم در فضای مشترک بین دو بخش بستری انتظار فرعی برای عیادت کنندگان پیش‌بینی می‌شود. تعداد حدِّاقل 6 صندلی در انتظار فرعی لازم است، و میزِ اطّلاعات به طول حدِّاقل 150 سانتیمتر که قسمتی از آن برای معلولین پیش‌بینی شود، باید در نظر گرفته شود. همچنین وجود یک سرویس بهداشتی برای عیادت‌کنندگان ضروری است. محلِّ خاصّی نیز برای آبخوری پیش‌بینی شود؛ ابعاد این محل حدِّاقل 80 ×80 سانتیمتر باشد.
فضاهای آموزشی
مکان فضاهای آموزشی مربوط به بخش‌های بستری در بیمارستان‌های آموزشی بین دو بخش بستری داخلی و جرّاحی قرار می‌گیرند.
ورودی بخش بستری و پلّه‌ی فرار و ارتباط با بخش بستری مُجاور
در طرّاحی بخش بستری کوشش شود ورودی بخش و پلّه‌ی فرار در دو انتهای راهروی داخلی بخش قرار گیرد و ارتباط با بخش بستری مجاور در بین این دو ورودی قرار گیرد ــ به‌علّت تدابیر ایمنی، راه‌های فرار از آتش‌سوزی و تخلیه‌ی افقی.
ظرفیّت یک بخش بستری داخلی و جرّاحی
تعداد کمِ تخت در یک بخش باعث بالا رفتن کارآیی گروه پرستاری می‌شود و سطح کیفیّت رسیدگی به بیماران نیز ارتقاء می‌یابد؛ ولی از طرف دیگر باعث بالا رفتن سطح زیربنای بخش و تعداد کارکنان بخش، نسبت به تعداد تخت می‌شود و از نظر اقتصادی مقرون به صرفه نیست. از طرف دیگر بالا رفتن بیش از حدِّ تعداد تخت‌ها، علاوه بر این که باعث پایین آمدن کیفیّت رسیدگی به بیماران می‌گردد و فواصل داخل بخش را زیاد می‌کند. تعداد 30 تخت در هر بخش بستری بسیار مناسب است. در بیمارستان‌های با ظرفیّت کمتر از 120 تختخواب عادّی، که مجموع بخش‌های بستری تقسیم به چهار بخش داخلی، جرّاحی، زنان و زایمان، و کودکان می‌شود، تعداد تخت هر بخش کمتر از 30 تختخواب خواهد شد. یعنی به‌طور معمول تعداد 6 اتاق چهار تختخوابی، 2 اتاق یک تختخوابی ایـزولـه، 4 اتاق یک تختخوابی عادّی.
اتاق‌ها و تعداد تخت بخش بستری داخلی و جرّاحی
در هر بخش بستری، علاوه بر اتاق‌های یک تختخوابی که به‌صورت ایزوله و غیر ایزوله هستند، اتاق‌های چندتخته نیز وجود دارد. این اتاق‌ها می‌تواند دو، سه، چهار و شش تخته باشد. آسایش بیماران و ایمنی آن‌ها حُکم می‌کند که تعداد تخت در هر اتاق از چهار عدد تجاوز نکند. برای بیمارستان‌های با بیش 100 تختخواب، بهترین انتخاب تعداد 4 تخت در هر اتاق بستری می‌باشد، به‌طوری‌که در هر طرف دیوار دو تخت قرار بگیرد. در بیمارستانهای قُطبی و کشوری فاصله‌ی محور تا محور تخت‌ها حدِّاقل 250 سانتیمتر می‌باشد. در هر اتاق بستری یک تخته یا چندتخته، یک یخچالِ کوچک پیش‌بینی می‌شود. وجود دستشویی و گنجه‌ی لباس نیز در این اتاق‌ها ضروری است. بین تخت‌های موجود در یک اتاق باید 150 سانتیمتر فضای خالی درنظر گرفته شود تا ویلچرها قدرتِ مانوور داشته باشند. پهنای هریک از اتاق‌ها نباید از 3/2 طول آن کمتر باشد. اگر اتاق‌ها از نظر شکل یا طول و عرض مُغـایر با استانداردهای مورد نظر باشند سبب اتلاف فضا و محدودیّت فعالیّت کارکنان شده و موجب رفت و آمدهای غیر ضروری کارکنان می‌شوند. در حالت کلّی در بیمارستان‌های قُطبی و کشوری یا آموزشی، ابعاد اتاق بستریِ یک‌تخته، بدون محاسبه‌ی قسمت ورودی، حمّام وسرویس بهداشتی از نازک‌کاری تا نازک‌کاری پهـنای 335 و عمق 400 سانتیمتر می‌باشد.
