معماری وزارت میراث فرهنگی گردشگری و صنایع دستی، اثر حسین امانت
نوشتهی لادن مصطفیزاده

حسین امانت دانشآموختهی دانشکدهی هنرهای زیبای دانشگاه تهران در سال 1321 شمسی در تهران به دنیا آمد؛ وی در سال 1345 فارغالتحصیل شد و در همان سال، دفتر معماری خود را تاسیس کرد و برندهی اول مسابقهی طرح یادمان شهیاد آریامهر (برج آزادی) شد. حسین امانت با وقوع انقلاب اسلامی به شهر ونکوور (کشور کانادا) مهاجرت کرد و فعالیتهای معماری خود را در خارج از کشور ادامه داد. برج آزادی را میتوان از مهمترین کارهای حسین امانت دانست که با طراحی و ساخت آن به مناسبت جشنهای دو هزار و پانصد ساله شناخته شد؛ از دیگر کارهای حسین امانت در کشور و خارج از کشور، میتوان به طراحی دانشگاه صنعتی شریف، دانشکدهی مدیریت بازرگانی دانشگاه تهران، ساختمان مرکزی میراث فرهنگی کل کشور، سفارت ایران در چین و بسیاری کارهای دیگر در سطح بینالمللی اشاره کرد.
حسین امانت را میتوان جزء معماران پیشگام نسل دوم معماران ایران معاصر به حساب آورد که علاقه به معماری با ریشههای سنتی، ایرانی، مبتنی بر طبیعت و معماری ارگانیک از ویژگیهای بارز این نسل از معماران میباشد.
ساختمان سازمان میراث فرهنگی، صنایع دستی و گردشگری کشور
ساختمان سازمان میراث فرهنگی، صنایع دستی و گردشگری کشور در تقاطع خیابان آزادی و زنجان (تقاطع بزرگراه یادگار امام و خیابان آزادی) قرار گرفته است که از شمال به خیابان آزادی، از شرق به خیابان زنجان جنوبی، از جنوب به پارک زنجان و از غرب به سازمان آتشنشانی و خدمات ایمنی شهرداری محدود شده است. این بنا در دو مرحله طراحی شده است؛ مرحلهی اول طراحی در سال 1352 به عنوان یک مجموعهی فرهنگی-هنری توسط حسین امانت انجام شد و عملیات اجرایی آن، یک سال بعد در سال 1353 شروع شد اما به دلیل وقوع انقلاب اسلامی و مهاجرت ایشان، عملیات اجرایی آن متوقف شد. پس از چندین سال توقف در مراحل اجرای کار، مرحلهی دوم طراحی توسط مهدی حجت و زندهیاد باقر آیتاللهزاده شیرازی با حفظ ساختار اصلی بنا انجام شد و نهایتا در سال 1366 با عنوان ساختمان سازمان میراث فرهنگی کشور به بهرهبرداری رسید.
ساختمان سازمان میراث فرهنگی، صنایع دستی و گردشگری کشور در زمینی مستطیلشکل به مساحت 30000 مترمربع قرار دارد و دارای سه بلوک ساختمانی (B، A و C) است که بنا بر عملکردهای خود، پیرامون فضاهای باز محوطه توزیع شدهاند؛ این بلوکها دارای حداکثر ارتفاع سه طبقه، نمای آجری، ساختار خطی یا مرکزی و دارای حیاطهای مرکزی میباشند؛
• بلوک A، بلوک اصلی مجموعه با مساحت 10000 متر مربع و ارتفاع سه طبقه است که در دو جهت شرقی-غربی و شمالی-جنوبی توسعه یافته است.
• بلوک B با مساحت 1000 مترمربع و ارتفاع 12 متر به صورت یک سالن اجتماعات 250 نفره در نظر گرفته شده است.
• بلوک C، به مساحت 4500 مترمربع در سه طبقه است که در امتداد شرقی-غربی توسعه یافته است.
برای این مجموعه، شش ورودی در نظر گرفته شده است که ورودیهای اصلی (ورودیهای مرتبط با حیاط U شکل و گنبدخانهی مرکزی و غیره) در بخش شمالی زمین و در مجاورت با خیابان آزادی قرار گرفتهاند؛ ورودیهای غربی و شرقی، ویژهی وسایل نقلیه در نظر گرفته شدهاند و ورودی مجاور آمفیتئاتر یا سالن اجتماعات در مواقع برگزاری کنسرت و نمایش مورد استفاده قرار میگیرند.
