معماری خانههای مسکونی در اقلیم کویری ایران
معماری خانههای مدرن امریکایی (بخش هشتم و پایانی)خانهی بروجردی‌های کاشان
مرضیه طبائیان (عضو هیئت علمی دانشگاه آزاد اسلامی واحد خوراسگان اصفهان و پژوهشگر دورهی دکتری معماری دانشگاه آزاد واحد علوم و تحقیقات تهران )
مقدمه
کاشان، شهر گنبد و بادگیرهاست. این شهر از کهن‌ترین نقاط تمدن در ایران بوده و بر اساس یافته‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌های باستان‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌شناسی از نخستین قرارگاه‌های انسانی به شمار می‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌آید. کاشان با دیرینه‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌ی سکونت و تمدن هفت‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌هزارساله، در هر دوره از تاریخ، بناهای عظیم و زیبایی را به یادگار گذاشته وگنجینه‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌ای از هنر و شکوه معماری و فن ساختمان را به نمایش درآورده است.
معماری کاشان در دورهی قاجار رونق دوباره‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌ای پیدا کرد و هنرها و فنون بومی و سنتی دوره‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌های گذشته در آن مجدداً پایه‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌ریزی شد. از بناهای معروف و مهم این دوره می‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌توان به مجموعه‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌ی خانههای تاریخی بروجردیها، طباطبایی‌ها، عباسیان، عامری‌ها، هاشمیان و… اشاره کرد که هریک در نوع خود بی‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌نظیر هستند.
در این نوشتار سعی شده است معماری و رموز ساخت خانهی بروجردیها که یکی از شاخصه‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌های شکوهمند شهر کاشان است، مورد بررسی قرار گیرد.
خانههای تاریخی کاشان
وجود آثار ارزشمند تاریخی و عمارات و خانههای باشکوه در بافت قدیم شهر کاشان، حکایت دیرینه از وجود معماران زبردست در این شهر دارد که برای ساخت محیطی مطلوب برای سکونت مردم، توان و قوه‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌ی خلاقه و ابتکار خود را به کار بسته و با طراحی‌های هنرمندانه خانههای بسیار جالب توجه و زیبایی احداث کرده‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌اند که افزون بر زیبایی و جذابیت و استحکام، با ویژگی‌های آب‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌وهوایی و شرایط اقلیمی سازگاری کامل دارند.
تاریخچه‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌ی خانهی بروجردیها
«خانهی مذکور از آثار ارزشمند و به‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌یادماندنی دوران قاجار در این شهر است که در زمان حکومت ناصرالدین‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌شاه و بین سال‌های 1280 تا 1292 هجری ساخته شده و تزئینات آن در طول این سال‌ها به پایان رسیده است. ساخت خانه که حدود 12 سال به طول انجامید، توسط 25 نفر معمار و هنرمند انجام شده است (تعداد 150 بنّا در طول ساخت بنا شرکت داشته‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌اند).
طراح و معمار سازنده‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌ی این بنا استاد علی مریم کاشانی است که خانه را به دستور سیدحسن نطنزی، تاجر و متمول معروف کاشانی، و به عنوان منزل شخصی وی ساخته است.
این ملک در تملک مالک خانواده‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌ی بروجردی از نسلی به نسل دیگر منتقل شده تا اینکه در سال 1354 توسط سازمان میراث فرهنگی کاشان خریداری شده و به شماره‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌ی 1083 در فهرست آثار تاریخی کشور به ثبت رسیده است» (نراقی، 1348).
از آن پس در طول سال‌های متوالی بخشهای دیگر خانهی بروجردی نیز از مالکان خریداری شد و به تملک سازمان میراث فرهنگی درآمد. این سازمان، ساختمان را به دو بخش اداری و هنری تغییر کاربری داده و در سال‌های گذشته در قسمتی از آن، کارگاه‌های هنری زری‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌بافی و مخمل‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌بافی ایجاد کرده است.
دوره‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌های مختلف مرمت بنا
اداره‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌ی میراث فرهنگی کاشان پس از خرید بخش بیرونی خانه، به آن کاربری اداری داد و به تدریج در صدد تعمیر آن برآمد و تا کنون مرمت بخشهای گوناگون و استحکام‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌بخشی قسمت‌های عمده‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌ی خانه و تثبیت نقاشی‌ها توسط کارشناسان و استادکاران میراث فرهنگی انجام شده و برخی از الحاقات و تغییرات اصولی که در طول سال‌های اخیر در این بنای ارزشمند انجام شده بود، به شکل اولیه بازسازی شده است.
