فرانک اُ.گه­ری: طراحی مبلمان و جواهرات

گه‌ری در مورد اولین بارقه‌های علاقه‌اش به طراحی مبلمان می‌گوید: «من همیشه از طراحی مبلمان خوشم می‌آمد. شاید چون در تورنتو که بودیم، پدرم یک شرکت کوچک مبلمان داشت. خیلی طول می‌کشد تا یک پروژه‌ی معماری به ثمر بنشیند، به همین دلیل همیشه در کنار معماری، طراحی مبلمان نیز به نظرم جذاب بوده است. در تجربه‌های معماری، انتخاب مبلمان برای مشتری‌هایم همواره برایم مشکل بود؛ مخصوصاً اگر بحث محدودیت مالی هم در میان بود. تمام اجناس داخل فروشگاه‌ها شبیه هم هستند و تقریباً همیشه در حالت ایده‌آل، کار به اینجا ختم می‌شود که خودم مبلمانی ویژه‌ی پروژه طراحی می‌کنم.»
فرانک گه‌ری بخش عمده‌ی شهرت خود را مدیون طرح‌های معمارانه‌ برای سازه‌های تندیس‌وار و خلاقانه‌اش است (مرکز تفریحی دیزنی‌لند اروپا، پاریس، 1992؛ ساختمان اصلی مرکز ویترا، بازل، سوئیس، 1994؛ موزه‌ی گوگنهایم، اسپانیا، 1997؛ بانک دی.زِد، برلین، 2001؛ مرکز هنرهای نمایشی ریچارد بی.فیشر، آمریکا، 2003، سالن کنسرت والت­دیزنی، 2003 و…). اما نبوغ نهفته در خلاقیت تجسمی او در حوزه‌های دیگر هنر طراحی نیز نمود یافت و دست به خلق مجسمه‌ها و مبلمان‌هایی با فرم خاص زد که حتا بدون امضای او، دست‌خط گه‌ری را روی خود دارند؛ همان فرم‌های بدیع احجام کوچک و بزرگ و منحنی‌هایی که مسیرشان قابل پیش‌بینی نبوده، چون شبیه به هیچ حجم دیگری نیستند.
طرح‌هایی که گه‌ری برای مبلمان و حجم‌های خود انتخاب می‌کرد، معمولاً برگرفته از خطوط پروژه‌های معماری‌اش و به سان برشی از یک حجم بزرگ‌تر بود؛ کاری سریع و کم‌هزینه. اساس طراحی او چنین شکل می‌گرفت که حجمی با متريال ویژه را متلاشی و به طرزی نامتعارف، دفرمه می‌کرد، چنان که بهت‌آور و همچون فرمی آمده از سیاره‌ای دیگر نمودار می‌شد. به‌عنوان اولین کار طراحی مبلمان، گه‌ری این مفهوم را در پروژه‌ی ایزی اِج (Easy Edge، به معنی حاشیه‌ی ساده، 1973-1969) آشکار کرد و از مقواهای کارتنی (مقواهایی شیاردار) استفاده کرد که معمولاً در ماکت‌سازی به کار می‌برد. همین پروژه در اوایل دهه‌ی 1970 نام او را در محافل عمومی بر سر زبان‌ها انداخت. او به تجربه دریافت که مقواهای کارتنی در صورتی که در لایه‌های متوالی و جهات مختلف قرار بگیرند، مقاومت قابل توجهی پیدا می‌کنند که حتا برای استفاده‌های روزانه نیز مناسب است و خاصیت عایق صوتی هم دارند، ضمن آنکه تن‌های رنگی اُکر و قهوه‌ای که همگی درون‌مایه‌ی گرمی شبیه چوب دارند هم از نظر طراح، نکته‌ی مثبتی محسوب می‌شد. گه‌ری داستان آغاز کار با مقوا را چنین توصیف می‌کند: «یک روز از دفترم بیرون آمدم و تلّی از مقواهای استفاده‌شده را دیدم که قرار بود دور ریخته شوند؛ همان مقواهایی که با آنها ماکت می‌ساختیم. شروع کردم با آنها بازی کردن. به‌راحتی خم می‌شدند، با چسب به هم می‌چسبیدند و با یک چاقوی جیبی ساده و اره‌ی کوچک، بریده می‌شدند.» یکی از معروف‌ترین ثمره‌های ماندگار این دوره‌ی حرفه‌ای گه‌ری، صندلی ویگل (به معنی لوله‌شده) است که تجسد خوبی از پتانسیل‌های کاربردی مقوا به‌عنوان یک ابزار اجرایی قلمداد می‌شود.