ایستگاه پرستاری بخش بستری
ایستگاه پرستاری، که حکمِ قلب بخش بستری را دارد، در مرکز این بخش قرار می‌گیرد، به‌طوری‌که پرستاران از ایستگاه بتوانند کلِّ بخش را تحتِ کنترل داشته باشند. ایستگاه پرستاری باید نزدیک به اتاق‌های ایزوله و یک‌تخته، که معمولاً بیماران بدحال را در آنها بستری می‌کنند، قرار بگیرد و به‌گونه‌ای طرّاحی شود که ورودی بخش در دیدرسِ آن واقع شود. از ایستگاه پرستاری به اتاق‌های پشتیبانی بخش، به‌خصوص اتاق دارو و کار تمیز دسترسی راحت وجود داشته باشد. این اتاق نیز باید در دیدِ مستقیم و نزدیک ایستگاه پرستاری واقع شود. در صورتی که در طرّاحی بخش‌های بستری داخلی و جرّاحی، دو بخش بستری پشت به پشت هم قرار گیرند، دو ایستگاه پرستاری با در به هم مرتبط شوند تا در شرایط اورژانس دو گروه پرستاری بتوانند به‌هم کمک کنند.

حمّام و سرویس بهداشتی در بخش بستری
در بیمارستان‌های ناحیه‌ای فقط اتاق‌های بستری ایزوله هستند که حمّام ــ که با توالت و دستشویی ترکیب شده است ــ در داخلِ آنها وجود دارد؛ بقیّـه‌ی اتاقهای بستری یک تا چهار تخته دوش و توالت ندارند؛ امّا در بیمارستانهای بزرگتر مثل بیمارستانهای قُطبی و کشوری اتاق‌های یک تخته‌ی غیرِ ایزوله نیز دارای حمّام به‌صورت ترکیب با توالت و دستشویی می‌باشند و باقی اتاق‌ها می‌توانند از حمّام‌ها، توالت و دستشویی عمومیِ بخش استفاده کنند. توصیه می‌شود در بخش‌های بستری داخلی و جرّاحی دو گروه حمّام و توالت و دستشویی در دو نقطه‌ی بخش، نزدیک اتاق‌های بستری چهار تختخوابی طرّاحی شود، به‌طوری‌که فاصله‌ی بیمار از تخت تا نزدیکترین حمّام و سرویس بهداشتی از 12 متر تجاوز نکند. حدِّاقل یکی از حمّام‌ها و توالت‌ها در هر گروه بزرگتر باشد تا فضای کافی برای کارکنان پرستاری بخش برای کمک به بیماران وجود داشته باشد. برای هر 12 تختخواب یک دوش و برای هر 6 تختخواب یک توالت و دستشویی پیش‌بینی شود. هر حمّام دارای یک قسمت دوش و یک قسمت سربینه است؛ قسمت دوش با پرده از قسمت سربینه جدا می‌شود. حدِّاقل ابعاد قسمت دوش 100 در 120 سانتیمتر باشد. وجود پرده سبب می‌شود قسمت سربینه خشک باقی بماند. دربِ حمّام به بیرون باز شود و قفل ایمنی داشته باشد، طوری که بتوان آنرا از بیرون باز کرد.