به عنوان مثال، در سال 1356 در ایوانچه‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌های ضلع غربی بنا تغییراتی انجام گرفت و نعل درگاه‌های چوبی تعویض شد و به جای آن تیرآهن نصب کردند و درگاه زیرزمین و پشت گچ‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌بری‌های پیشانی نمای جنوبی برای استحکام‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌بخشی، کلاف‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌کشی فلزی شد.
تحلیل معماری بنا
ویژگی‌های معماری ایرانی در دوران اسلامی، به ویژه در دورهی قاجار، در خانههای کاشان کاملاً لحاظ شده است. ملاحظات دینی و اجتماعی و رعایت عدم دید مستقیم از بیرون به درون، در ساخت ورودی خانه‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌ها به وسیله‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌ی دالان یا دهلیز رعایت شده است، به گونه‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌ای که دید افراد نسبت به درون خانه مستقیم نبوده و مسیر حرکت در امتداد محور غیرمستقیم به شکل راهروی پیچ‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌درپیچ شکل می‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌گرفت. راهرو معمولاً در گوشه‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌ی راست از شمال به جنوب با فضای درونی ارتباط می‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌یافت و به این صورت حرکات افراد به درون خانه کنترل می‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌شد. ضمن اینکه طی مسیر طولانی از طریق دالان، فرصت آمادگی و استقبال از مهمان را به میزبان می‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌دهد.
خانهی بروجردیها در زمینی به مساحت 1700 مترمربع با وسعت زیربنای حدود 1000 مترمربع و در دو طبقه ساخته شده است. برخی از قسمت‌های خانه دارای سرداب بوده و از این رو، سه‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌طبقه محسوب می‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌شوند. حیاط خانه بزرگ است و اندازه‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌ی آن به 600 متر مربع می‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌رسد. ساختمان‌های مجموعه گرداگرد حیاط مرکزی شکل گرفته‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌اند. درون این حیاط، حوض وسیع و باغچه‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌ای عریض و طویل و سرتاسری به همراه درختان میوه‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌ی خاص مناطق کویری قرار گرفته است. این درختان، به ویژه در فصل تابستان، موجب پایین آمدن درجه‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌ی حرارت بخشهای داخلی خانه می‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌شوند.
طراحی هشتی یا دهلیز ورودی، همسطح با حیاط مرکزی و با اختلاف سطح از کوچه و خیابان قرار دارد. همین عامل از کوران بادهای شدید و گردبادهای کویری از کوچه به درون حیاط پیشگیری می‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌کند. خانهی مذکور دارای ورودی‌های متعدد است که در حال حاضر، سه درِ شمالی، غربی و جنوبی آن موجود هستند. تالارهای اصلی، فضاهای اندرونی و بیرونی تقسیم‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌کننده‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌ی حیاط مرکزی هستند.
ورودی و فضاهای ارتباطی
ورودی اصلی بنا در جبهه‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌ی شمالی ساختمان قرار دارد و دارای یک جلوخان با نیم‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌گنبد است که از طریق یک در ورودی چوبی بزرگ همراه با کنده‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌کاری و آستانه‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌ی سنگی به فضای هشتی راه می‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌یابد. در دو طرف پیشخان ورودی دو سکو قرار دارد که دارای مقرنس‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌کاری گچی بسیار زیبایی بوده و به لحاظ ارتفاع نسبتاً زیاد هشتی، به شکل زیبایی تزئین یافته است. برای تأمین نور و روشنایی، روزنه‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌ای در سقف این فضا تعبیه کرده‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌اند.
پس از طی هشتی ورودی، راهرو و دالانی وجود دارد که به فضای حیاط منتهی می‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌شود. دو در کوچک دیگر نیز اتصال به بخش بیرونی و اندرونی خانه را مهیا می‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌سازند. بخش بیرونی خانه به مراسم رسمی و مهمانی صاحبان خانه اختصاص داشته و از این رو، از اهمیت بیشتری برخوردار است. این بخش، دارای تزئینات پرکار و جلوه‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌ی ویژه‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌ای است که در زیر به شرح آن پرداخته می‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌شود.
بخش بیرونی خانه
بخش بیرونی خانه که اصلی‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌ترین قسمت بناست، از دهلیز و راهروی اصلی ورودی شروع شده و به حیاط باشکوه مرکزی ساختمان می‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌رسد. تالار اصلی تابستان‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌نشین و نورگیر و بادگیر فوقانی آن در سمت مقابل جبهه‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌ی ورودی، جلوه‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌ی بسیار باشکوه و زیبایی به بنا داده است.
