خانه‌ی اُپوس 12
معماری از روزبه تابنده، هاله ودادی نژاد
شیراز،1390

آهنگسازان اغلب ساخته‌های خود را اُپوس‌گذاری می‌کنند. با این کار تقدم زمانی آثار در تناظر یک‌به‌یک با سیر زندگی آهنگساز تدقیق شده و زمان ساخت هر اثر به دقت ثبت می‌شود، مانند کلارینت سونات اپوس 120 ساخته‌ی برامس. اما بنا بر یک سنت قدیمی، خود آهنگسازان از اُپوس‌گذاری برخی آثار، خودداری می‌کنند. بنابراین، تنها آثاری در شمار فهرست ساخته‌ها جای می‌گیرند که خود آفریننده تعیین کرده است. با این کار، آهنگساز مخاطبان خود را به سمت آثار مرجعی هدایت می‌کند که از نظر خود او در زمان پدید آمدن، با دیدگاه‌های هنری روز او معاصر بوده‌اند. خانه‌ی اُپوس 12 این‌چنین نام‌گذاری شد.
ساختمان، بازنگاهی است به مفهوم خانه و این که با استناد به گفته‌ی برنارد چومی در «یادداشت‌های منهتن»: «معماری صرفاً به مناسبات فضا و فرم نمی‌پردازد، بلکه بر رویداد، کنش و آنچه در فضا حادث می‌شود نیز تأکید دارد.» وقایع داخلی یک بنای مسکونی از دو سرچشمه ریشه می‌گیرد: رفتار انسانی و رفتار عناصر معماری. اما دینامیک عناصر معماری به طور مشخص پتانسیل تأثیرگذاری بر رفتار انسانی را نیز دارد. سطح خارجی این بنا، سعی در واسطه قرار دادن عناصری دارد که به پیوند فضای درون و بیرون و بازنمایی شفاف‌تر عوامل جوی و بیرونی در درون خانه کمک می‌کنند. حضور پره‌های چوبی پشت پنجره‌ها عاملی چندعملکردی است. این پره‌ها علاوه بر اینکه گزندگی تابش مستقیم را از بیرون فیلتر کرده و کمیت نور داخلی را تنظیم می‌کنند، عوامل جوی را نیز در درون خانه بازترسیم می‌کنند. با این تفسیر، برف دیگر پدیده‌ای بیرونی و خانه تنها سرپناهی برای فرار از باد و باران نیست. در فضای نشیمن کنار پنجره پدیده‌های جوی با چکیدن نرم هر قطره باران و نشستن هر دانه برف هر بار از نو تعریف می‌شود و با مرور دوباره‌ی رابطه‌ی انسان و محیط پیرامون، ارزش‌هایی چون وجود سرپناه، امنیت و مبانی آسایش تفسیر می‌شود. بازی نور و سایه‌هایی که از پره‌های پنجره‌ی شرقی عبور و تا درون پلکان و حتی عمیق‌ترین جزئیات داخلی نفوذ کرده‌اند، هر لحظه شمایل داخلی بنا را دگرگون می‌کند، به شکلی که از لحظه‌ی طلوع آفتاب تا ظهر خورشیدی، تغییر نور و سایه‌ها در یک بافت پلی‌فونیک، مجموعه‌ی وقایع داخلی را تحت تأثیر قرار می‌دهند. گل و لای و گرد و غبار نشسته بر پشت پره‌ها از داخل بنا یادی است از وقایع و نشانگر مرور زمان. این گرد و غبار همراه با زنگار فلز که بر جای جای عناصر جداره‌های داخلی نقش بسته، نگاهی طعنه‌آمیز است به پالایش هارمونیک اغراق‌آمیزی که بدون توجه به وجوه پرداخت‌نشده‌ی زندگی انسانی، بناهای معماری را به پروژه‌های عکاسی تبدیل می‌کند. این بنا برای ثبت در مجله‌ها و کاتالوگ‌های معماری با وسواس از آلودگی‌ها و آثار زندگی شهری پاک نشده، بلکه مکانی است برای حدوث زندگی با همه‌ی تعاریف و تأویل‌هایش، با گرد و غبار مکان و زنگار زمان.
