در آذرماه ۱۳۲۴ شمسی، علیرغم مقاومت و سنگربندی، پادگان اردبیل به فرماندهی «سرهنگ زریو»، در مقابل نیروهای فرقه‌ی دموکرات آذربایجان تسلیم می‌شود و تا یک سال در تصرف این فرقه قرار می‌گیرد، دوباره با تشکیل لشگر پیاده اردبیل، این بار در مهرماه ۱۳۳۷ شمسی به چند تیپ و گردان تقسیم می‌شود. گردان زرهی در اردبیل مستقر و بقیه‌ی نیروهای لشگر در قالب پیاده نظام به پادگان‌های شهرهای مراغه، سراب و میانه منتقل می‌شوند.
محدوده‌ی حدود هفت هکتاری ضلع جنوبی سایت مابین راه قدیم و جدید که به عنوان زمین زراعی در اختیار پادگان قرار داشت، با روند توسعه در اوایل دهه‌ی ۱۳۴۰ شمسی به عنوان کوی سازمانی و مسکونی مورد استفاده قرار گرفت، مجموعه ساختمان‌های مسکونی به صورت ویلایی برای سکونت نظامیان در آن ساخته شد و در روند توسعه‌ی معابر شهری سال‌ ۱۳۵۵ شمسی، کل دیوار ضلع شمالی زمین پادگان در جریان تعریض بزرگراه ۴۵ متری شهدا عقب‌نشینی کرد.
بعد از انقلاب اسلامی، گردان زرهی اردبیل به تیپ مستقل پیاده تبدیل و پادگان به نام «شهید چمران اردبیل» نامگذاری شد، همچنین ساختمان‌هایی به فراخور نیاز در دهه‌ی ۶۰ شمسی در محوطه‌ی پادگان ایجاد شد، دو بنا از مجموعه بناهای تاریخی در ضلع جنوبی که به عنوان انبار مورد استفاده قرار می‌گرفت، تخریب شد و در جریان توسعه، بخش‌هایی از زمین‌های اطراف پادگان تصرف، دیوارکشی و از معابر پیرامون جدا شد. طی سال‌های اخیر چندین ساختمان همانند مرکز رفاهی و پذیرایی گل یاس، دو ساختمان تجاری و اداری، سوله، مرکز اقامتی سربازان و چند ساختمان اقامتی در بخش کوی مسکونی ساخته شده‌اند.
ساختار پادگان و ابنیه‌ی آن
همانطور که پیشتر نیز گفته شد، این پادگان تاریخی، به مساحت تقریبی 28 هکتار و با بیش از صد سال قدمت، در محدوده‌ی جنوب‌غربی شهر اردبیل و در هسته‌ی شماره‌ی 13 واقع شده است5. این محوطه‌ی تاریخی با پوشش گیاهی غنی و کهن، می‌تواند به‌ عنوان نقطه‌ی تنفس و یک اکوسیستم شهری عمل کند. ابنیه‌ی تاریخِ نظامی موجود در این محوطه، با سبک و سیاقی مشابه سایر ابنیه‌ی نظامی ساخته‌شده در پادگان‌های مدرن در آن دوران، با الهام از معماری کلاسیک نظامی اروپایی با مصالح بومی همانند آجر، ساخته شده‌اند. بنا به‌ گفته‌ی کریم لطفی معاون میراث‌فرهنگی اداره‌ی ‌کل میراث‌فرهنگی، گردشگری و صنایع‌دستی استان اردبیل، «در این بناها آهک و سیمان به عنوان ملات و سقف شیروانی با رویه‌ی گالوانیزه به‌ کار رفته است، الگوی پلان‌های معماری نیز بر گرفته از الگوی فرنگی است و ایوان به عنوان یکی از عناصر معماری در برخی از عمارت‌های با کاربری مهم و یا حساس استفاده شده است». لطفی در مورد فضاهای تشکیل‌دهنده‌ی پادگان بیان کرد: «این فضاها عبارتند از میدان‌گاه ورودی، مسیر تاریخی اردبیل-تبریز، عمارت بهداری، عمارت فرماندهی، بنای اداری، میدان مشق، حسینیه، سربازخانه‌ها، اسلحه‌خانه، تاسیسات و انبار، گاراژ کامیون نظامی، تلمبه‌خانه و کانال انتقال آب، برجک نگهبانی (تخریب شده) و فرودگاه خاکی (طیاره‌ی میدانی) که به نواحی مسکونی تبدیل شده است.»
علاوه بر این، ابنیه‌ی تاریخی اولیه که یک طبقه هستند و با سقفی شیبدار و دیوارهای آجری پوشیده‌شده با ملات، در زمان پهلوی اول ساخته شده و در مرکز مجموعه‌ی پادگان قرار دارند، تعدادی بنای خدماتی نیز در بخش‌های شرقی و شمالی این هسته‌ی تاریخی ساخته شده‌اند و علاوه بر آن، تعدادی ساختمان مسکونی سازمانی جهت استفاده‌ی نظامیان نیز در دوره‌های بعدی، در ضلع جنوبی مجموعه ایجاد شده‌اند. این ساختمان‌های مسکونی با دو تیپ ویلایی (یک طبقه) و چند طبقه در مجموعه دیده می‌شوند.