بخش بیرونی بنا در امتداد جهت شمالی-جنوبی ساخته شده و به شکل گودال‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌باغچه طراحی شده است. کف حیاط مذکور با آجرهایی به ابعاد 20×20 سانتی‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌متر پوشش یافته است.
بخش جنوبی که بخش تابستان‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌نشین بنا نیز هست، در سمت جنوب حیاط و دارای ایوان وسیع و نیمه‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌باز و مرتفعی است که در بین اتاق‌ها محصور شده و بخش اعظم تزئینات معماری در این قسمت اجرا شده است. در جلوی این بخش و در کف حیاط و به وسیله‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌ی راه‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌پله‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌ی پهنی با زیرزمین ارتباط برقرار می‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌شود. استقرار زیرزمین و اختلاف سطح از کف حیاط، موجب تهویه و گردش باد در سردابه‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌ی زیر ایوان و اتاق‌های سه‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌دری و پنج‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌دری در فصل تابستان است. این قسمت در تابستان دارای سایه‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌ی فراوان بوده و کلاً سه‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌طبقه محسوب می‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌شود. تالار مرکزی بخش تابستانی دارای سقفی با ارتفاع بلند و نورگیر بسیار زیباست. در دو طرف تالار (در جهات شرق و غرب) دو حیاط خلوت به شکل چهارضلعی قرار دارد. اتاق‌های طبقه‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌ی اول به این فضاها مشرف هستند. طبقه‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌ی اول شامل اتاق سه‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌دری و پنج‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌دری است که به تالار و محوطه‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌ی حیاط خلوت دید دارند. این فضاها کاملاً به شکل قرینه قرار گرفته‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌اند. سقف گوشواره‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌های طرفین دارای گنبدهای کوچکی است که با پوشش کاربندی و گچ‌های رنگین زیبایی تزئین شده‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌اند. ارتباط طبقات از طریق دو پلکان در طرفین راهروهای جانبی امکان‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌پذیر است.
در قسمت زیرزمین، در بخشی از دیوارها و زیرتاقچه‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌ها، پنجره‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌های مشبکی وجود دارند که وظیفه‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌ی عبور جریان هوا را ایفا کرده و فضای راهرو و زیرزمین را نیز روشن می‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌کنند. دما در این سرداب در حدود 20 درجه سانتی‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌گراد کمتر از طبقات بالایی است. سرداب به همراه کانال‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌کشی‌های عمودی و افقی به دو بادگیر ارتباط دارد و تهویه‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌ی هوا از این طریق صورت می‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌پذیرد.
بخش مقابل تابستان‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌نشین، قسمت شمالی است که به فصل زمستان اختصاص دارد. این بخش یک اتاق پنج‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌دری دارد که در جلوی آن، ایوان سربازی طراحی شده است. در دو طرف اتاق پنج‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌دری، دو اتاق سه‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌دری وجود دارد که در دو سوی شرقی و غربی از طریق راه‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌پله به اتاق‌های طبقه‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌ی بالا ارتباط می‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌یابند. ارتباط با بام ساختمان نیز از طریق همین راه‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌پله ممکن می‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌شود.
اتاق‌های سمت غرب به ایوان سرپوشیده‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌ای در طبقه‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌ی پایین منتهی می‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌شوند که حدود یک متر از کف حیاط بالاتر است. در دو بخش غربی و شرقی حیاط نیز سرداب، آشپزخانه و فضاهای دیگر قرار دارند.
آشپزخانه و انبارهای خانه، در گوشه‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌ها و قسمت‌هایی از خانه واقع شده‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌اند که نیاز به نور و تهویه در آنجا اندک است. کلیه‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌ی بازشوها و پنجره‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌های اتاق به حیاط یا به فضای منتهی به آن باز می‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌شوند. حیاط در حکم فضای ارتباطی کلیه‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌ی بخشهای خانه است و تنها از طریق درهای ورودی به بیرون راه دارد.
بخش اندرونی خانه
بخش اندرونی یا خصوصی به درون بنا نفوذ دارد. این بخش به محل استراحت ساکنان خانه اختصاص یافته و بدون مزاحمت و درگیری با بخش بیرونی، پاسخگوی عملکردهای خود است. سروصدا و هیاهویی که در بخشهای دیگر وجود دارد، مانع آسایش و آرامش این بخش نیست. اندرونی نیز به دو جبهه‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌ی شمالی و جنوبی تقسیم می‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌شود و مجموعاً 9 اتاق دارد که همگی در طبقه‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌ی همکف طراحی شده‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌اند.
