تاریخچه‌­ی بیمارستان
بیش از 4000 سال پیش از میلاد مسیح، ادیان و آیین‌­ها با شفای بیماران، نمود قطعی پروردگارشان تلقی می‌­شدند. معبد ساتورنوس، و بعدها معبد اسکلپیوس در آسیای صغیر، به عنوان مراکز درمانی شناخته می­‌شدند. در سال 431 قبل از میلاد، بیمارستان‌­های برهمایی در سریلانکا ایجاد شدند. پادشاه آشوکا 230 سال قبل از میلاد بیمارستان‌­های زنجیره­ای را در هندوستان بنا نهاد. حدود 100سال قبل از میلاد رومیان بیمارستان­‌هایی را برای درمان بیماران و سربازان مجروح ایجاد کردند (والِتودیناریا). مراقبت از این افراد از این جهت برای رومیان اهمیت داشت که قدرت روم، در گرو یکپارچگی لژیون آن بود.
به هر حال می­توان گفت که بیمارستان به مفهوم امروزی آن، به تاریخ 331 پس از میلاد مسیح بازمی‌­گردد، یعنی زمانی که امپراطور کنستانتین مسیحی شد و کلیه­‌ی بیمارستان‌­های مشرکین را برانداخت و بدین ترتیب فرصت شروعی دوباره در این زمینه را فراهم کرد. تا آن زمان بیماران به دلیل بیماریشان از جامعه طرد می‌­شدند، در حالی که فرهنگ مسیحیت بر حفظ رابطه­‌ی نزدیک با بیماران توسط افرادی که وظیفه‌­ی مراقبت از آن­ها را داشتند تأکید داشت. بنابراین بیماری به مسئله‌­ای برای کلیسای مسیحیت تبدیل شد.
در حدود سال 370 پس از میلاد، قدّیس باسیلیوس اهل قیصریه مؤسسه‌­ای مذهبی در کاپادوکیه تأسیس کرد که شامل یک بیمارستان، یک بخش قرنطینه برای بیماران جذامی و ساختمانی برای فقرا، سالمندان و بیماران بود. بیمارستان‌­هایی مشابه به تقلید از این نمونه در امپراطوری روم شرقی ساخته شدند. نمونه­‌ی قابل توجه دیگر، ساختمان سنت بندیکت در مونته‌­کاسینو است که دراوایل سده‌­ی ششم ساخته شد. در این دوران، مراقبت از بیماران در اولویت و قبل از همه‌­ی وظایف مسیحیان قرار داشت. این جریان مقدمه‌­ای بر تأسیس یکی از اولین مدارس پزشکی در اروپا در سالرنو شد که در قرن یازدهم به اوج شهرت رسید. این نمونه منجر به احداث درمانگاه‌­های مشابه راهبان در بخش غربی امپراطوری روم شد.
بیمارستان‌­های فرانسه که به هتل­دیو (اقامتگاه‌­های خداوند) معروف بودند در سال 542 در لیون و در سال 660 در پاریس احداث شدند. در این بیمارستان‌­ها بیشتر به مسائل روحی بیماران توجه می‌­شد تا درمان فیزیکی بیماری‌­های مزمن و حادّ آن­ها. روشی که راهبان برای مراقبت از بیماران خود به کار می‌­بردند، الگویی برای عموم شد. دیرها و صومعه‌­ها فضایی به ­نام اینفرمیتاریوم (درمانگاه) داشتند که بیمارانشان را برای درمان به آنجا می‌­بردند، علاوه بر این در دیرها یک داروخانه و معمولاً یک باغ گیاهان دارویی وجود داشت. بدین ترتیب دیرها برای درمان بیماران درهایشان را به روی زائرین و سایر مردم ­گشودند.
طیّ قرون وسطا ادیان به اعمال نفوذ خود در احداث بیمارستان­‌ها ادامه دادند. رشد بیمارستان‌­ها در خلال جنگ‌­های صلیبی که از اواخر قرن یازدهم آغاز شد، شدت یافت. در این دوران طاعون و بیماری‌­ها برای صلیبیون بیش از جنگ مشکل‌­ساز بود. بیمارستان‌­های نظامی در حاشیه‌­ی راه­های مسافرتی احداث شد. شوالیه­‌های فرقه­‌ی سنت جان در 1099 بیمارستانی در فلسطین بنا نهادند که قابلیت مراقبت از 2000 بیمار را داشت. گفته می‌­شود در این بیمارستان به ویژه به بیماری‌­های چشم توجه نشان داده می­‌شد و شاید بتوان آن را اولین نمونه‌­ی بیمارستان‌­های تخصصی به شمار آورد. این شیوه برای قرن‌­ها در بیمارستان‌­های سیار سپاه سنت جان باقی ماند.