چالش توسعه و حفاظت در طرح تجدید حیات پادگان اردبیل
با دعوت استانداری محترم اردبیل از چندین دفتر مهندسی مشاور در جلسه‌ای که در پائیز سال 1397 تشکیل شد مقرر شد تا هر یک از مشاورین، در راستای بازگرداندن اراضی پادگان تیپ چهل قهرمان به زندگی شهری اردبیل طرح پیشنهادی خود را تهیه نمایند. متعاقبا در زمستان همان سال، طرح پیشنهادی مشاور عمارت خورشید، در دو گزینه، مورد استقبال استاندار محترم واقع شد.
در هر دوی این گزینه‌ها، الویت از طرفی با حفظ بناهای با ارزشِ موجود در اراضی پادگان (سوله‌ها)، فضای میدان مشق به عنوان خاطره‌ی جمعی کسانیکه دوران خدمت خود را در این پادگان گذرانده‌اند و همچنن حفظ حداکثری پوشش گیاهی کهن داخل سایت و از طرف دیگر، تامین خواسته‌های کارفرما مبنی بر طراحی یک میدان بزرگ شهری، فضای فرهنگی، اقامتی، تجاری و مسکونی و… در راستای اهداف طرح جامع شهر اردبیل بوده است. در نهایت از این ظرفیت شهری جهت ایجاد یک پلازا و فضایی شاخص برای تجمع شهروندان در بستر مجموعه‌ای تاریخی استفاده شد تا امکان برقراری تعاملات اجتماعی و تامین نیازهای کاربران به دور از هیاهوی میدان‌های شهری امروزی فراهم شود.
مشاور در روند تهیه‌ی این طرح‌ها، کار خود را طبق روال معمول، با مطالعات تاریخی شهر اردبیل آغاز کرد و پس از بررسی‌های جمعیتی-اقتصادی و با در نظر گرفتن طرح‌های بالادستی به یک توان‌سنجی و برنامه‌ریزی با استفاده از مدل راهبردی SWOT پرداخت. از موارد مهمی که در طرح‌های مشاور مدنظر قرار گرفتند می‌توان به کمبود مراکز نمایشگاهی، نمایشی و تفریحی، بی‌اطلاعی و بی‌توجهی مردم نسبت به برخی آثار تاریخی و تخریب آنها، بی‌توجهی به غنای فرهنگ محلی و پوشش به عنوان عاملی برای جذب توریسم به عنوان نقاط ضعف شهر اردبیل و همچنین به وجود آمدن زمینه‌های شغلی فراوان بر اثر جذب توریست، ایجاد جذابیت بیشتر شهر از طریق برپایی نمایشگاه‌ها و فضاهای تفریحی عمومی، توجه به هنرهای دستی و سنتی و احیای آداب و رسوم محلی، وجود همایش‌ها و برنامه‌های استانی و شهرستانی جهت تبلیغ و شناساندن جاذبه‌های توریستی به عنوان فرصت‌هایی برای شهر اشاره کرد که پیشنهاد احیای سوله‌های تاریخی مجموعه از سمت مشاور، تلاشی در جهت تحقق این موارد بود.
از طرف دیگر مشاور سعی کرد تا در طراحی خود توجه به لایه‌های ارزشی ملموس و ناملموس مترتب بر فضاهای میراث نظامی به ‌طور عام و مجموعه‌ی پادگان تاریخی اردبیل به ‌طور خاص و همچنین اصول حفاظتی مربوط به چگونگی برخورد با فضاهای میراث نظامی و استقرار کاربری در آنها را در دستور کار خود قرار دهد. مجموع این عوامل منجر به ارائه‌ی دو گزینه‌ی فوق برای اراضی پادگان شد که نهایتا گزینه‌ی دوم، با ویژگی‌های زیر، به ‌عنوان طرح منتخب برگزیده شدند:
• طراحی بزرگ‌ترین میدان شهری کشور با الهام از میادین تاریخی (میدان نقش جهان اصفهان)
• حفظ حداکثری درختان در سایت پروژه
• حفظ ساختمان‌های واجد ارزش و استقرار کاربری فرهنگی-اقامتی در آنها و با رعایت اصول استقرار کاربری جدید در بناهای میراثیِ نظامی
• طراحی فضای تجاری با الگوی بازار ایرانی
• طراحی فضای سبز با الگوی چهارباغ ایرانی (به عنوان زمینه‌ای برای حفظ بناهای تاریخی مجموعه که ضمن برخورداری از عناصر شاخص باغ‌های ایرانی، درختان کهنسال مجموعه را در خود جای داده و به تقویت پوشش گیاهی و اکوسیستم شهری در این محدوده می‌انجامد.
در فروردین ماه سال 1398، با مطرح شدن موضوع پلِ در حال احداث در بزرگراه شهدا، واگذاری قطعات شمالی و شرقی زمین به ارتش و همچنین خواسته‌های جدید کارفرما برای ابنیه‌ی اطراف میدان، طرح پیشنهادی مشاور دچار تغییراتی شد که منجر به تخریب بخشی از ساختمان‌های مسکونی واقع در ضلع جنوب‌شرقی پادگان و همچنین چهار بنای میانی مرکزی از مجموع ابنیه‌ی 12 گانه واجد ارزش در هسته‌ی تاریخی در مرکز مجموعه می‌شد. از اردیبهشت ماه سال 1398 تا شهریور ماه، طی جلسات متعددی که در تهران و اردبیل با حضور مسئولین محترم برگزار شد، تغییرات بیشتری در طرح اعمال شد و حجم این تغییرات با ورود ارتش گسترش یافت. موقعیت با ارزش زمین پروژه در شهر اردبیل و شرایط ویژه‌ی ارتش برای نیاز به تامین بودجه‌ی خود، طرح را به سمت واگذاری سهم بیشتری از اراضی به ارتش پیش برد تا اهداف نیروهای مسلح نیز در این طرح تامین شود. پافشاری مشاور مانع از این شد که تمامی ساختمان‌های با ارزش تخریب شوند و دست آخر با احتساب یک بنایی که در موقعیت میدان فعلی قرار گرفته و بنا به ملاحظاتی در طرح نهایی آورده نشده، از مجموع 13 ساختمان موجود موفق به حفظ 9 بنا شد.