اتاق نظافت
اتاق نظافت، پایگاه نظافت‌چیِ بخش بستری محسوب می‌شود که سه بخش دارد: 1. قسمت تِی‌شوی: این قسمت می‌تواند با مصالح بنّایی ساخته شود و سطوحِ داخلی و خارجی آن کاشیکاری شود. عمقِ این قسمت باید 30 سانتیمتر بوده و آب سرد و گرم داشته باشد. 2. قسمت نگهداری مواد شوینده و ضدِّ عفونی کننده: در این قسمت کابینت‌های دیواری از فولاد ضدِّ زنگ نصب می‌شود. 3. قسمت نگهداری تِی و جاروبرقی و ماشینِ کف‌سابی: در این قسمت فضای کافی برای نظافتِ جاروبرقی و سطلِ زُباله برای تخلیه‌ی زباله‌ی داخل جاروبرقی پیش‌بینی شود.
انبـار تجهیزات و وسایل
وجود انبارهای مختلف در منظّم نگه‌داشتن و نظافتِ بخشْ تأثیر زیادی دارد؛ و تجهیزاتی چون تخت، پایه‌ی سِرُم، تراکشن و سایر ملزومات تخت‌های بستری، جعبه‌های حاوی وسایل یکبار مصرف، سطل‌ها، کیسـه‌های زباله و کلّیه‌ی موادی که در بخش استفاده می‌شود، در این فضاها قرار می‌گیرند.
انبار رخت تمیز
انبار کوچکی برای کلّیه‌ی ملافه‌ها، روتختی‌ها، روبالشی‌ها، روپوش‌ها و غیره که شسته‌شده هستند، پیش‌بینی شود. وجودِ انبار رخت تمیز از پراکنده شدن و آلوده شدن آنها

جلوگیری می‌کند و به‌علّت پُـرزِ پارچه نمی‌توان آنها را در اتاق کار تمیزْ انبار نمود.
جهت نورگیری بخش بستری
استقرار بخش‌های بستری چه به‌صورت گُسترده و چه به‌صورت متمرکز، به‌گونه‌ای انجام می‌گیرد که اتاق‌های بستری تقریباً در جهت شمال و جنوب قرار داشته باشند. در صورتی که طرّاح پروژه‌ی بیمارستان نیاز داشته باشد زاویه‌ی گردشی برای بلوک بستری پیش‌بینی کند، ارجَح است که بلوک بستری را حدود 15 درجه به سمت شرق بگردانَد. جهت نورگیری شمال و جنوب یا 15 درجه به سمت شرق جواب‌گوی تمام اقلیم‌های ایران است.
مقرّرات ایمنی بیمارستان
ایمنی در بیمارستان شامل حوزه‌های وسیعی می‌شود که بسیاری از آن‌ها خارج از مقوله‌‌ی طرّاحی هستند. این بخش فقط موارد زیر را در زمینه‌ی طرّاحی معماری بخش‌های بستری داخلی/جرّاحی مورد توجّه قرار می‌دهد.
– ایمنی در برابر آتش و دود
– ایمنی در برابر زلزله
در بخش‌های بستری، تخلیه‌ی سریع بیماران در زمان آتش‌سوزی امکان‌پذیر نیست. برخی از بیماران دارای مشکلات حرکتی هستند. برخی دیگر از ویلچِر استفاده می‌کنند و بعضی با گونه‌ای از تجهیزات و وسایل پزشکی به تخت متّصل شده‌اند. تمام این بیماران نمی‌توانند به‌سرعت از راه‌های فرار مانند پلّه استفاده کنند.