در قرون وسطا و به ویژه در قرن دوازدهم تعداد بیمارستان­ها به سرعت در اروپا افزایش یافت. اعراب بیمارستان­هایی در بغداد، دمشق و قرطبه­ی اسپانیا بنا کردند. بیمارستان­های اعراب به دلیل اینکه بیماران را بدون توجه به عقیده، مذهب، نژاد و مرتبه­ی اجتماعی­شان می­پذیرفتند قابل توجه بود. بیمارستان روح­القدس که در سال 1145 در مون­پلیه در فرانسه ساخته شد شهرت فراوانی یافت و بعدها یکی از مهمترین مراکز آموزش پزشکی در اروپا شد. ولی با گذشت زمان، بیشترین تعداد بیمارستان­هایی که در قرون وسطی احداث شد، مؤسسات مذهبی تحت سرپرستی راهبان بندیکتی بود که تأسیس بیش از 2000 بیمارستان به آنان نسبت داده می­شود.
همچنین در قرون وسطی حمایت از مؤسسات بیمارستان­مانند،­ از سوی مقامات غیر مذهبی نیز آغاز شد. در اواخر سده­ی پانزدهم بسیاری از شهرهای کوچک و بزرگ از چنین نهادها و مؤسسات بهداشتی و درمانی حمایت می­کردند. گفته می­شود در انگلستان بیش­از 200 نمونه­ی این­چنینی وجود داشت که پاسخگوی نیاز اجتماعی فزاینده­ای بودند. انتقال تدریجی مسئولیت بیمارستان­ها و مراکز درمانی از کلیسا به مقامات غیرمذهبی در اروپا پس­از انحلال دیرها توسط هنری هشتم در سال 1540 آغاز شد که همین روند، پایانی بر ساخت و ساز بیمارستان در انگلستان تا 200 سال بعد بود.
برچیده شدن بیمارستان­های صومعه­ای در انگلستان مقامات غیرمذهبی را بر آن داشت که جنبش داوطلبانه­ای را برای بنا نهادن مراکزی برای درمان بیماران،

مجروحان و معلولان آغاز کنند. ساخت اولین بیمارستان داوطلبانه در انگلیس در سال 1718 توسط هوگنوهای فرانـسوی آغاز شد و با احداث بیمارستان­‌هایی در لندن مانند بیمارستان وستمینستر در 1719، بیمارستان گای در 1724 و بیمارستان لندن در 1740 ادامه یافت. بین 1736 تا 1787 حداقل در 18 شهر غیر از لندن بیمارستان احداث شد. این ابتکار در اسکاتلند نیز رواج یافت و اولین بیمارستان داوطلبانه­‌ی آن به نام «بیمارستان کوچک» در 1729 در ادینبورگ تأسیس شد.
اولین بیمارستان در آمریکای شمالی در سال 1524 توسط کورتِس در مکزیکوسیتی احداث شد، که ساختمان آن هنوز باقی مانده است. فرانسویان نیز در سال 1639 بیمارستانی به نام «خون گران­‌بها» (هتل دیو دو پرسیوس سان) در کبک کانادا ساختند که هنوز به کار خود ادامه می‌­دهد، هرچند مکان اولیه‌­ی آن تغییر یافته است. در سال 1644 خانمی اشراف­زاده به نام ژان مانس از کنده‌­های درخت، بیمارستانی در جزیره‌­ی مونترال ساخت و این آغازی بود بر ساخت بیمارستان سنت ژوزف که بعدها فرقه‌­ی خواهران سنت ژوزف از آن پدید آمد و امروزه قدیمی­‌ترین گروه پرستاری در آمریکای شمالی محسوب می­‌شود. اولین بیمارستانی که در قلمرو کنونی ایالت متحده­‌ی آمریکا ساخته شد، بیمارستانی بود برای درمان سربازان که در سال 1663 در جزیره‌­ی منهتن ساخته شد.
اولین بیمارستان­‌های آمریکا در اصل نوانخانه بودند که یکی از آنها توسط ویلیام پن در سال 1712 در فیلادلفیا ساخته شد. اولین بیمارستان ثبت شده در آمریکا بیمارستان پنسیلوانیا در فیلادلفیا است که در سال 1751 امتیاز خود را رسماً دریافت کرد.
بیمارستان در تاریخ اسلام
پایتخت فرمانروایی خلفای اسلام پیوسته از طایفه‌­ای به طایفه­‌ی دیگر انتقال پیدا می‌­کرد و در هر پایتخت یک مرکز درمانی مهم گسترش می­‌یافت، به طوری که تا اواخر قرن سیزدهم تعداد زیادی فضای درمانی در جهان عرب پراکنده شده بود. از آنجا که این مبحث بسیار گسترده و شرح آن از مجال این کتاب خارج است، در اینجا تنها به معرفی تعدادی از نهادهای مهم درمانی بر اساس ناحیه­‌ی جغرافیایی آن­ها می‌­پردازیم.