محدوده پادگان اردبیل و موقعیت آن نسبت به نارین قلعه سابق و رودخانه بالیقلی چای در عکس هوایی سالی 1346 خورشیدی

بزرگنمایی محدوده پادگان اردبیل در عکس هوایی سال 1346 و موقعیت خانه های سازمانی در ضلع جنوب آن

دوره بندی ابنیه پادگان اردبیل در سال 1390 خورشیدی؛ برگرفته از پرونده ثبتی «پادگان فوج قهرمان اردبیل»

ساختمان آشپزخانه در شمال مجموعه

نمونه‌ای از ابنیه‌ی تاریخی اولیه

نمونه‌ای از ساختمان‌های مسکونی ویلایی

برداشت وضع موجود محوطه، ابنیه و درختان در پادگان اردبیل توسط مشاور عمارت خورشید در زمستان 1397

موقعیت پادگان اردبیل در هسته‌ی شماره‌ی 13؛ منبع: طرح جامع شهر اردبیل، 1390

نمایی از ابنیه‌ی تاریخی پادگان اردبیل؛ منبع: خبرگزاری میراث آریا، 1399

گزینه‌ی پیشنهادی اول مشاور، مبتنی بر ایجاد میدانی با الگوی مستطیل کشیده در محل میدان مشق اولیه و حفظ تمام ابنیه‌ی واجد ارزش و استقرار کاربری جدید در آنها در انطباق با مبانی نظری تجدید حیات بناهای میراث نظامی و حفظ بخش اعظمی از ساختمان‌های دیگر و همچنین حفظ پوشش گیاهی کهن مجموعه و ایجاد چهارباغ ایرانی در قسمت‌های خالی در شرق مجموعه به منظور تقویت این اکوسیستم شهری