تخلیه‌ی افقی
تخلیه‌ی افقی بیماران یعنی انتقال بیماران از منطقه‌ای که دچار حریق شده به منطقه‌ی مقاوم در برابر آتش که در مجاورت آن و در همان سطح است. بیماران در منطقه‌ی جدید با فرصت کافی به کمک کارکنان بخش بستری از طریق پلّه‌های فرار تخلیه شده و به محلِّ امن انتقال می‌یابند. سیستم‌های حفاظت در برابر آتش مانند ردیابی حریق، اعلام حریق و غیره، باید در جهت ایجاد افزایش زمان فرار طرّاحی شود. علاوه بر سیستم تخلیه‌ی افقی بیماران، طرّاحی بیمارستان باید طوری انجام شود که خطر سرایت آتش از مناطق بدون بیمار به مناطقی که بیماران بستری می‌باشند، به حدّاقل برسد؛ برای این منظور از قرار دادن مناطق پُرخطر در مجاورت بخش‌های بستری بیماران خودداری شود. هر بخش بستری بیماران باید به‌صورت یک منطقه‌ی مستقل آتش طرّاحی شود. منطقه‌بندی بخش بستری نباید با سایر بخش‌های غیرِ بستری ترکیب شود.
راه‌های فرار: اصول کلّی
برای طرّاحی راه‌های فرار از آتش موارد زیر مورد توجّه قرار گیرد:
آ. در طرّاحی برای هر بخش بستری سه نوع راه فرار پیش‌بینی شود:
1. خروجی یا پلّه‌ی فرار که از راهروهای داخل بخش به آن دسترسی مستقیم باشد.
2. ورودی بخش که متّصل به راهروهای اصلی بیمارستان است.
3. راهروهای اصلی بیمارستان، منطقه‌ی کم‌خطر محسوب می‌شود و به پلّه‌های فرار و خروجی‌های انتهای بیمارستان متصل می‌باشد.
ب. تمام خروجی‌های فرار از آتش از طریق راهروها انجام شود. خروجی از داخل اتاق‌ها مناسب نمی‌باشد.
پ. راه خروجی می‌تواند از طریق بام تخت باشد. در صورتیکه فاصله‌ی دیوار خارجی مجاور و لب بام و دستگاههای مکنده‌ی هوا با در خروجی بیش از سه متر باشد.
ت. حدّاکثر مسافت از هر نقطه‌ی بخش بستری به یکی از خروجی‌های فرار یا بخش مجاور بیشتر از 60 متر نباشد.
ج. پلّه‌ی فرار:
– تمام پلّه‌های بیمارستان باید خصوصیّات پلّه‌ی فرار را داشته باشند.
– در انتهای راهروی هر بخش بستری یک پلّه‌ی فرار لازم است.
– فاصله از در ورودی بخش تا یکی از پلّه‌های اصلی بیمارستان که خصوصیّات پلّه‌ی فرار را دارد، نباید بیش از 30 متر باشد.
– عرض پلّه‌ی فرار و عرض پاگرد آن در بخش‌های بستری باید متناسب برای تخلیه‌ی بیمار بستری روی تشک باشد؛ و همزمان افراد پیاده نیز بتوانند از کنار آن عبور کنند. حدّاقل عرض خالص پلّه‌ی فرار 130 سانتیمتر از نرده تا نرده و حدّاقل عمق خالص پاگرد پلّه 185 سانتیمتر باشد. حدّاقل عرض خالص پاگرد با محاسبه‌ی فاصله‌ی دو پلّه 280 سانتیمتر است. این ابعاد حدّاقل می‌باشد و عبور پیاده از کنار بیمار بستری روی تشک به‌سختی انجام می‌شود.
– خروجی پلّه‌ی فرار در طبقه‌ی همکف باشد.
– در طرّاحی، برای پلّه‌های فرار که به راهروی بخش بستری اتّصال دارد پیش‌ورودی محافظت شده پیش‌بینی شود. برای پلّه‌هایی که به راهروی عمومی بیمارستان متّصل‌اند، پیش‌ورودی لازم نیست.
