پلــــــــــــــــکان
staircases
پلکان به همراه همه‌ی اجزای تشکیل‌دهنده‌ی آن، مانند پیشانی و کف و دماغه‌ی پله‌ها و نرده و تارمی و حائل‌ها، که یا باربرند و یا نقش موانع حفاظتی را بازی می‌کنند، باید با شیب و زاویه‌ای ساخته شود که امکان بالا و پایین رفتن بی‌دردسر را فراهم آورد و از این رو، در طراحی آن باید به نکات بسیاری توجه نشان داد. طراحی پلکان به آن بستگی دارد که پلکان راسته است یا چرخان، پاگردهای قائمه دارد یا مارپیچ است، معلق است یا پیش‌آمده. محل و موقعیت آن نیز، هم به مقیاس و تناسب‌های فضا بستگی دارد و هم به میزان رفت و آمد و دیگر عوامل مؤثر در دسترسی پیاده.
طراحانی که برای طراحی پلکان در جست‌وجوی الگوی رشد تکاملی هستند، از طبیعت الهام می‌گیرند. این الگوها در جهان طبیعی پیوسته پدید می‌آیند، ولی در عین حال به جای آشوب و بی‌نظمی و تصادف، گویای نظم و هماهنگی و تناسب هستند. «تقسیم طلایی» که یونانیان باستان برای معبدهای خود از آن سود می‌جستند، بر پایه‌ی تناسب‌های موجود در طبیعت به دست آمده بود. این تقسیم‌بندی، که در آن، نسبت کوچکتر به بزرگتر، معادل نسبت بزرگتر به کل است (یا به طور خلاصه نسبت 3 به 5)، خط را به گونه‌ای به دو قسمت تقسیم می‌کند که تناسبی آرمانی میان دو بخش برقرار شود.
پلکان‌ها نیز همانند استخوان‌بندی ستون فقرات یا صدف‌های حلزونی که از فولاد ضدزنگ ساخته شده باشند، از «تقسیم طلایی» بهره می‌جویند. الگوی رشد صدف، مارپیچ‌های لگاریتمی از تناسب‌های «تقسیم طلایی» است. لوکوربوزیه اشاره کرده بود که چیزی زیباتر از یک صدف شکل‌گرفته بر پایه‌ی قانون هماهنگی وجود ندارد: «ایده‌ی نهفته در آن بسیار ساده است. به صورت حلزونی گسترش می‌یابد و در درون و بیرون پرتوافشانی می‌کند. این قبیل موارد را همه جا می‌توانید ببینید. مسئله، دیدن آنهاست، مشاهده و زیر نظر گرفتن آنها. آنها قوانین طبیعت را در خود نهفته‌اند و این بهترین آموزش است.»
در اواسط سده‌ی بیستم، کشف آنکه مولکول DNA از دو مارپیچ درهم‌تنیده تشکیل می‌شود، بر شکل پلکان‌ها هم تأثیر گذاشت. راس لاوگروو، برنده‌ی جایزه‌ی طراحی فناوری جهانی 2005، پلکانی را که از جنس فایبرگلاس و الیاف کربن برای کارگاه خود در لندن طراحی کرده بود، DNA نامید.
یِوا ییژیچنا، معمار چک، پلکان‌های استثنایی و چشمگیری از فولاد و شیشه برای فروشگاه‌ها و آپارتمان‌های شخصی در سراسر جهان طراحی کرده است. همه‌ی اجزای پلکان‌های او بیش از آنکه نقش صرفاً تزئینی داشته باشند، کارکرد سازه‌ای دارند و در عین حال همچون نگین جواهرات می‌درخشند. جزئیات زیبا و ظریف آنها، ماهیت نیرومند و ظرفیت باربریشان را پنهان نگه می‌دارد.
در سال 2005 یک پلکان چوبی با طراحی سیمون کاندر، در مسابقه‌ی معتبر «جایزه‌ی چوب» و در رقابت با گروهی از پرهزینه‌ترین پروژه‌های ساختمانی بریتانیا (از جمله پارلمان اسکاتلند، مجمع ملی ولز، و مرکز موسیقی گِیتس‌هِد، اثر نورمن فاستر) جایگاه نخست را به خود اختصاص داد.
پلکان مستقیم
پلکان مستقیم در بیشتر خانه‌ها یک راه حل استاندارد به شمار می‌آید، ولی تعبیر و برداشت از آن، بسته به ارتفاع و ابعاد پله‌ها و مصالح به‌کاررفته، می‌تواند در نگاه نخست، احساس پویایی به بیننده القا کند یا او را بی‌تفاوت بگذارد. حتی نرده و دستگیره‌های کنار ردیف پله‌ها نیز می‌توانند در ظاهر زیبای آن نقش مهمی داشته باشند. برخلاف پلکان مارپیچ یا حلزونی، پله‌هایی که در خطوط مستقیم به دنبال هم ردیف شده‌اند، عملاً گویای نوعی حرکت نامحدود رو به بالا هستند.
پلکان مستقیم ممکن است از پایین تا بالا، مانند نردبان، صاف باشد، ممکن است با یک پاگرد چهارگوش، 90 درجه چرخش پیدا کند یا آنکه این چرخش 90 درجه را با یک پله‌ی پیچ گُوِه‌شکل در جایی که می‌بایست پاگرد باشد، انجام دهد. گونه‌ای که بیش از همه فضا اشغال می‌کند، پلکانی است با دو پاگرد و 180 درجه چرخش، که به قاب عکسی شباهت دارد که یک ضلع آن افتاده باشد. پلکان عمود (پاچه‌سگی) از دو ردیف پله با زاویه‌ی قائمه و یک نیم‌پاگرد تشکیل می‌شود. در ساختمان‌های قدیمی که صرفه‌جویی در فضا در اولویت نبود، رایج‌ترین گونه، پله‌هایی بودند که در سه ردیف با زاویه‌های قائمه و پاگردهای میانی، حول چشم‌پله‌ی بازی امتداد می‌یافتند.