گزینه‌ی پیشنهادی دوم مشاور، مبتنی بر ایجاد میدانی با الگوی شکم‌دریده محل میدان مشق اولیه و حفظ تمام ابنیه واجد ارزش و استقرار کاربری جدید در آنها در انطباق با مبانی نظری تجدید حیات بناهای میراث نظامی و حفظ بخش اعظمی از ساختمان‌های دیگر و همچنین حفظ پوشش گیاهی کهن مجموعه و ایجاد چهارباغ ایرانی در قسمت‌های خالی در شرق مجموعه به منظور تقویت این اکوسیستم شهری

تغییرات ایجاد شده در طرح پیشنهادی در فروردین ماه 1398

در ادامه‌ی روند تغییرات، خواسته‌ی کارفرما، متوجه جابجایی میدان به ضلع جنوب اراضی پادگان و در امتداد خیابان امام خمینی، به‌‌ منظور تقویت این محور اصلی شد که این امر به‌ منزله‌ی تخریب واحدهای مسکونی ضلع جنوبی است. تلاش‌های مشاور در راستای پایبندی به اصول و مبانی نظری اولیه‌ی خود، تنها به حفظ بنای دژبانی از مجموعه ابنیه‌ی ضلع جنوبی پادگان در این تغییرات جدید انجامید. از مجموع ابنیه‌ی 12 گانه‌ی واجد ارزش در هسته‌ی تاریخی و مرکزی پادگان، در طرح جدید، تنها 6 مورد حفظ شد و اراضی شمالی، غربی و شرقی نیز به‌ عنوان سهم ارتش در نظر گرفته شدند.
این روند همچنن ادامه یافت و طرح در راستای حل مناقشه میان استانداری و ارتش به ‌عنوان دو نهاد ذینفع اصلی، در بهار و تابستان 1398، بارها دستخوش تغییراتی در نحوه‌ی تخصیص اراضی به کاربری‌های مختلف شد. نهایتا در نیمه‌ی دوم سال 1398، طرحی به تصویب رسید که مبتنی بر تقسیم اراضی پادگان تاریخی به نسبت مساوی میان ارتش و شهرداری، ایجاد میدانی با کاربری تجاری در اطراف آن در ضلع جنوبی اراضی پادگان و در امتداد خیابان امام خمینی بود. در این طرح مصوب، 31 درصد از اراضی جهت ساخت‌ و ساز در سهم ارتش، به کاربری مسکونی اختصاص یافته بود و در سهم شهرداری، تعداد 8 بنا از ابنیه‌ی 12 گانه‌ی تاریخی در مرکز مجموعه حفظ شده بود. در اراضی شرقی نیز سهم شهرداری، ضمن ایجاد فضای سبز، کاربری پذیرایی-جهانگردی پیش‌بینی شده بود.
پس از تصویب طرح فوق، نگرانی‌هایی بجا نسبت به بارگذاری شدید جمعیتی در مجاورت ابنیه‌ی تاریخی و از بین رفتن بخشی از تاریخ و هویت اردبیل از سوی شورای هماهنگی سازمان‌های غیردولتی میراث فرهنگی ابراز گردید. به ‌طوریکه در مهرماه 1399، الیار عاصمی‌زاده، رئیس شورای هماهنگی سازمان‌های غیردولتی میراث فرهنگی، صنایع دستی و گردشگری در نامه‌ای خطاب به استاندار اردبیل چنین نوشت:
«استاندار محترم اردبیل
جناب آقای مهندس اکبر بهنامجو با سلام و تحیات با عنایت به مطالبات مردم در مورد انتقال پادگان ارتش و نگرانی‌های به وجود آمده در مورد آینده‌ی اراضی مذکور پس از انتقال پادگان توسط جامعه‌ی مهندسی استان، صاحب نظران، فعالین مدنی بالاخص فعالین اجتماعی و سازمان‌های مردم نهاد حوزه‌های سه‌گانه‌ی میراث فرهنگی، صنایع دستی و گردشگری کشور به دلیل شائبه‌های پیش آمده پیرامون بارگذاری شدید جمعیتی در مجاورت ابنیه‌ی تاریخی و از بین رفتن بخشی از تاریخ و هویت اردبیل که یادآور مقاومت، ایثار و پایمردی اردبیل در دوره‌های مختلف تاریخی خصوصا هشت سال دفاع مقدس می‌باشد اینک ضمن تبریک و تهنیت به مردم شریف استان اردبیل به خاطر