این صندلی با ابعاد 85×5/42×60 و ارتفاع 5/45 سانتیمتر در سال 1972 با متريال‌های مقوای کارتنی و چوب ساخته شد و برای افزایش استحکام و عمر محصول، در سطوح صاف و تخت کار، از تخته‌فیبر استفاده شده است. یک میز عسلی، چراغ رومیزی، میز غذاخوری و کنسول نیز با همین روش طراحی و ساخته شد. اما سری ایزی اِج به دلیل هزینه‌های نسبتاً بالای ساخت، به تولید انبوه نرسید و آنطور که گه‌ری در نظر داشت، نتوانست به خانه‌ها راه یابد. او در سال‌های آتی دهه‌ی هفتاد، تمرکز خود را روی معماری معطوف و شهرت فراوان کسب کرد که از آن جمله می‌توان به خانه‌ی شخصی او در سانتا مونیکای کالیفرنیا اشاره داشت (1978). او در سال 1987 مبل و زیرپایی بیوِر را برای شرکت ویترا طراحی کرد که در میان طرح‌های معروف او جای دارند.
مدتی بعد از دوره‌ی تجربه با مقواهای کارتنی، گه‌ری کار با متريال‌های ساده‌ی دیگر و تبدیل آنها به اثری زیبا و کاربردی را از سر گرفت و میزها و صندلی‌هایی با فرم نرم و مقاوم ساخت. اکسپریمنتال اِج (Experimental Edges، به معنی حاشیه‌ی تجربی، 1982-1979) حجم گسترده‌تری از کار با قطعات مقوایی بود؛ اما این بار از مقواهایی با بافت درشت‌تر و گوناگون استفاده کرد تا حجم‌هایی بزرگ‌تر با تراکم‌های متنوع بسازد و به‌عمد بعضی لایه‌ها را با کمی لغزش روی یکدیگر قرار داد. به این ترتیب، هم‌تراز نبودن آنها حالتی طبیعی به اثر داده و مشخصات متريال را بهتر نمایش می‌دهد. این سری در مقایسه با ایزی اِج، دارای مقاومت بیشتر و ظاهری خشن‌تر است و از میان آنها می‌توان به مبل له گران کانفورت (به معنی آسایش حسابی) اشاره کرد که نسخه‌ی مقوایی مبلی به همین نام، اثر لو کربوزیه است. گه‌ری از مواد بازیافتی، مقوا و بندهای نایلونی برای حجم و از آهن کهنه و حتا زنگ‌زده برای اسکلت طرح خود استفاده کرده است. صندلی‌ها، میزها و مبلمان متنوعی با این روش طراحی شد، اما مانند سری قبل به تولید انبوه نرسید با این حال، گه‌ری همچنان به طراحی مبلمان‌هایی با این ویژگی‌ها و تجربه‌اندوزی در این زمینه ادامه داد.
از دیگر سری‌های طراحی مبلمان توسط گه‌ری می‌توان مجموعه‌ی بِنت وود (Bent Wood به معنای چوب خمیده، 1992-1989) را نام برد. نمونه‌های اولیه‌ی این سری برای شرکت کنول و با الهام از همان انحناهای مارپیچی سری ایزی اج ساخته شدند. در سال 1989 شرکت کنول کارگاهی در همسایگی استودیوی کار گه‌ری باز کرد تا برای طراحی مبلمان برای شرکت در آنجا مشغول به کار شود. پس از چند ماه طراحی و مطالعه‌ی متريال‌ها، خاصیت چوب او را مجذوب خود کرد. گه‌ری دریافت که لمینیت کردن نوارهای باریک و روبان-مانند چوب افرا و بافتن آنها به یکدیگر همچون تار و پود پارچه، هم زیباست و هم استحکام دارد. تمام بخش‌های نشیمن، پشتی و اسکلت صندلی‌ها را می‌شد به همین شیوه ساخت. او طی دو سال، صد و بیست نمونه‌ی اولیه تهیه کرد که از بین آنها می‌توان به مجموعه‌های هَت تریک، کراس چِک، آیسینگ، صندلی‌های آفساید و میز فیس‌آف اشاره کرد که تا سال 1992 به عموم عرضه شدند. در مبلمان این مجموعه، قاب اسکلت و متريال روکش، در هم پیچیده‌اند. مجموعه‌ی بِنت وود شامل صندلی، میز و زیرپایی می‌شود. صندلی‌ها ساخته‌شده از نوارهای باریک چوبی و بدون هیچ روکشی هستند و تجربه‌ی مفیدی از شناخت قابلیت‌ها و کیفیت چوب برای گه‌ری به ارمغان آوردند. استحکام عالی این سری مبلمان به خاطر بافت درهم‌تنیده‌ی آنهاست. پیچیده‌ترین نمونه‌ی این سری، از چهل و یک قطعه‌ی چوبی درست شده که در صد و سی نقطه با چسب به هم جوش خورده‌اند. امیلیو آمباژ، معمار و طراح، توصیف جالبی از طراحی مبلمان گه‌ری دارد. او می‌گوید: «همان‌طور که فقط یک کودک می‌تواند تصور کند مبلی که آنجاست، یک لوکوموتیو است و در تخیلاتش تمام جزئیات آن را بسازد و زنده کند، گه‌ری هم مانند یک کودک با ذهنی بینهایت خلاق، متريال‌ها را خم می‌کند، به هم گره می‌زند، از آنها نوارهای باریکی می‌سازد، در کنار هم می‌چیند و اسم این حجم فضایی را “صندلی” می‌گذارد.»