منطقه‌بندی آتش
هریک از بخش‌های داخلی/جرّاحی یک منطقه‌ی آتش محسوب می‌شود، با فرض اینکه اسکلت ساختمان بیمارستان، ستون‌ها، تیرها، کف‌ها و سقف‌ها در برابر آتش محافظت شده است، منطقه‌ی آتش باید دارای شرایط زیر باشد:
– تمام دیوارهای محدوده‌ی منطقه‌ی آتش از روی کف سازه ساختمان تا زیر سقف سازه ساختمان امتداد پیدا کرده و 60 دقیقه مقاوم در برابر آتش باشد.
– هر منطقه‌ی آتش که شامل یک بخش بستری می‌باشد و سه راه فرار دارد: یک راه از طرف در ورودی بخش به راهروهای عمومی، یک راه به بخش بستری مجاور، یک راه به محوّطه‌ی خارج یا پلّه‌ی فرار.
– حدّاکثر تعداد تخت بخش بستری بیش از 30 تخت نباشد.
– درهای ورودی و خروجی بخش بستری از جنس ضدّ آتش باشد.
– دور تمام بازشوها در کف و سقف سازه که برای شَفت‌ها بوجود می‌آید با دیوار ضدّ آتش با مقاومت 60 دقیقه پوشیده شود.
– تمام کانال‌های تأسیساتی که، در سقف کاذب از منطقه‌ی آتش عبور می‌کنند با دَمپِرِ ضدّ آتش قرار می‌گیرند و درز آن با موادّ ضدّ آتش پُر شوند.
– حدّاقل فاصله‌ی دو پنجره روی دیوار خارجی که هر کدام متعلّق به یک منطقه‌ی آتش است و با دیوار ضدّ آتش از هم جدا شده است، یک متر باشد.
– درهای ضدّ آتش باید دارای مکانیسم خود بسته‌شو باشند. انتهای در تا کف فقط می‌تواند 5 میلیمتر فاصله داشته باشد.
ایمنی در برابر زلزله
علاوه بر محاسبات سازه‌ی ساختمان (پایه‌ها، ستون‌ها، تیرها، سقف، کف و دیوارهای پوسته‌ی خارجی) و محاسبات مقاومت در برابر زلزله طبق آیین‌نامه‌های موجود، موارد زیر مورد توجّه مهندسان سازه و معمار پروژه‌های بناهای درمانی قرار گیرد.
– بهترین انتخاب برای دیوارهای داخلی، سیستم درای وال است. این سیستم علاوه بر خاصیت انعطاف‌پذیری در برابر تغییراتی که در روندِ بهره‌برداری به‌وجود می‌آید و وزن سبک آن، براحتی می‌توان آنرا در برابر زلزله مقاوم نمود و از واژگون شدن دیوارهای داخلی در زمان وقوع زلزله برروی بیماران و کارکنان جلوگیری کرد. شیوه‌های تقویت استاد و رانرها (stud/runners) درای وال توسّط مهندسین سازه‌ی طرح مشخّص می‌شود. در صورت به‌کار بردن دیوارهای بنّایی، شیوه‌ی تقویت آن‌ها در برابر زلزله توسّط مهندسین سازه مشخص شود. طوریکه از واژگونی آن در برابر زلزله جلوگیری شود.
– در مورد تمام انواع سقف‌های کاذب مانند رابیتس و گچ و خاک، درای وال، سقف‌های کاذب قابل برداشت اعمّ از فلزّی یا آکوستیک و غیره، طرح جزئیّات مقاومت در برابر زلزله توسّط مهندسین سازه انجام شود.
– شیشه‌ی پنجره‌های داخلی یکی از موارد خطرناک در زلزله است. تمام شیشه‌های پنجره‌های داخلی از شیشه‌ی سکوریت یا شیشه‌ی مسلّح انتخاب شود.
– در برابر تأسیسات و تجهیزاتی که امکان واژگون‌شدن و یا تخریب اطراف را دارند باید تدابیر لازم انجام شود.