ثبت ملی این اراضی از مجاهدت‌ها و مساعدت‌های حضرتعالی جهت تحقق این امر و پاسخ مثبت به افکار عمومی و مطالبات شهروندان کمال تقدیر و تشکر را داریم. امید است همواره شاهد این اقدامات مبارک در همه جای میهن اسلامی باشیم.» مهندسان مشاور عمارت خورشید که از ابتدای کار، تلاش در برخورد با موضوع مبتنی بر نگرش حفاظت از میراث نظامیِ معماری و شهری و پایبندی به اصول و مبتنی نظری حفاظت یکپارچه از این فضاهای میراثی داشت، پشتیبانی خود را از این نظرات، در جلسات حضوری با نمایندگان این نهادهای مردم‌نهاد اعلام نمود. نتیجه‌ی این تلاش‌ها آن شد که حدود ۲۰ هکتار از مساحت 28 هکتاری این پادگان تاریخی، به شماره‌ی ۳۳۱۲۹ در ۱۴ مهرماه 1399 در فهرست آثار ملی کشور ثبت شد. طبیعتا با حفاظت از محدوده‌ی 20 هکتاری ثبت‌شده هیچ ساخت و سازی در آن صورت نخواهد گرفت، اما همچنان تصمیم‌گیری در مورد 8 هکتار باقی‌مانده نیازمند دقت‌نظر و پایبندی به اصول میراثی-حفاظتی فوق دارد تا از بروز مشکلاتی از قبیل آنچه در روند تصمیم‌گیری و طراحی برای اراضی پادگان تاریخی اردبیل تا پیش از ثبت آن رخ داد، جلوگیری به‌ عمل آید.
نتیجه‌گیری
بر مبنای کلیه‌ی تئوری‌های شهرسازی و مرمتی، رابطه‌ی مفاهیم ناملموس تاریخی، سیاسی و فرهنگی با کالبد ملموس معماری و شهری، ناگسستنی است و آسیب‌دیدن این کالبد، قطعا در نابودی جمیع خاطرات وابسته به آن، نقش خواهد داشت؛ لذا، درک این مفاهیمِ مرتبط با کالبد، سبب ایجاد پیوندی عمیق‌تر و سازنده‌تر میان مردم و این ارزش‌های تاریخی-فرهنگی می‌شود. این کالبدِ ارزشمند، بر مهم‌ترین مفهوم مورد توجه مرمت‌گران و شهرسازان امروزی دلالت دارد: مفهوم پیوستگی.
قانون «فروش و انتقال پادگان‌ها و سایر اماكن نیروی مسلح به خارج از حریم شهرها» در شهریور ماه 1388، نقطه‌ی آغازی شد در قانون‌مند شدن این مسیر؛ اما وجود نیروهای متعارض در این مسیر، پیدایش تفسیرهای متفاوتی را از این قانون سبب شده است؛ این نیروها عبارتند از:
• شهرداری‌ها که به‌عنوان متولی شهر، طرف مذاکره با ارتش قرار می‌گیرند.
معمولا در برخورد با موضوع پادگان‌ها، دو نگاه متفاوت از سوی شهرداری‌ها و مشاورین آنها وجود دارد. دسته‌ی اول، به این پادگان‌ها به مثابه‌ی اراضی ذخیره‌ی شهری نگاه می‌کنند و با رفتن ارتش، در‌صدد تفکیک و بارگذاری این زمین‌ها بر اساس نیازهای شهری، اعم از پارک، فرهنگسرا، و مجموعه‌های تجاری-اداری و البته با نیم‌نگاهی به ساختمان‌های مسکونی که طبیعتا به ‌واسطه‌ی استفاده از منظر سبز پادگان‌ها و چشم‌اندازهای جذاب آنها می‌توانند با ارزش افزوده‌ی قابل‌توجه به فروش برسند، هستند.
دسته‌ی دوم، به ارزش‌های تاریخی ابنیه‌ی داخل پادگان‌ها توجه داشته و حفظ برخی از فاخرترین و مهم‌ترین آنها را در دستور کار قرار داده، اما به باقی اراضی نگاهی شبیه به دسته‌ی اول دارند.
• ارتش که مالک و مهم‌ترین طرفِ ذی‌نفع است.
در ارتش نیز دو نوع نگرش نسبت به موضوع جابجایی پادگان‌ها وجود دارد. نگرش اول مربوط به کسانی است که با در نظر گرفتن نیازهای مالی ارتش -آن هم در شرایط نامناسب اقتصادی در چند سال اخیر- قصد دستیابی به حداکثر درآمد ممکن در چارچوب این قانون مصوب دارند و نسبت به آینده‌ی این پادگان‌ها پس از جابجایی، بی‌تفاوتند.
