عکس: مهندسین مشاور فرمانفرماییان

عبدالعزیز فرمانفرماییان، پدر مهندسین مشاور ایران

عبدالعزیز فرمانفرماییان، معمار بنام ایرانی در سال 1299 خورشیدی در شیراز به دنیا آمد و در 31 خرداد ماه 1392 در خانه‌ی خود در اسپانیا درگذشت، اما در این 93 سال با چنان همت و بینشی غرق زندگی و کار شد که به یکی از چهره‌های ماندگار و مفاخر ایران بدل گشت. پدرش عبدالحسین میرزا، از نوادگان عباس میرزا بود و مادرش بتول خانم احشمی به سادات احشمی کرمانشاه نسب می‌برد.

تحصیلات

عبدالعزیز در سال 1329 مدرک کارشناسی ارشد خود را از مدرسه‌ی هنرهای زیبای پاریس (بوزار) دریافت کرد و به ایران بازگشت، ابتدا در گاراژ پدر خود به طراحی پرداخت و سپس به استخدام دفتر فنی دانشگاه تهران درآمد و در آتلیه‌ای از این دانشگاه، زیر نظر محسن فروغی، همراه با هوشنگ سیحون به تدریس و کار پرداخت و مدت‌ها به تدریس معماری در دانشکده‌ی هنرهای زیبای دانشگاه تهران اشتغال داشت. او در همین دوران (1345) به طراحی و نظارت بر ساخت مسجد دانشگاه تهران پرداخت.

سوابق کاری

وی که عمدتاً بر جنبه‌ی مهندسی معماری توجه داشت، در سال 1347-1333 دفتر معماری خود را تأسیس و پس از مدتی در بین سال‌های 1357-1347 دفتر مهندسین مشاور عبدالعزیز فرمانفرماییان و همکاران را در تهران و شعبه‌ی دیگری از این دفتر را در آتن یونان پایه‌گذاری کرد؛ پس از مدتی همکاری با شرکت‌های خارجی، نقاط ضعف معماری و ساخت‌وساز در ایران را دریافت و مصمم به رفع این نواقص با استخدام کادر غیرایرانی و بهره از آموزه‌های خود شد، تا آنجا که در سال 1336 کاندید ساخت رآکتور اتمی دانشگاه تهران شد. او برای تحقق این امر به نحو احسن، از رآکتور اتمی دانشگاه پرینستن بازدید کرد و از همکاری ؤایدلینگر بهره‌مند شد و در سال 1343 متأثر از ورزشگاه دانشگاه مکزیکوسیتی، طرح استادیوم یک‌صد هزار نفری را تکمیل کرده و در سال 1349 با همکاری رضا مجد و هیربد و نادر اردلان آن را به اجرا رساند.

پدر مهندسین مشاور ایران

عبدالعزیز فرمانفرماییان به‌راستی پدر مهندسین مشاور ایران بود. او زمانی وارد عرصه‌ی معماری کشور شد که عمده‌ی پروژه‌ها به مهندسان غیرایرانی محول می‌شد، اما او با پیگیری علم روز و سعی در تطبیق آن با بستر فرهنگی کشورمان، جهت‌گیری این روند را تغییر داد. وی توجه خاصی به سبک معماران نامدار جهانی، فرانک لوید رایت، لو کربوزیه، آموزه‌های باؤهاؤس و سبک بین‌الملل نشان می‌داد.

فرمانفرماییان تا پیش از مهاجرت خود از ایران در سال 1357 اقدامات تأثیرگذار زیادی در پیش‌برد و ارتقای سطح آگاهی و فرهنگ معماری ایران انجام داد، در حالی که طی 35 سال زندگی در خارج از وطن هیچ آثاری از وی ثبت نشد. او توجه جدی به مقتضیات، امکانات و محدودیت‌ها را عامل مهم موفقیت خلق آثار می‌دانست و همیشه عقیده داشت که موفقیت یک معمار واقعی را باید از آثار ساخته‌شده‌ی او تشخیص داد.

آثار اجرا شده

از جمله کارهای اجراشده‌ی او در کشور می‌توان به این موارد اشاره کرد: دانشکده‌ی کشاورزی در کرج، ساختمان شرکت نفت، ساختمان‌های دانشگاه تهران در امیرآباد، مرکز مطالعات مدیریت هارؤارد (دانشگاه امام صادق فعلی، با همکاری نادر اردلان)، مدارس حرفه‌ای در سراسر کشور (با همکاری مهندسین مشاور SCAN از سوئد و طی حدود 12 سال)، ساختمان بانک کار، برج‌های سامان، برج‌های ونک پارک، موزه‌ی فرش تهران، کاخ نیاوران، ترمینال حجاج، ترمینال فرودگاه مهرآباد، کارخانه‌ی ارج، هتل شمشک، شهرسازی و خانه‌سازی مس سرچشمه‌ی کرمان، مجموعه و استادیوم آزادی، ساختمان مرکز اداری تلویزیون ایران، بانک صادرات اصفهان، پاویون ایران در نمایشگاه بین‌المللی مونترآل، طرح جامع شهر تهران، طراحی آکادمی نیروی هوایی و چندین پروژه‌ی دیگر.

هنگامی که چنین انسانی از دنیا می‌رود، هر قدر هم از سال‌مرگ او بگذرد باز هم به باد فراموشی سپرده نخواهد شد. بناهای مستحکمی که از او به جا مانده، بستر خاطراتی برای هزاران انسان گشته، برای هزاران نفر سقف و امنیت فراهم کرده و تولید، تجارت و ده‌ها فعالیت دیگر را در خود گنجانده. بی‌شک ورزشکاران هرگز حضور در فضای باشکوه استادیوم یک­صد هزار نفری آزادی و خاطراتی که با تک تک دیوارها و فرم‌های آن عجین شده را از یاد نمی‌برند یا مسافران، همیشه از لحظه‌ی رسیدن به مقصد و استقبال از عزیزانشان در فرودگاه به شادی یاد می‌کنند و چه از این بهتر که امکانی برای شاد زیستن و دوست داشتن برای انسان­‌ها فراهم کنیم، حتا اگر خودمان در میان آنها نباشیم. روحش شاد.

منبع: • تحریه‌ی هنر معماری (1392). عبدالعزیز فرمانفرماییان، پدر مهندسین مشاور ایران. مجله هنر معماری، شماره‌ی 29، ص 40.