ساختمان اداری الحاقی آرامستان باغ رضوان اصفهان، اثر حامد فتوت
ویتروویوس و تعلیم و تربیت معمار، امیر بانی‌مسعود، ترجمه‌ی علیرضا سیداحمدیانمرکز گیاهان دارویی ریکولا هرتسوک و دِ مورون 2014
تحریریه ی هنر معماری
طبق بیوگرافی منتشر شده در وب‌سایت شرکت طراحی هرتسوک و دِ مورون، این دفتر در سال 1978 توسط دو همکار با نام‌های ژاک هرتسوک و پیِر دِ مورون در بازل، سوئیس، راه‌اندازی و دیگر اعضای آن به مرور به مجموعه اضافه شدند که نتیجه، شرکت عظیم امروزی با دفاتری در هامبورگ، لندن، نیویورک و هنگ‌کنگ می‌باشد. دامنه‌ی طراحی‌های شرکت، بناهایی از خانه‌های کوچک شخصی تا ساختمان‌های بزرگ عمومی در شهر‌های بزرگ دنیا را شامل می‌شود. این دفتر معماری، در طول مدت طراحی خود، موفقیت‌ها و جوایز زیادی را از جمله جایزه‌ی معماری پریتسکر آمریکا در سال 2001 و مدال مؤسسه‌ی سلطنتی معماران بریتانیا (RIBA) در سال 2007 کسب نموده است. این معرفی کوتاه، مقدمه‌ای بود بر آنچه از بررسی فعالیت‌های این گروه، پیرامون موضوع «معماری خاک» به دست آوردیم.
مرکز گیاهان دارویی ریکولا (Ricola Kräuterzentrum)
از شاخص‌ترین آثار دفتر معماری مذکور، کارخانه‌ای وابسته به شرکت سوئیسی ریکولا می‌باشد. این شرکت، که تولید‌کننده‌ی دارو‌های گیاهی و به طور مشخص، قطره‌های سرفه است، تا امروز طراحی تعدادی از بناهای خود را به دفتر طراحی هرتسوک و دِ مورون سپرده که از این میان، مرکز گیاهان دارویی ریکولا در لاوفن سوئیس، نمونه‌ی نسبتاً متفاوتی به شمار می‌آید. کارخانه، همان‌طور که طراحانش نیز توصیف می‌کنند، مانند «بلوکی نامنظم در قلب لند‌اسکیپ» به منظور تولید، بسته‌بندی و ذخیره‌ی محصولات گیاهی‌ـ‌دارویی کمپانی، با طول بیش از 100 متر و ارتفاع 11 متر طراحی شده است. فرم خاص بنا، در واقع بازتاب فعالیت‌هایی است که در آن صورت می‌گیرد: فرایند طولانی تولید داروها، از زمان خشک کردن تا برش، ترکیب و در نهایت ذخیره‌سازی آنها، از خارج این بنای طویل به خوبی قابل تصور است (Herzog & De Meuron, 2014). به‌طور‌کلی، بنا، نوعی صلبیت و انسجام را القا می‌نماید، اما روشنایی مورد نیاز آن، از طریق چهار پنجره‌ی مدور بزرگِ با قطر 6 متر، در چهار وجه آن تأمین می‌شود. همین انسجام در نمای ساختمان، به نوعی یادآور هماهنگی، نظم و یکپارچگی مورد نیاز فضای تولیدی نیز می‌باشد.