اما نگرش دوم، در عین اولویت دادن به نیازهای مالی ارتش در این معامله، به حفظ هویت و تاریخ پادگان‌ها و یاد و خاطره‌ی آنها نیز توجه داشته و این موضوع را با جدیت دنبال می‌کند.
• میراث فرهنگی، که متولی حفاظت از آثار تاریخی بوده و بنا به وظیفه‌ی ذاتی خود، در ثبت پادگان‌های تاریخی نقش مهمی ایفا نموده است.
در میراث فرهنگی نیز رویکردی دوگانه نسبت به این موضوع حاکم است. در رویکرد اول، معمولا پس از ثبت بناهای تاریخی و تعیین حریم برای آنها، کار، تمام‌شده فرض می‌شود. در این رویکرد، همچنین در حین فرآیند ثبت به تعامل با نیروهای‌ دیگر نیز توجه شده و این فرآیند طوری انجام می‌شود که ضمن انجام وظیفه، موجبات رنجش سایر نیروهای دخیل (عمدتا مدیران میراث)، فراهم نگردد.
رویکرد دوم، مربوط به آن دسته از کارشناسان میراث فرهنگی می‌شود که به اهمیت نقش و جایگاه این پادگان‌ها در ارتباط با شهرها از گذشته تا به امروز و حتی در آینده‌ی شهرها آگاه بوده و به حفظ یکپارچگی آنها اهمیت می‌دهند.
• صاحبنظران، سازمان‌های مردم‌نهاد، سمن‌ها و تشکل‌های میراثی که بنا به وظیفه‌ی‌ انسانی و اجتماعی خود نسبت به این موضوع احساس مسؤلیت می‌کنند.
این گروه را نیز می‌توان به دو دسته تقسیم کرد؛ دسته‌ی اول ضمن تاکید بر عدم تکه‌تکه شدن پادگان‌ها بیشتر حامی فضای سبز و استفاده‌های عمومی مانند بوستان و خدمات شهری مناسب در این فضاها هستند و با هر نوع افزایش تراکم انسانی در قالب طرح‌های ساختمان‌سازی بلندمرتبه و یا ساختن مال‌ها و ساختمان‌های اداری بزرگ‌مقیاس مخالفت می‌کنند. در پیدایش این نگرش، بسیاری از هنرمندان و مشاهیر نیز نقش موثری ایفا می‌کنند.
دسته‌ی دوم کسانی هستند که علاوه بر تاکید به حفظ مفهوم پیوستگی، بر صیانت از یاد و خاطرات گذشته و تمامی لایه‌های معنایی مترتب بر یک پادگان نیز تاکید داشته و فرض را بر حفظ کل ابنیه، فضاهای سبز و خاطره‌ی هزاران هموطنی می‌گذارند که در کسوت سرباز میهن در این پادگان‌ها خدمت کرده‌اند.
اما آنچه امروز در حال وقوع است یک تفسیر نادرست از قانونی است که هدف کمابیش درستی را دنبال می‌کرده است. در هیچ جای قانون صحبتی از تقسیم پادگان‌ها نشده و تاکید بر برآورد ارزش زمین بر مبنای 35% ارزش کاربری مسکونی تفکیک شده و همجوار، بوده است؛ لذا ارتش می‌بایست جابجایی از پادگان را انجام داده و شهرداری یا کلیه‌ی نهادهای ذی‌مدخل نیز موظف به پرداخت کلیه‌ی این هزینه بابت ارزش زمینِ در تملک پادگان هستند. اما امروز با وجود شرایط ویژه‌ی اقتصادی حاکم بر کشور، شهرداری‌ها فاقد توان مالی پرداخت چنین ارقامی هستند و وزارت راه و شهرسازی نیز در شرایط مشابهی به ‌سر می‌برد و دادن زمین معوض به ارتش نیز این ارگان را در موقعیت زمین‌فروشی به اشخاص حقیقی متعدد قرار می‌دهد که برای چنین امری سازماندهی نشده است. بنابراین شهرداری‌ها و یا استانداری‌ها اقدام به انعقاد توافق‌نامه‌ای کرده‌اند که بخشی از پادگان را از بدنه جدا کرده و با اعطای تراکم ساختمانی برای احداث ابنیه‌ای