خانـه­‌ی هُنرمنـدان ایران اثر بیـژن شـافعی

یکی از معماران نسل سوم که در پی یافتن پلی بین گذشته و آینده است، بیژن شافعی (متولّد سال 1339 خورشیدی) است. او در کارنامه‌ی معماری خود، هم در امر پژوهش و هم در طرّاحی، سابقه­‌ی درخشانی دارد. شافعی جزو پایه‌گذاران گروه تحقیقاتی «معماری دوران تحوّل ایران» به همراه سهراب سروشیانی و ویکتور دانیل است. این گروه تا این زمان کتاب‌های معماری نیکلای مارکف (1382)، معماری کریم طاهرزاده‌ بهزاد (1384) و معماری وارطان هوانسیان (1387) را منتشر کرده است. شافعی در بُعد طرّاحی در کارنامه‌ی حرفه‌ای خود طرح ‌ساختمان‌های مسکونی خیابان نصرت شرقی در تهران (طرّاحی و ساخت بین سالهای 1371 و 1372 خورشیدی)، ساختمان عمارت زعفرانیه در تهران با همکاری ناهید بریانی (طرّاحی و ساخت بین سال‌های 1375 و 1377 خورشیدی)، بنای باغ فردیس در کرج با همکاری ناهید بریانی (طرّاحی و ساخت بین سال‌های 1376 و 1377 خورشیدی)، ساختمان نمایندگی شرکت OCE در تهران با همکاری پریناز میرزایی و کامبیز فرهنگ‌ فرّهی (طرّاحی و ساخت در سال 1377 خورشیدی)، مرکز چاپ و انتشارات دارآباد در تهران با همکاری ناهید بریانی (طرّاحی و ساخت بین سال‌های 1379 و 1380 خورشیدی)، ساختمان اداری بُخارست در تهران (طرّاحی و ساخت بین سالهای 1383 و 1385 خورشیدی) و ده‌ها پروژه و طرح اجرا­شده­‌ی دیگر دارد.

طرح توسعه­‌ی 1389

فعّالیت‌های چشم‌گیر خانه‌­ی هُنرمندان ایران و استقبال گسترده مردم در دهه‌­ی اوّل فعّالیتش آن را کمبود فضاهای نمایشگاهی­‌ـ همایشی روبه­‌رو ساخت و نظر به محدودیت‌های فوق، طیّ نامه‌­ی مورّخ 13/8/86 از سوی خانه‌­ی هُنرمندان ایران به شهردار کلانشهر تهران، مأموریت ارائه‌­ی خدمات طرّاحی و مشاوره و اجرای پروژه‌­ی توسعه­‌ی خانه‌­ی هُنرمندان ایران به دفتر طرّاحی بیژن شافعی محوّل گردید.
این دفتر از همان ابتدا، پس از برداشت دقیق مکان طرح و هماهنگی با نقشه­‌های موجود خانه‌­ی هُنرمندان ایران گزینه­‌ای ارائه نمود که امکان ایجاد چهار سالن مستقل چندمنظوره را تأمین نماید. سالن‌ها در فضای حیا‌ط‌های پشت خانه­‌ی هُنرمندان به‌­نحوی طرّاحی گردیدند که تهویه‌­ی راهروهای ارتباطی خانه از بین نرود و ضمناً دسترسی از راهروهای خانه به سالن‌های جدید با یک فیلتر ارتباطی صورت پذیرد. در همین ارتباط، امکان خروجیِ اضطراری که قبلاً در خانه­‌ی هُنرمندان برای هیچکدام از سالن‌ها تأمین نشده بود، برای کلّیه­‌ی سالن‌ها ایجاد گردید که مجموعاً به 8 بخش تقسیم می­‌شوند. سالن‌های جدید به ساختمان قدیمی نمی‌­چسبد و امکان ارتباط با یک دهلیز از طریق راهروها صورت پذیرفته است.
این گسترش به­‌گونه­‌ای طرّاحی گردید که خود سالن‌ها هیئتی مجسّمه­‌گونه و هُنرمندانه داشته باشند، و ضمناً محور ارتباطی ضلع شمالی خانه­‌ی هُنرمندان را به باغ هُنر پیوند دهند؛ محوری که قبلاً با ایجاد یک کانتر به‌­کلّی مسدود گردیده و امکانات ارتباطی با باغ هُنر را از میان برداشته بود. طرح‌ها پس از تهیّـه‌­ی نقشه­‌های مرحله­‌ی اوّل در فضای باغ خانه­‌ی هُنرمندان به صورت طرح­ سه­‌بُعدی ارائه گردیدند و مورد تأیید قرار گرفتند. پس از تهیّه‌­ی طرح فاز اوّل معماری، نقشه‌­های مرحله‌­ی دوّم معماری و نقشه­‌های سازه آماده شدند.
نقشه­‌های سازه­‌ای بر اساس یک سازه­‌ی بسیار سبُک با دهانه‌­های مناسب برای سالن‌ها طرّاحی شد. طرّاحی سازه به شکلی انجام پذیرفت که میزان مصرف آهن در هر متر مربّع به حدّاقل رسیده و امکانات اجرایی با کیفیّت بسیار ساده و سریع انجام پذیرد.
بودجه‌­ی مورد نظر می­بایستی از محلّ شهرداری منطقه 6 تأمین می­گردید. مشکلات منابع مالی از طرف شهرداری زمان شش ماهه­‌ی پروژه را تمدید نمود و سالن‌ها با محدودیت مالی فراوان در انتهای دهه‌­ی نخست فعّالیت خانه‌­ی هُنرمندان آماده‌­ی بهره­‌برداری موقّت شد. این محدودیت‌ها باعث شد سقف کاذب اصلی و تأسیسات مکانیکی و الکتریکی مناسب جهت سالن‌ها تأمین نگردد و با عدم تأمین منابع مالی 2 سال بعد از افتتاح نیز نواقص فوق پابرجا مانده است. امکانات فضایی برای چهار سالن به‌­گونه­‌ای تأمین گردیده است که این فضاها به سرعت قابل تغییر فضا جهت نمایشگاه‌­های موقّت چندمنظوره با روشنایی طبیعی، مصنوعی، سالن نمایش و کنفرانس 100 نفره، فضای کارگاه باشند. ارتباط با راهروهای اصلی خانه­‌ی هُنرمندان از داخل و امکان دسترسی اضطراری از خارج فضا برای کلّیه‌­ی سالن‌ها امکان­پذیر گشته است. دهلیزهای مابین خانه‌­ی جدید و قدیم محلّ نمایش آثار تجسّمی پیش­‌بینی شده است؛ و در نهایت بام خانه‌­ی جدید محلّ تجمّع فضای باز نمایشگاهی با تأمین امکان سقف سازه­‌ی سبُک در نظر گرفته شد که پیش‌­بینی‌­های لازم در سازه برای آن صورت پذیرفته است.

معماری معاصر ایران : فرهنگی، هنری، مذهبی، ورزشی

_____________________________________________          

نام پروژه: خانه­‌ی هُنرمندان ایران 1379
مشاور طرح و ساخت: مهندسان مشاور گزینه
طرّاح معماری: بیژن شافعی
همکاران طرح معماری: پریناز میرزایی، کیوان خطیر
طرّاح سازه: کوروش صفایی
طرّاح تأسیسات مکانیکی: عبّاس عمیدی
طرّاح تأسیسات الکتریکی: وحید کاشانی
مدیریت کارگاه: کامبیز فرهنگ فرهی، محمّد صفائیان
کارفرما: وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی