پروژه‌ی خانه‌سازی روکّو 1، 2، 3، 4 -کوبه، هیوگو
تادائو آندو
مکان پروژه در دامنه‌ی جنوبی تپه‌ای با شیب 60 درجه، در کوهپایه‌های کوهستان روکّو واقع است. آندو به مبارزه با محدودیتهایی که مکان پروژه بر سر راه معمار می‌گذاشت، برخاست. این مجموعه که همچون سنگ‌نوردان از یک سو به تپه چسبیده است، ظاهری منحصربه‌فرد دارد. ساخت این پروژه از نظر فناوری، قوانین و مقررات، و نیز از لحاظ اقتصادی، مخاطره‌آمیز می‌نمود. هیچ کس جز آندو قادر به طراحی این ساختمان نبود. چه کسی جز او ممکن بود پس از دیدن دامنه‌ی تپه‌ی اولیه، فکر دیوانه‌وار ساخت یک مجموعه‌ی آپارتمانی را در این سراشیبی به خود راه دهد؟
فاز نخست پروژه در سال 1978 آغاز شد و در 1983 به پایان رسید. دو سال پس از تکمیل آن، آندو طرح فاز دوم را با مجتمع آپارتمانی که چهار برابر ساختمان فاز نخست بود، منتشر ساخت. پس از حدود هشت سال، فاز دوم نیز به پایان رسید و آندو بلافاصله خود را مشغول فاز سوم کرد. فاز سوم در سال 1999 پایان یافت. در حال حاضر، فاز چهارم در دست ساخت است. آندو نزدیک به سی سال است که به ساختمان‌سازی در این منطقه ادامه می‌دهد و گویی تصمیم دارد سراسر تپه را با ساختمانهای خود بپوشاند. او ساخت این مجموعه‌ها را تا جزئیات بسیار ریز آنها دنبال کرده و حتی برای انتخاب گیاهان آبی کمیاب آنها شخصاً وقت گذاشته است. آندو یک واحد شخصی نیز در این مجموعه دارد.
مجتمع فاز نخست، شبکه‌ای است سه‌بعدی که واحدی به ابعاد 4/5 در 8/4 متر روی نقشه، در امتداد شیب در قاعده‌ی آن قرار گرفته است. 20 واحد آپارتمانی در طول تپه عقب می‌نشینند و بام هر طبقه، تراس طبقه‌ی بالایی را تشکیل می‌دهد. حاصل کار، مجموعه‌ای از واحدهای مستقل است که هریک هویت خاص خود را دارد. پوشش گیاهی اطراف به محیط درون ساختمان رسوخ می‌کند و به ساکنان خانه‌ها امکان می‌دهد در تماس نزدیک با طبیعت به سر برند. ایده‌ی تراسهای سقفی در پروژه‌های آینده‌ی آندو نیز به کرّات به چشم می‌خورد.
مجتمع فاز دوم مجاور فاز نخست واقع شده، ولی هر دو پروژه استقلال خود را از یکدیگر حفظ کرده‌اند. در فاز دوم از مدول مربع‌شکلی به ابعاد 17 در 17 فوت روی نقشه، استفاده شد. تداخل و همپوشانیهای قائم شبکه‌های مربعی، چشم‌اندازهای غیرمنتظره‌ای پدید آورده است. آرایشهای هندسی سه‌بعدی، موجب پیدایش روابط مستقیم و آزاد میان ساکنان، و نیز میان ساکنان و طبیعت می‌شود.
برای ایجاد روابط همگانی گوناگون، سه نوع باغ ارائه شده است: تراسی که در حکم باغ جلویی هر واحد مستقل است؛ حیاط میانی که نقش میدانگاه عمومی و محل گرد آمدن ساکنان را بازی می‌کند؛ و حیاط پشتی که گردشگاهی است با انبوه گیاهان فصلی شکوفان. این سه باغ به ترتیب نشانگر فضاهای خصوصی، جمعی، و طبیعت عمومی هستند و مکانهایی برای انواع مختلف ایجاد ارتباط در زندگی روزمره فراهم می‌آورند: تراس چشم‌اندازی رو به بندر و آسمان شامگاهی کوبه دارد؛ در حیاط میانی می‌توان دوستانه با همسایگان گپ زد؛ و حیاط پشتی مکانی است برای گردش در تنهایی و لذت بردن از جلوه‌های تغییر فصول و مناظر.