با کاربری‌های مسکونی یا تجاری-اداری به ارتش واگذار می‌کنند و باقی اراضی آن نیز به نیازهای تعریف‌شده‌ی شهری اختصاص می‌یابد. این راه‌حل منشاء تمام مشکلات پدید آمده برای کلیه‌ی طرف‌های ذی‌نفع در این ماجرا می‌باشد: از طرفی، ارتش خود را با قطعه زمینی روبرو می‌بیند که بر سر تراکم‌های ساختمانی آن حرف و حدیث وجود دارد، مالکیت و حقوق معنوی خود را بر میراثی که از گذشته به او رسیده، از دست می‌دهد و در نهایت هم از سوی عامه‌ی مردم مورد این بدگمانی واقع می‌شود که ارتش تنها به منافع ریالی خود توجه داشته و حتی خود، حافظ میراثی که به او رسیده نیست و منفعت‌طلبی‌اش سبب شده تا مردم نتوانند از پتانسیل‌های موجود در این پادگان‌ها بهره‌مند شوند و از طرف دیگر، شهرداری‌ها نیز با چنین استدلالی، متهم به فروش سهم مردم از پادگان‌ها شده و متعاقبا تمام بی‌اعتمادی‌های قبلی به عدم شفافیت این نهاد، دوباره مطرح می‌شود و دست آخر، مردم نیز به تمامی آنچه به عنوان شهروند استحقاقش را دارند، نمی‌رسند و در نتیجه با توسل به تمام حربه‌های ممکن، به مقابله با آن برخواهند خواست.
تمام این مشکلات مطرح شده، ریشه در نگاه قانون‌گذار به پادگان‌ها دارد؛ چرا که در قانون تنها صحبت از ارزش‌گذاری زمین بر مبنای 35% اراضی مسکونی همجوار شده و به ابنیه‌ی با ارزش و درختان کهنسال موجود در داخل محدوده آن توجهی نشده است؛ چرا که خود قانون‌گذار نیز ارزشی برای مفهوم تاریخی پادگان‌ها قائل نبوده و اگر هم چنین ارزش‌گذاری‌ای صورت می‌پذیرفت، سهم ارتش آنچنان بالا می‌رفت که 35% آن توسط هیچ نهادی قابل پرداخت نبود. اختصاص 35% زمین خالی به ‌عنوان سهم ارتش در حال حاضر، اجحافی واضح در حق ارتش است. همین نگاه موجب می‌شود تا مفهوم پیوستگی نیز مغفول واقع شود. باید توجه داشت که در واقع هریک از این پادگان‌ها -در مفهوم تاریخی و ارزشی‌شان- به‌ مثابه‌ی موجودی زنده رفتار می‌کنند و قطعه‌قطعه کردن آنها به منزله‌ی مرگشان است. جدا کردن گوشه‌ی خالی پادگان از آن و اعمال ساخت ‌و سازهای جدید در فضاهای خالی مابین بناهای تاریخی، عملا به معنای برهم زدن پیوستگی پادگان است. با تعمیم آنچه در جریان تصمیم‌گیری برای اراضی پادگان تاریخی اردبیل تا پیش از ثبت آن رخ داد، به سایر موارد مشابه و همچنین با توجه به چالش رویکردی که همواره بر سر حفاظت یا توسعه‌ی اراضی ذخیره‌ی درون‌شهری وجود دارد، تاکید بر این مفهوم ضروری است که پادگان‌ها به ‌عنوان مصادیق میراث نظامی [که به استناد تمام آنچه در بخش مبانی نظری حول مفهوم میراث نظامی آورده شده]، در حوزه‌ی رویکردی مرمتی جای می‌گیرند و متعاقبا حفظ پیوستگی کالبدی و ارزشی-معنایی آنها ضرورت می‌یابد؛ لذا، نباید در محدوده‌ی اراضی پادگان، هیچ بنایی تخریب شود و حتی‌المکان هیچ بنای جدید ساخته نشود، مگر با رعایت اصول مرمتی حاکم بر بناهای میان‌افزا. امید است در روند تصمیم‌گیری برای 8 هکتار باقی ‌مانده از اراضی پادگان اردبیل، خدای ناکرده این 8 هکتار مثل گوشت قربانی تکه تکه نشده و هرگونه طراحی یا ساخت و ساز احتمالی در آن، با عنایت به موارد مطرح ‌شده در این نوشته صورت گیرد.