صندلی کراس چک
این یکی از صندلی‌های مجموعه‌ای است که گه‌ری با نوارهای باریکی از تخته‌سه‌لا‌ساخته است. پس از بحران نفت در دهه‌ی 1970 توجه دولت کانادا به مواد نفتی، زباله‌ها و بازیافت‌ها جلب شد و استفاده از مواد پلاستیکی به میزان قابل توجهی کاهش یافت. در این زمان بسیاری از طراحان به کار با مواد و متريال‌های طبیعی یا موادی با حداقل اثرات مخرب زیست‌محیطی روی آوردند. مسلماً این روند بر دیدگاه گه‌ری نیز تأثیر گذاشت. او مجموعه‌ای از مبلمان با نوارهای باریک تخته‌سه‌لا‌ از جنس چوب افرا برای شرکت کنول طراحی کرد که از مقاوت و زیبایی برخوردار بود و به محض عرضه شدن در بازار، محبوبیت فراوانی یافت.
صندلی کراس چک یکی از المان‌های این مجموعه است. این صندلی به سال 1992 طراحی و توسط شرکت کنول در آمریکا ساخته شد و زیر هریک از المان‌های مجموعه، مهر شرکت، امضای گه‌ری و سال تولید آن به چشم می‌خورد. گه‌ری الهام طرحش را از جعبه‌های سیب که در بچگی با آنها بازی می‌کرد گرفته بود. در اینجا بافت متريال و درهم تنیده شدن نوارهای باریک، به سازه‌ای مقاوم تبدیل می‌شود که در عین سادگی، جلوه‌ای بی‌مانند دارد. انحنای پشتی صندلی، ویژگی بسیار راحتی به آن بخشیده و دارای اندکی انعطاف حرکتی است. در این صندلی لایه‌های باریک با چسب حرارتی به یکدیگر چسبانده شده‌اند و در اتصالات از هیچ میخ و پیچی استفاده نشده است. ابعاد صندلی به این شرح است: 71 سانتیمتر عرض، 5/63 سانتیمتر عمق، 86 سانتیمتر بلندی، 5/45 سانتیمتر ارتفاع نشیمن و 5/73 سانتیمتر ارتفاع دسته‌ی صندلی از سطح زمین.
از دیگر المان‌های ساخته‌شده برای این مجموعه می‌توان به صندلی بدون دسته، صندلی پشت‌بلند و صندلی راحتی با زیرپایی اشاره کرد.