در جداره‌ی اصلی نشیمن، عناصر داخلی همچون آتشدان، میز تلویزیون، داکت‌های تأسیسات و پلکان داخلی در یک ساختار پلی‌تونال به نحوی ترکیب شده‌اند که هیچ کدام به مثابه یک تم ساده در ارتباط با محوریت یک تونیک وحدت‌بخش قابل تفسیر نیستند. دیوار و عناصر مرتبط با آن، بافت یکپارچه‌ای را شکل می‌دهند و مجموعه‌ی عناصر کارکردی و غیرکارکردی با مبلمان و روابط انسانی درون خانه با آرتیکولاسیون ویژه‌ی هرکدام، پیوند زده شده است. ارتفاع پنجره در تناسب با منحنی‌های خورشیدی به نحوی در نظر گرفته شده که در ساعت‌های اولیه صبح، در صورت باز بودن پرده‌ها، آفتاب تا دیوار انتهای ساختمان نفوذ خواهد کرد. با گرم شدن هوا، زاویه‌ی تابش نیز بیشتر شده و عمق نفوذ آفتاب در درون خانه لحظه‌لحظه کمتر می‌شود.
جزئیات پله‌ی داخلی بر مبنای شفافیت کافی و تناسبات ارگونومیک، نه فقط عاملی برای ارتباط عمودی، بلکه بخشی از طرح تماتیک ساختار درونی فضاست. کابل‌های عمودی بین دو شمشیری پله، همچون نت پدال در موسیقی، ارتباط‌دهنده‌ی اجزای ریزتر بوده و در نهایت با شروع از کف و اتصال به سقف نهایی با حدود شش متر ارتفاع، جداره‌ای شفاف در میان پله ترسیم می‌کنند.
سناریوهای روشنایی شب، برای شرایط متفاوت کاربردی، میزان و جهت روشنایی متفاوتی را فراهم می‌کنند که بسته به نوع کارکرد فضا، از روشنایی عمومی تا روشنایی عمیق لابه‌لای جزئیات داخلی قابل تغییر است.
شرح برخی اصطلاحات موسیقایی به کار رفته در متن
اپوس، لغت لاتینی به معنی اثر، تألیف یا تألیفات. این واژه که با حروف اختصاری OP نوشته می‌شود، همیشه با یک شماره همراه است. به این ترتیب اپوس یعنی تألیف و شماره‌ی بعد از اپوس، شماره‌ی اثری است که آهنگساز خلق کرده است (به نقل از فرهنگ جامع اصطلاحات موسیقی، فریدون ناصری).
بافت پلی فونیک، یکی از اصطلاحات کنترپوان و از انواع بافت در موسیقی به معنی چند صدایی. زمانی از این اصطلاح استفاده می‌شود که چند صدای مختلف در پیشرفت ملودیک موازی، در هم تنیده شده و ساختار کلی قطعه را شکل می‌دهند. این شیوه به طور منسجم از دوران باروک آغاز شده و تا امروز از تکنیک‌های مهم آهنگسازی به شمار می‌رود.
پلی‌تونال، حاوی چند تونالیته‌ی همزمان. دال بر زمانی است که در یک قطعه‌ی موسیقی از چند گام یا تونالیته به صورت همزمان استفاده می‌شود. این ترفند بیشتر ویژه‌ی موسیقی قرن بیستم است.
آرتیکولاسیون، در لغت به معنی مفصل‌بندی و در موسیقی مشخص‌کننده‌ی مجموعه‌ی نشانه‌هایی است که کیفیت اجرای هر نت را به لحاظ حالت و تکنیک اجرا مشخص می‌کنند.

خانه‌ی اُپوس 12

_______________________________________

گروه طراحی: روزبه تابنده، هاله ودادی نژاد
گروه اجرا: مجید مسرور، مهدی منصوری
کارفرما: حیدر فرهنگ دوست
مبلمان داخلی: گالری مبل نشیمن
محل اجرای پروژه: شیراز
سال ساخت: 1390

روزبه تابنده
roozbeh1753@yahoo.com