لزوم حفظ اصالت و ارزشها در مرمت و احیای بناها،
سیدمحمدحسن محبعلی


حمد و سپاس خداوند سبحان را سزاست که ما را در سرزمینی با پیشینهی فرهنگی، تاریخی و هنری بس غنی و ارزشمندی پرورش و آموزش داد. این گذشته علاوه بر قدمت به دلیل ارتباط تنگاتنگ آن با اعتقادات، سنن و طبیعت جامعه، اقتصاد و سایر ویژگیهای کشور نیز ارزش و اهمیت دوچندان دارد. این واقعیت به بهترین صورت در معماری و شهرسازی گذشتهی ما تبلور عینی یافته و سند گویای فرهنگ تاریخی کشور میباشد. با توجه به ارزشهای ملموس و ناملموس در آثار تاریخی ایران که دارای تجربه در تمام زمینههای زندگی میباشد و این تجربهی ارزشمند لازم است در زندگی امروز و فردا مورد توجه و کاربرد قرار گیرد و با استفاده از تکنولوژی جدید بر پایهی این ریشهی قوی آیندهی کشور ساخته شود، لذا برای حفاظت قانونی از این سابقهی درخشان قبل از انقلاب سازمانها و تشکیلات قانونی به وجود آمد و بعد از انقلاب با عنوان سازمان میراث فرهنگی کشور با اساسنامهی مصوب تشکیل گردید. در همان سالهای اول احساس شد مطالعه، پژوهش، مرمت و احیا نیاز به کارشناسان آموزش دیده دارد، بنابر اهمیت این موضوع سازمان میراث فرهنگی برای تکمیل کادر کارشناسی خود مرکز آموزش عالی میراث فرهنگی را تاسیس نمود که بتواند کارشناسان مورد نیاز را تربیت نماید و این موضوع در دانشگاههای دیگر نیز بهتدریج احساس شد و در دانشکدههای معماری گروه مرمت تشکیل گردید و در این مورد لازم بود از کارشناسان خبره و پیشکسوتان که سالهاست همگام با تلاش فرهنگی در زمینهی اجرایی این اهداف را دنبال مینمودند استفاده شود و به آموزش دانشجویان بپردازند و تئوری را با تجربهی کاری در کشور به کارشناس منتقل نمایند و در نتیجه نیاز بود این تجربهی کارگاهی به صورت درس تئوری در دانشگاه مدون گردد.
لذا موارد مهم اجرایی در کارگاه به صورت دوازده درس مرمت توسط اینجانب و آقای دکتر مرادی تنظیم شد و کتاب مذکور با تجربهی کارگاهی مورد توجه قرار گرفت و نظمی در آموزش مرمت ابنیه و بافتهای تاریخی به وجود آورد که به امید خدا با تجربههای جدید کارگاهی و استفاده از تکنولوژی مطالب مذکور توسط استادان و پیشکسوتان در آینده تکمیل شود تا آیندهی روشنی برای کشور به وجود آید.
ضمنا در آموزش درس مرمت و احیا باید مسئلهی اصالت آثار حفظ شود، احیا در آثار جنبهی حفاظت از اثر را دارد (احیا برای احیا نمیباشد، احیا برای بقا و ماندگاری اثر تاریخی انجام میگیرد)، در نتیجه هرگونه مرمت و احیا لازم است اصالت و ارزش بنا را حفظ نماید. به همین جهت، اقدام به احیا باید توسط افرادی انجام شود که به اصل اصالت اثر معتقد باشند. در نتیجه در واگذاری آثار نیاز به شناخت و دقت بیشتری است. تشخیص موضوع واگذاری بناهای تاریخی (غیر از آثار نفیس) برای احیا و بهرهبرداری به بخش خصوصی و یا ارگانهای دولتی چون حفاظت جنبهی قانونی دارد، لذا معاونت میراث فرهنگی وزارتخانه (حفظ و احیا) با نظر هیئت کارشناسی خبره، نوع استفاده از اثر را مشخص میکند و پس از انجام کلیهی اقدامات مرمتی، حفاظتی و خدماتی لازم و نظارت کامل اثر به استفادهکننده واگذار میگردد. در غیر این صورت با توجه به تجربهی چند سال گذشته اکثر آثار واگذار شده از اصالت، ارزش تاریخی و هنری خارج خواهند شد. البته قبل از اقدامات مرمتی برای احیا، میتوان با متقاضی قرارداد تنظیم کرد که هزینههای لازم را تقبل و پرداخت نماید تا پس از آماده شدن مورد استفاده قرار گیرد. قابل ذکر است پس از واگذاری و احیای بنا، نظارت معاونت مذکور باید تداوم داشته باشد و هرگونه اقدام با نظر و موافقت ستاد مرکزی باشد. لذا تمام نهادها و وزارتخانهها و سازمان اوقاف و شهرداریها که مالک اثر میباشند، یا درخواست واگذاری اثر تاریخی را برای احیا دارند، لازم است نظر کمیتهی کارشناسی مرمت و احیا را لحاظ نمایند، چون حفظ اصالت و بقای اثر بستگی به مالکیت دولتی و غیردولتی ندارد. تمام مردم و دستگاهها موظفاند از قانون حفاظت آثار فرهنگی-تاریخی تبعیت نمایند. در جهت اهمیت موضوع تعریفی از منشور گردشگری و توریسم مصوب نوامبر سال 1976 ایکوموس به شرح ذیل بیان میگردد:
«هدف ایکوموس از این منشور تضمین حفاظت و ارتقای بناها و محوطههای تاریخی است که جزو میراث بشری هستند، لازم است مستقیما به اثرات مثبت و منفی گسترش فعالیتهای احیا و توریستی نظارت شود. به هر حال نظر بینالملل این است که میراث فرهنگی و طبیعی باید در سایر ملاحظات از نظر اجتماعی، سیاسی و اقتصادی اولویت داشته باشد. این نظر را نمیتوان صرفا با سیاستهای مربوط به استقرار و تجهیزات احیا و توریستی که خارج از ضرر هم نخواهد بود، تامین کرد. باید به این نکته توجه داشت که ما مدیون میراث فرهنگی هستیم. میراث فرهنگی و طبیعی یک ذخیرهی مادی و معنوی و روایتگر تحول تاریخی است. این میراث نقش مهمی در زندگی جدید ایفا خواهد کرد و باید برنامههای حمایت و حفاظت از ویژگیهای فیزیکی که جنبههای ملموس مظاهر فرهنگی هستند، به گونهای طراحی شوند که موجب ارجگذاری اعتبار میراث فرهنگی باشد.»