اما نکته‌ی مهم در این طراحی، نوع مصالح و تکنیک به کار رفته در ساخت بنا است. خاک کوبیده ــ همان طور که در مقالات با این موضوع، ذکر شد ــ امکان تقویت استحکام بنا را به طراح می‌دهد. طبیعتاً ساختمان یک کارخانه، با توجه به کثرت نیروی انسانی مشغول در آن، فعالیت ماشین‌آلات سنگین صنعتی و حجم بالای رفت‌و‌آمد روزانه‌ی اتومبیل‌های باری، به مقاومتی فراتر از سایر ساختمان‌ها نیاز خواهد داشت. هرتسوک و دِ مورون مصالح مستحکم رایج را کنار گذاشته و برای ایجاد خاصیت مورد نظر‌شان، سراغ ماده‌ای طبیعی رفته‌اند که بسته به تکنیک استفاده از آن، می‌تواند مقاوم‌ترین سازه را ارائه دهد. نکته‌ی قابل توجه، دیوار‌های پیوسته و یکپارچه‌ی بنا می‌باشد که به صورت بلوک‌های پیش‌ساخته، از کارخانه‌ای نزدیک به محل پروژه به آن منتقل و سپس نصب شده است. تعداد 670 بلوک دست‌ساز، هر یک به وزن چهار تا شش تُن و با طول 4/3 و ارتفاع 3/1 متر، به صورت آماده به محل پروژه منتقل و به شکل افقی کار گذاشته شده‌اند. استفاده از بلوک‌های پیش‌ساخته، علاوه بر صرفه‌جویی در زمان، این اطمینان را به کارفرما می‌دهد که عاملی نظیر باران‌های غیر‌‌قابل پیش‌بینی، باعث تخریب دیوار‌های در حال ساخت و در نتیجه، توقف پروژه نگردد (Alter, 2014).
این بلوک‌ها، از مواد استخراج شده از معادن محلی ساخته شده‌اند و برای ساخت آنها، ترکیبی از خاک رس، مارن (گِل‌آهک) و سایر مواد کاوش شده در سایت، داخل قالب‌های بزرگ، به صورت لایه‌ای، فشرده و کوبیده می‌شود. ضمناً در ترکیب دیوار‌های بخش انبار و ورودی بخش تحویل، علاوه بر این مواد، از نوعی گیاخاک، به همراه رس و ماسه، با عنوان «رُسماسه» نیز استفاده شده است. حالت شکل‌پذیر، نرم و خمیری رُسماسه، این امکان را به سازندگان می‌دهد تا تمام درز‌ها را به وسیله‌ی لمس و روتوش، از بین برده و بنابراین بنا، نمای یکپارچه و همگن خود را حفظ نماید (Herzog & De Meuron, 2014).
کارخانه‌ی گیاهان دارویی ریکولا[Retrieved September 28, 2016 From http://www.archdaily.com/634724/ricola-krauterzentrum-herzog-and-de-meuron]
بیشتر سازندگانِ دیوار‌های خاک کوبیده، به‌خصوص در آمریکای شمالی، برای تقویت استحکام و مقاومت دیوار‌ها، در ترکیب آنها از سیمان بهره می‌برند (Alter, Lioyd: 2014)، اما هرتسوک و دِ مورون، همان‌طور که در وب‌سایتشان شرح می‌دهند، برای دستیابی به این نتیجه، به جای سیمان از «ملات تراس (trass)» استفاده کرده‌اند. این ملات سفید‌رنگ، ترکیبی از توف (خاکستر) آتشفشانی و آهک بوده و مشابه پوزولان طبیعی است که هر هشت لایه‌ی قالب خاک را فشرده و مقاوم می‌کند، بنابراین احتمال فرسایش دیوار‌ها در اثر باد و باران یا تخریب آنها در اثر ضربه بسیار کاهش می‌یابد.
از نظر نگارنده، نمونه‌ی مورد بحث، از لحاظ سازه نیز قابل بررسی است. طراحان، برای ساخت اسکلت از بتن بهره برده‌اند و در واقع، بلوک‌های خاک کوبیده نقش پُر‌کننده دارند. همان‌طور که پیش‌تر بررسی شد، از آنجایی که معمولاً سیستم سازه‌ای ساختمان‌های خاک کوبیده، دیوار باربر است، هرتسوک و دِ مورون در این پروژه با دادن نقشی متفاوت به آن، دست به نوآوری زده‌اند. بکارگیری همزمان بتن و خاک در پروژه‌ای با تکنیک خاک کوبیده جای بررسی دارد؛ چرا که از طرفی، استحکام بنا را دو‌‌چندان نموده و از سوی دیگر، خلوص آن را از نظر مصالح زیر سؤال می‌برد.
نکته‌ی دیگر، تأثیر استفاده از تکنیک خاک کوبیده در جلوگیری از اتلاف انرژی است. از آنجایی که این دیوار‌ها در برابر تبادلات حرارتی مقاوم هستند، انرژی آزاد شده از فعالیت دستگاه‌ها و ماشین‌های داخل کارخانه قابل کنترل و حتی قابل استفاده‌ی مجدد می‌باشد؛ چنانکه در هوای سرد، گرمایش فضای داخل کارخانه از همین راه قابل تأمین خواهد بود. علاوه بر این، طبق توضیحات طراحان بنا، سیستم فتوولتاییک سقف نیز، در تأمین انرژی از طریق روش‌های دوستدار محیط‌زیست بسیار مؤثر است.