طراحی جواهر
اما ذوق و اشتیاق گه‌ری به طراحی فرم‌های بدیع محدود به معماری نشد و این قریحه را به شاخه‌های دیگری از هنر و فن نیز توسعه داد. این معمار نامدار و از اولین پیروان مدرن سبک ساختارشکن، در سال 2005 اقدام به طراحی یک‌سری جواهرات برای کمپانی معروف تیفانی کرد که در سال 2006 رونمایی شدند. گه‌ری در مجموع تا کنون شش مجموعه‌ی کامل (ماهی، ارکید، فیروزه، آکس، اِکووس، تاخورده) برای این کمپانی بسیار معروف جواهرات طراحی کرده است. او در طراحی جواهرات دارای سبک کاملاً شخصی خود است، از انواع سنگ و فلزات استفاده می‌کند و توانسته پویایی که همانا شاخصه‌ی اصلی تمام طراحی‌های اوست را به دنیای مد وارد کند. مایکل کوالسکی، مدیر کمپانی دراین‌باره می‌گوید: «همکاری کمپانی تیفانی با فرانک گه‌ری نقطه‌ی اوجی در کارنامه‌ی ما که یکی از سردمداران دنیای مد و جواهرات هستیم، محسوب می‌شود. قریحه‌ی زیبایی‌شناسی بی‌نظیر گه‌ری معماری را متحول ساخت. ادغام نبوغ او با ما که ویژگی نوآوری و کیفیت را در طول دهه‌ها حفظ کرده‌ایم، تأثیری باشکوه بر دنیای مد و جواهرات خواهد گذاشت»
گه‌ری در مورد علاقه‌اش به طراحی جواهرات می‌گوید: «هنرمندان مجسمه‌ساز و نقاش همیشه با توانایی ساخت چیزها با دست‌های‌شان من را متحیر می‌کردند. جواهرات، خود، فرم‌های هنری هستند. من در طرح‌های کانسپچوال خود برای تیفانی مانند معماری، اقدام به اسکچ و مدل‌سازی کردم و در این راه شیوه‌های تازه‌ای برای بخشیدن روح و احساس به فرم‌ها را آموختم.»
موتیف ماهی بارها در طرح‌های معماری و جواهرات گه‌ری دیده شده است. او می‌گوید که در آغاز به طور تصادفی نسبت به فرم حجمی ماهی علاقه‌مند شده بود و آن هم زمانی بود که با دانشجویان در مورد المان‌ها و الگوهای یونان و رم باستان مطالعه می‌کرد. او با تمایلش به “بازگشت به اصل” و بهره‌مندی از الگوهای هرچه‌کهن‌تر به این اندیشید که چرا تا زمان‌هایی بسیار دورتر به گذشته برنگردد؟ زمانی که حتا انسان‌ها وجود نداشتند، زمانی که ماهی‌ها بودند. وی پس از آن بارها طرح‌هایی شبیه یا برگرفته از فرم ماهی ساخت. گه‌ری در سال 1986 برای باغ مجسمه‌های میناپولیس، یک ماهی از جنس شیشه طراحی کرد و بین سال‌های 1989 تا 1992 برای بارانداز بندر بارسلونا ماهی‌هایی از جنس استیل ضدزنگ ساخت که به مناسبت برگزاری مسابقات المپیک، در تزئین این شهر به کار رفت. البته با کمی دقت نظر می‌توان تعلق خاطر او به زندگی در زیر آب و موجودات آبزی را در طرح‌های معمارانه‌اش هم یافت.
طرح‌های گه‌ری در شعبه‌های متعدد این کمپانی در سراسر جهان توزیع شده و با استقبال فراوانی روبه‌رو شدند.

1929: تولد در کانادا
1954: تکمیل تحصیلات معماری در دانشگاه کالیفرنیا
1957: کار در دفاتر معماری متعدد در لس آنجلس و پاریس
1962: افتتاح دفتر معماری در لس آنجلس
1972: طراحی اولین مبلمان از مقوا؛ سری مبلمان ایزی اِج (شامل
صندلی ویگل؛ این مجموعه در ابتدا برای جک بروگان طراحی شد و در سال 1992 امتیاز تولید آن به شرکت ویترا رسید)
1973: صندلی ایزی اج راکر برای شرکت کانوِرسو
1974: سخنرانی در دانشگاه ییل در کالیفرنیا
1982: مجموعه‌ی مبلمان راف اِجِز
1984: موزه‌ی هوافضا در کالیفرنیا؛ چراغ‌های ریبا فیش و اِسنِیک
برای شرکت فرمیکا
1986: خانه‌ی نورتن در کالیفرنیا
1987: مبل لیتل بیوِر برای شرکت ویترا؛ مبل لمیده‌ی بابلز برای
شرکت آدام ادِلزبرگ
1989: موزه‌ی طراحی ویترا در آلمان؛ دریافت جایزه‌ی پریتسکر
1990: صندلی و میز غذاخوری از سری ایزی اج برای شرکت ویترا
1992: مجموعه‌ی کراس چک برای شرکت کنول؛ کتری پیتو برای
شرکت آلِسی؛ مجموعه‌ی مبلمان فِیس آف و میز آیسینگ برای شرکت کنول
1997: موزه‌ی گوگنهایم در بیلبائو، اسپانیا
1999: صندلی تاشوی FOG برای شرکت کنول
2000: سالن اکسپرینس میوزیک در سیاتل
2003: سالن کنسرت والت­دیزنی
2004: طراحی مبل ایزی چِیر، توییست کیوب و نیمکت برای
شرکت هلِر