فاز سوم، پروژه‌ی عظیمی بود تقریباً هفت برابر فاز دوم. در اینجا آندو با استفاده از پیش‌ساخته‌سازی سعی در پایین آوردن هزینه‌ی اجرا داشت. برای نخستین بار در کنار ساختمانهای کم‌ارتفاع حیاط دار، ساختمانهای بلندی ساخته شدند. همانند دو فاز پیشین، فضای میان ساختمانها برای فضاهای عمومی طراحی شد، ولی در فاز سوم مسیر پله‌پله‌ی شمالی – جنوبی که در امتداد شیب تپه ساخته شده، و پوشش گیاهی اطراف که جهت شرقی – غربی دارد، به صورت زیگزاگ با میدانچه‌هایی بریده می‌شود. فضاهای عمومی و جمعی آن بسیار گوناگون هستند و فضاهای پروژه‌ی خانه‌سازی هالن (1955-1961)، طراحی آتلیه‌ی 5 در نزدیکی برن، سویس، را به یاد می‌آورند.
این سه فاز عملاً سه پروژه‌ی ساختمانی برای سه کارفرمای مختلف در سه سایت متفاوت هستند که در زمانهای مختلف به اجرا درآمده‌اند. توانایی آندو برای ایجاد یک چشم‌انداز شهری یکپارچه و هماهنگ میان سه پروژه، سزاوار تحسین است.
آندو ارتباطهای موجود میان عناصر منفرد و گروهی را بررسی کرده و اصول ترکیب‌بندی واحدها در مجتمعهای مسکونی را در قالب قواعد روشنی برای آرایش و سازمان‌دهی فضایی ریخته است. افراد می‌توانند با یکدیگر رودررو شوند، در یک جهت به بیرون نگاه کنند یا پشت به پشت هم بایستند. باید یادآور شد که الگوی اولیه‌ی این فرمهای سازمان‌دهی فضایی مبتنی بر روابط انسانی، در خانه‌ی ردیفی سومیوشی، خانه‌ی کوشینو و خانه‌ی کیدوساکی نیز دیده می‌شود. آندو دانشجوی پشتکارداری است: در جوانی پژوهشی انجام داده بود تا ببیند چگونه می‌توان «نظریه‌ی واحد محله‌ای» (neighborhood-unit theory) یا ایده‌ی واحد زیستگاهی (Unité d’habitation) را در ژاپن پیاده کرد. پروژه‌ی خانه‌سازی کینگوهوزن (1957-1960) در نزدیکی هلسینگور، طراحی یورن اوتزون، و خانه‌های تراس‌دار سوهولم (1950) نزدیک کپنهاگ، طراحی آرنه یاکوبسون، جزو پروژه‌های مسکونی موردعلاقه‌ی آندو هستند.
آندو برای رسیدن از عناصر منفرد به گروه، ابتدا عنصر منفرد را کار می‌گذارد، سپس روابط میان این عناصر را به زبان آرایش فضایی ترجمه می‌کند تا فرمهای گروهی بزرگتری پدید آورد. پروژه‌ی خانه‌سازی روکّو فضایی است که اصولاً بر پایه‌ی قواعد ترکیب به وجود آمده است. از آن گذشته، سه عامل – قواعد سازمان‌دهی فضایی که در سراسر مجموعه به کار گرفته شده‌اند، فضاهای داخلی کاملاً خصوصی، و فضاهای مشترکی که حداکثر استفاده را از مزایای در میان جمع بودن، به عمل می‌آورند – به این ناحیه‌ی مسکونی آرام و برازنده، شور زندگی می‌بخشند.
مدارک فنی
مطالب مرتبط