در بخش جنوبی، اتاق پنج‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌دری ساده و صندوق‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌خانه و اتاق نشیمن و سرداب بزرگی قرار دارند. سرداب به بخشهای کوچک و بزرگ تقسیم شده که ویژه‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌ی نگهداری مواد خوراکی و حتی زندگی در فصلهای گرم سال است.
بخش شمالی دارای تالار پذیرایی بزرگی است که مزیّن به آینه‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌کاری بوده و در دو سمت تالار، بالاخانه‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌هایی ساخته شده که به صورت اشکوب و گوشواره، مشرف به فضای تالار هستند.
این قسمت مخصوص تالار پذیرایی، آشپزخانه و سرداب کوچکی است. اتاق‌های بخش غربی این سمت از اندرونی، با سمت شرقی حیاط فصل مشترک دارند. بخش اندرونی از لحاظ تزئینات و کارهای هنری، ساده‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌تر از بخش بیرونی است.
بادگیرها و سیستم تهویه‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌ی ساختمان
بادگیر از ویژگی‌های خاص معماری کویری در ایران است. خانهی بروجردیها نیز که در بافت شهر کاشان قرار دارد، از این امر مستثنی نیست. در طراحی و زیباسازی بادگیرهای این خانه نهایت ذوق و سلیقه به کار رفته و آنها با گچ‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌بری‌های بسیار زیبا و چشم‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌نوازی تزئین شده‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌اند.
نوع بادگیر در خانه‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌ها و بناها، به نوع اقلیم و وزش بادهای محلی بستگی دارد و بر این اساس ممکن است یکسویه، چهارسویه، چندوجهی یا مدوّر باشد. در بادگیرهای یکسویه مجرای دریچه‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌ی بادگیر در جهت وزش بادهای خنک و نسیم‌های مطبوع و متنوع است. در مواردی بادگیرها یکسویه و پشت به باد ساخته می‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌شوند. اثر این بادها از درون سرداب‌ها و فضاها به وسیله‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌ی مجرای هواکش‌ها به خارج از پشت‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌بام مکیده شده و به این ترتیب، بادگیرها عملاً تهویه‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌ی مطبوع و تخلیه‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌ی هوا را نیز انجام می‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌دهند. بادگیرهای خانهی بروجردی هشت‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌ضلعی بوده و به تالار طبقه‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌ی همکف و سرداب زیر آن در بخش تابستانی راه دارد و در حفره‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌های روی گنبد تالار، از سمت جریان باد، وظیفه‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌ی بادگیر را انجام می‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌دهد و از سمت مخالف آن، نقش هواکش به خود می‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌گیرد.
مواد و مصالح استفاده‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌شده در بنا
مواد و مصالح اصلی به‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌کاررفته در ساختار اصلی بنا، خشت و گل است. در تزئینات نیز از آجر، کاشی، سیم‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌گل، گچ و رنگ استفاده شده است. کف فرش حیاط‌ها، اتاق‌ها، راهروها، از آجر و پوشش دیوارهای بیرونی و برخی از بخشهای داخلی از کاهگل و سیم‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌گل است. پوشش دیوار برخی از اتاق‌ها از گچ‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌کاری‌ها و نماهای درونی و بیرونی از گچ‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌بری‌های برجسته و تزئینات بخش اعظم تالار تابستانی یا شاه‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌نشین با رنگ روغن نقاشی شده است. تزئینات تالار اندرونی به شکل آینه‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌کاری‌های رنگارنگ و نفیس است. نقاشی‌های دیواری، به ویژه در بخش جنوبی و تالارهای اصلی، به وسیله‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌ی کمال‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌الملک که در آن زمان 14 سال داشت، و گچ‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌بریها و کنده‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌کاری‌ها توسط عموی وی، استاد صنیع‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌الملک انجام گرفته است که از مهمترین تزئینات خانهی بروجردیها به شمار می‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌آیند.
منابع و مآخذ
1. نراقی، حسن. آثار تاریخی شهرستانهای کاشان و نطنز.
تهران: انجمن آثار ملی تهران، 1348.
2. فرخ‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌یار، حسین. نگاهی به بناهای تاریخی کاشان.
تهران: مؤلف، 1369.
مطالب مرتبط