نتیجه‌گیری
احترام به محیط زیست و ایجاد یک محیط انسانی دوستدار طبیعت، همواره به‌عنوان یک دغدغه برای بشریت مطرح بوده؛ اما اینکه انسان مدرن و صنعتی امروز، تا چه حد توانسته از عادات و افکار ماشینی خود دست بکشد و باور‌های خود را در راستای ایجاد یک همزیستی مسالمت‌آمیز با طبیعت تغییر دهد، جای بحث دارد. حقیقت این است که بروز این تغییرات، نیازمند تلاش همگانی در تمامی جوامع و اصناف است. در ساخت‌و‌ساز، این تغییر رویه، نیازمند ایجاد زیر‌ساخت‌هایی می‌باشد که با تجدید‌نظر در انتخاب نوع مصالح، طراحی سیستم‌های تأسیسات و حتی دقت در نوع طراحی فرم، حاصل می‌شود.
پروژه‌ی اخیر دفتر هرتسوک و دِ مورون، با پروژه‌های پیشین آنان برای کمپانی ریکولا متفاوت بوده است. تغییرات روند طراحی شرکت از زمان احداث ساختمان انبار خودکار (Fully Automated Storage Building) در سال 1987، ساختمان تولید و انبار مولوز‌ـ‌برونستات (Production and Storage Building of Mulhouse-Brunstatt) در سال 1993 و ساختمان الحاقی ریکولا و سایبان شیشه‌ای آن در سال 1999، تا مرکز گیاهان دارویی ریکولا در سال 2014، تغییرات وسیعی داشته است. چنانکه مشاهده شد، متریال متفاوتی که برای ساخت کارخانه به کار رفته، در ابتدا نامتعارف به نظر می‌رسد، اما همین متریال نامتعارف، علاوه بر جلوگیری از اتلاف انرژی، دوستدار محیط زیست و قابل استفاده‌ی مجدد می‌باشد. معماری، مفهومی برآمده از دل خاک است. اولین سازه‌ها و فرم‌ها با الهام از طبیعت و اولین مصالح از دل آن پدید آمده‌اند. گاهی برگشتن به اصل، نه‌تنها نشان سنت‌گرایی نیست، بلکه راه را برای حرکت آگاهانه‌تر به سوی آینده هموار می‌کند.
فرم کشیده‌ی ساختمان که موجب همسازی با زمینه و بستر طرح شده است.
پلان طبقه ی همکف
1. محل بارگیری 2. محل خشک کردن مواد 3. اتاق قرنطینه 4.فضای اداری 5. محل بسته بندی دارو 6. ساخت دارو 7. انبار
اسکلت بتنی با پوششی از خاک
مقطع
1. اتاق قرنطینه 2.فضای اداری 3. محل بسته بندی دارو 4. انبار 5. جلسات
روتوش بلوک‌ها که با دست صورت می‌گیرد.
لایه‌ی سفید ملات که موجب افزایش مقاومت بلوک‌ها می‌شود.
Sources:
• Alter, Lioyd (2014). It’s a mud mud mud mud world: Herzog & de Meuron design Europe’s largest rammed earth building. Retrieved September 21, 2016.
From http://www.treehugger.com/green-architecture/its-mud-mud-mud-mud-world-herzog-de-meuron-design-europes-largest-rammed-earth-building.html
• Herzog & De Meuron Architekten: Profile. Herzog & De Meuron. Retrieved September 21, 2016. From https://www.herzogdemeuron.com/index/practice/profile.html
• Herzog & De Meuron Architekten (2014). Ricola Kräuterzentrum. Retrieved September 21, 2016. From http://www.herzogdemeuron.com/index/projects/com
plete-works/351-375/369-Ricola-Kraeuterzentrum.html
• Ricola Ltd. About Ricola. Herb Center. Retrieved September 21, 2016. From http://www.ricola.com/en-ch/About-Ricola/Architecture/Herb-Center
مطالب مرتبط