تغییرات طرح در اردیبهشت (2)ماه 1398

تغییرات طرح در اردیبهشت ماه 1398

تغییر طرح در راستای جابجایی میدان به ضلع جنوبی

طرح نهایی مصوب برای پادگان اردبیل در نیمه‌ی دوم سال 1398

پی‌نوشت
1_ قانون فروش و انتقال پادگان ها و سایر اماکن نیروهای مسلح به خارج از حریم شهرها که در جلسه‌ی علنی روز یکشنبه مورخ اول شهریور ماه یک هزار و سیصد و هشتاد و هشت مجلس شورای اسلامی، در 8 ماده و یک تبصره، تصویب و در تاریخ 11/6/1388 به تایید شورای نگهبان رسید.
2_ این مهندسان مشاور که در سال 1378 تاسیس گردید، دارای گواهی‌نامه‌ی صلاحیت پایه یک تخصص ساختمان‌های مسکونی، تجاری، اداری، صنعتی و نظامی، پایه دو تخصص مرمت، احیا و بهره‌برداری بناهای تاریخی و فرهنگی، پایه سه تخصص حفاظت و احیای بافت‌های تاریخی-فرهنگی و پایه سه تخصص ساختمان‌های آموزشی، ورزشی، بهداشتی و درمانی می‌باشد.
3_مطالب این بخش برگرفته از متن خبری تحت عنوان «اولین پادگان نظامی نوین اردبیل با قدمتی صد ساله» است که در تاریخ 10/10/ 1399 در صفحه خبرگزاری میراث آریا، به این نشانی بارگذاری شده است: 13990929903170/chtn.ir/news
4_ زنده یاد علی‌اصغر باباصفری در کتاب «اردبیل در گذرگاه تاریخ» جلد دو، به یک سری اتفاقات در مورد پادگان و در ادامه به اولین فرمانده‌ی فوج ۱۱ قهرمان اردبیل شادروان «سرهنگ کلبعلی خان» اشاره می‌کند.
5_ در جلد پنجم گزارش طرح جامع شهر اردبیل (1390)، به منظور تحلیل جمعیت‌پذیری، تراکم، سرانه‌ی خدمات و… در شهر ابتدا شهر به 28 هسته تقسیم شده است که اراضی پادگان اردبیل در هسته‌ی شماره‌ی 13 قرار دارند.

فهرست منابع:
• مهندسان مشاور عمارت خورشید. (1399). طرحنامه‌ی حفاظت یكپارچه، احیا و باززنده‌سازی پادگان‌های تاریخی درون‌شهری ارتش؛ نمونه موردی پادگان 06 تهران.
• وزارت راه و شهرسازی، اداره‌ی كل مسكن و شهرسازی شهرسازی استان اردبیل. (1390). طرح جامع شهر اردبیل، جلد پنجم.
• رضازاده اردبیلی، مجتبی و پیغامی، لیلا. (1388). رهیافتی حاصل از شناخت شهر سنتی به منظور ارایه‌ی الگوی مداخله در بافت (مطالعه موردی: اردبیل)، نشریه‌ی هنرهای زیبا (38)، 84-73.
• مهریار، محمد؛ فتح‌اله‌یف، شامیل؛ فخاری تهرانی، فرهاد و قدیری، بهرام. (1378). اسناد تصویری شهرهای ایران، دوره‌ی قاجار، انتشارات دانشگاه شهید بهشتی و سازمان میراث فرهنگی کشور (پژوهشگاه)
• chtn.ir/news/13990929903170
• https://khabarban.com/a/29544330
• https://khabarban.com/a/29543897
• https://www.isna.ir/news/99092519057/