به دلیل وجود سه بلوک ساختمانی مجزا (B ،A و C) در این مجموعه، شاهد ایجاد نماهای متفاوتی در سطوح و لایههای مختلف هستیم که یکپارچگی بین آنها به دلیل استفاده از آجر در تمام نماها برقرار شده است. در مجموعه، شاهد تاکید بر تناسبات افقی به دلیل ارتفاع کم بلوکها (حداکثر تا سه طبقه) هستیم که برای ایجاد تعادل، تاکید بر تناسبات عمودی در کشیدگی پنجرهها و بازشوها اتفاق افتاده است؛ همینطور، نماهای طولانی به کمک تقسیمبندیهای عمودی به بخشهایی کوچکتر تبدیل شدهاند.
تداوم معماری سنتی ایران که یکی از ویژگیهای بارز پیشگامان نسل دوم معماران ایران معاصر است در حیاطهای مرکزی، استفاده از آجر، به کار بردن نقوش هندسی در تزئینات جدارهها و طراحی نورگیرهای سقفی نمود پیدا کرده است؛ موارد بیان شده (حیاط مرکزی، آجر، نقوش هندسی، نورگیرهای سقفی) به همراه موارد دیگری چون مقیاس و تناسبات انسانی، راستههای بازار، سقفهای گنبدی، هشتی، تزئینات آجری و غیره، بیانگر جنبشهای پستمدرن به ویژه گرایشهایی که به ارتباط با بوم، بستر و گذشته تمایل دارند، میباشند. از دیگر ویژگیهای بارز این مجموعه، انسجام و یکپارچگی آن است که این انسجام و یکپارچگی در موارد مختلف نمایان شده است؛ نظم و ریتم قوی نورگیرها و سقفها (ایجاد یکپارچگی بین تکههای مختلف ساختمان)، استفاده از آجر در تمامی سطوح نما (یکپارچگی سیمای بیرونی)، استفاده از زبانی نسبتا واحد در طراحی نماهای مجموعه، از جمله این موارد هستند.
دیدگاهها و نظرات
در مقالهای با عنوان تحلیل اصول فضایی و الگوگزینی بهینه در معماری الگوگرای معاصر ایران که توسط مهدی حمژهنژاد و مهسا رادمهر نوشته شده است، ساختمان سازمان میراث فرهنگی کشور اثر حسین امانت مورد نقد تحلیل قرار گرفته است؛
در این مقاله، هدف معمار در طراحی این ساختمان، یافتن راهکاری برای پیوند معنایی و کالبدی با تاریخ معماری ایران و تلفیق آن با معماری نوگرا مطرح شده که در زمان خودش جریانات معماری سنتی ایران را دچار تحول کرده است. ایجاد الگوی درونگرا از طریق ساماندهی اندامها گرداگرد یک یا چند میانسرا (ساماندهی فضاها حول حیاطهای مرکزی) از دیگر موارد مورد توجه در این مجموعه است که نظم حاصل از آن برای مخاطب چشمنواز است؛ اما چیدمان درونگرا، تنها هدف طراحی نبوده و تک تک اجزاء، نقشی ممتاز در این تمرکز بصری و ذهنی رو به درون ایفا کردهاند. معمار در طراحی این مجموعه، سادگی و خلوص به همراه تزئینات اندک را به عنوان بعد مشترک سنت و مدرن در نظر گرفته است اما به نظر میرسد که اصول ساماندهی در نظر گرفته شده برای فضاها در این مجموعه به معماری مدرن نزدیکتر است؛ ایدههای فضایی و فرمی و مصالح و روش ساخت، متعلق به معماری سنتی و استفاده از فناوری (اسکلت فلزی) و به خصوص ارتباط درون و بیرون، متعلق به معماری مدرن است.
حسین امانت در موردارتباط بازشوها و کم رنگ بودن آنها با حیاط، بیان می دارد:
در طی سخنرانی که مهندس حسین امانت در مورد طراحیهایشان در ایران و جهان داشتند، سوالی در مورد ساختمان میراث پرسیده شد، مبنی بر اینکه ارتباط بازشوها و حیاط در این ساختمان چندان پررنگ به نظر نمیرسد، آیا نگاه خاصی در این ارتباط، مد نظر شما بوده است؟ و پاسخ ایشان این بود که این ساختمان در ابتدا به عنوان یک ساختمان فرهنگی طراحی شده بود نه ساختمان سازمان میراث فرهنگی کشور؛ و این ساختمان فرهنگی دارای کارگاههای زیادی برای زریبافی، قالیبافی و نقرهکاری بوده که افراد در آنها مشغول به کار هستند و نیاز به ارتباط قوی بین کارگاهها و حیاط نبوده و بازشوهای ایجاد شده به دلیل امکان مشاهدهی کارهای انجام شده در کارگاهها توسط افراد عبورکننده بوده است.
عکاس: حسین برازنده، شهریار خانیزاد