پله‌های مستقیم که همیشه ساده‌ترین راه حل هستند، الزاماً نباید سخت و خشن باشند و به اضلاع صلب چشم پله تکیه کنند. پلکان «شیک» از مجموعه‌ی «سِنیک» آلبینی و فونتانوت، گونه‌ی آزادی است که در راستای ارتفاع خود به نقطه‌ای مقید نشده و کف پله‌های دوسرباز آن به یک اسکلت نگه‌دارنده‌ی فولادی متکی است و میله‌هایی در کناره‌ی آن قرار گرفته‌اند. گاه ردیف مستقیم پله‌ها در بالا پیچ می‌خورد، مانند پلکان ساخت بیسکا در هتلی در هاروگِیت انگلیس (تصویر بالا، راست). شرکت آرک‌وِیز، از سازندگان پله در امریکا، بر این اعتقاد است که افزودن قوسی به پلکان مستقیم، نسبت به گونه‌ی Lشکل، بدون آنکه بر نقشه‌ی طبقات تأثیری بگذارد تمایز و جلوه‌ی بیشتری به پلکان می‌دهد.
پلکان مارپیچ
تفاوت پلکان‌های مارپیچ و حلزونی در آن است که خطوط مارپیچ هنگام باز شدن و تبدیل به سطح صاف، به شکل یک خط راست درمی‌آیند، در حالی که حاصل کار در مورد فرم حلزونی، صفحه‌ای خمیده است. پلکان مارپیچ، که بسیاری از اوقات از آن به شکل پلکان حلزونی بدون ستون مرکزی هم یاد می‌شود، فقط به سطح زیرین خود تکیه دارد و نیروی گریز از مرکز نوارمانند آن، همچون گردبادی توفنده در طول پله‌ها بالا می‌رود. ظاهر زیبا و تماشایی پلکان مارپیچ همتایی برای خود نمی‌شناسد.
شکل هندسی این نوع پلکان با پیدایش مارپیچ‌های دوگانه دچار پیچیدگی بیشتری شد. از اوایل سده‌ی بیستم که جیمز واتسن و فرانسیس کریک ساختار مولکول DNA را همچون دو مارپیچ درهم‌تنیده کشف کردند، این شکل در میان طراحان محبوبیت بسیاری پیدا کرد. مارپیچ دوگانه در پلکان در حالتی بروز می‌کند که رشته‌ی کفه‌ی پله‌ها و نرده و دستگیره‌های درونی در جهت‌های مختلف امتداد یابند. پلکان مارپیچ دوگانه نسبت به پله‌های حلزونی، دارای کفه و پیشانی پهنتر و شعاع بزرگتری است. شرکت آرک‌وِیز در امریکا با ساده‌تر کردن این شکل هندسی، پلکان مارپیچ دوگانه‌ی متکی به خود و آزادی با پیشانی باز ساخته که در هر چشم‌پله‌ی استاندارد به مساحت 93/1 متر مربع قابل نصب است.
تقریباً همه‌ی پلــه‌های رویایی که نخست به صورت سفارشی و منحصربه‌فرد ســـــاخته شدند، سپس به صورت کیت و مجموعه‌های پیش‌ساخته‌ی قابل نصب نیز مورد خرید و فروش قرار گرفتند. طرح ثبت‌شده‌ی اِدیلکو برای پلکان بتن مسلح که می‌تواند به صورت مستقیم یا حلزونی، در محل نصب شود، بدون شک نسبت به زنجیره‌ی DNA کشف ناچیزتری است، ولی به هرحال تحولی در این صنعت به شمار می‌آید.
پلکان حلزونی
وجه مشخصه‌ی پلکان حلزونی، پله‌های مدور یا پله‌های پیچ (که عرض آن در دو طرف برابر نیست)، بسیاری از اوقات یک تیر صلب مرکزی است که سر باریکتر پله‌ها به آن تکیه می‌کند. پالادیو در صومعه‌ی «کاریتا» در ونیز (1561)، نخستین پلکان حلزونی معلق را ابداع کرد: پلکانی حلزونی که تکیه‌گاهی جز اتصال خود به دیوار بیرونی ندارد.
در قرن اخیر، پلکان‌های حلزونی در قالب‌های آهنی ریخته شدند و در نقش پله‌ی اضطراری به نماهای بیرونی ساختمان‌های بزرگ چسبیدند. پلکان‌های حلزونی فولادی که زمانی تقریباً فقط مختص ساختمان‌های صنعتی بودند، اکنون در خانه‌های مدرن نیز به کار می‌روند. برخی از بهترین کیت‌های آماده برای نصب، ترکیب‌هایی از فولاد و چوب ارائه می‌دهند؛ جلای نقره‌ای فولاد در ترکیب با چوب گردوی روشن یا جلای برنزی آن در ترکیب با چوب آلبالوی تیره، جلوه‌ی خیره‌کننده‌ای به وجود می‌آورد. پلکان‌های حلزونی جدید از مصالح مدرن نیز بهره می‌جویند: برای مثال، شرکت مایکون برای کفه‌های سبک با خاصیت ارتجاعی، آلومینیوم لانه‌زنبوری رایج در صنعت هوافضا را با شیشه درمی‌آمیزد.