دمشق: اولین بیمارستان شناخته‌­شده در تاریخ اسلام در سال 706 بعداز میلاد توسط ولید، خلیفه‌­ی بنی­امیه در دمشق ساخته شد. مهمترین بیمارستان دمشق در سده­‌های میانه به­‌نام بیمارستان نوری به یاد پادشاه نورالدین زنگی در سال 1156 تأسیس شد. اهمیت ساخت این بیمارستان که در خلال جنگ‌­های صلیبی احداث شد، در حدّ تأمین نیروهای کارآمد و تجهیزات یک بیمارستان مجهز بود. این بنا نه ­تنها از نظر درمانی یک بیمارستان عالی بود، بلکه یک مدرسه‌­ی پزشکی نمونه و تراز اول نیز به شمار می‌­آمد. به‌­علت نبود صنعت چاپ در آن زمان و دست نویس بودن کتاب‌­ها، اسناد و کتب علمی بسیار محدود و گران‌­قیمت بودند. در همین دوران، پادشاه مجموعه‌­ای نفیس و کامل از کتب پزشکی به بیمارستان اهدا کرد و بیمارستان دارای مجموعه‌­ای از اسناد پزشکی شد که تا آن زمان از تاریخ­، بی­‌نظیر بود. از دانشکده­‌ی پزشکی آن، داروسازان و پزشکان برجسته­‌ای مانند ابن النفیس (علاالدین ابولحسن علی بن ابی حزم القرشی الدمشقی) که دانشمند و کاشف جریان گردش خون بود فارغ­التحصیل شدند. این بیمارستان بیش از هفت قرن یعنی تاکنون به کار خود ادامه داده است.
بیت‌­المقدس: صلیبیون بیمارستان سنت جان را در سال 1055 پس­از میلاد مسیح در بیت‌­المقدس احداث کردند. این بیمارستان در اواخر قرن یازدهم به حدی گسترش یافته بود که شامل یک بیمارستان، قصری برای شوالیه­‌ها و یک دیر برای خواهران پرستار بود. بیمارستان فعالیت‌­های پزشکی چشمگیری ارائه می­‌داد و در روز تعداد زیادی بیمار، زائر، و سربازان مجروح را می‌­پذیرفت. پس­‌از آزادی بیت‌­المقدس توسط صلاح­‌الدین در 1187 میلادی، بیمارستان به الصالحانی تغییر نام یافت و تا ویران شدن آن در زلزله‌­ی سال 1458 میلادی در خدمت مردم بود.
بغداد: در سال 750 پس­از میلاد، بغداد توسط خلیفه ابوجعفر المنصور به عنوان پایتخت خاندان عباسی انتخاب شد. وی در سال 766 پس‌­از میلاد، جودی­بن بختیشوع را به ریاست دانشگاه جندی شاپور منصوب کرد تا پزشک دربار بوده و بیمارستان را گسترش دهد و آن را در جهت عظمت و غنای بغداد پیش برد. وقتی هارون‌­الرشید به قدرت رسید (786 تا 809 پس­از میلاد) دستور داد نوه­‌ی ابن بختیشوع و جبریل، پزشک دربارش بیمارستانی به­ نام بیمارستان بغداد را بنا کنند. این بیمارستان به یک مرکز درمانی بزرگ و مهم تبدیل شد که یکی از رؤسای آن زکریای رازی، پزشک و داروساز برجسته­‌ی ایرانی بود. در سال 918 پس‌­از میلاد، خلیفه المقتدر دو بیمارستان در بغداد بنا کرد. یکی در شرق شهر، که آن را به یاد مادرش بیمارستان السیده نام­گذاری کرد و دیگری در غرب شهر که آن را به نام خودْ المقتدیری خواند. بیمارستان مهم دیگر الادودی نام داشت که در سال 981 میلادی به­نام پادشاه ادودالدوله بنا شد و بزرگترین بیمارستان بغداد پیش از دوران مدرن بود. این بنا با بهترین تجهیزات تشریفاتی و تدارکاتی شناخته­‌شده تا آن زمان مجهز شده بود و پرستاران و پزشکان و مشاوران 24ساعته در آن به فعالیت‌­های تخصصی می­‌پرداختند. این بیمارستان در سال 1258 طی حمله‌­ی مغول به بغداد به فرمانده‌ی هولاکو، نواده­‌ی چنگیزخان، ویران شد.
قاهره: در سال 1284 میلادی پادشاه المنصور القلاوون (صالحی) بیمارستان مهم و مشهور المنصوری را در این شهر بنا کرد. داستانی که منجر به ساخت این بنا شد جالب‌­توجه است: پادشاه المنصور القلاوون از فرماندهان سپاه اعراب مسلمانِ فاتح جنگ­‌های صلیبی بود که وقتی در بیت­‌المقدس بیمار شد، وی را در بیمارستان نوری بستری کردند. در دوران درمان با خود عهد بست که هر وقت فرمانروای مصر شد، بیمارستانی بسیار مجلل­‌تر از بیمارستان نوری در قاهره بنا کند که فقیر و غنی یکسان از آن بهره‌­مند باشند. در مراسم افتتاحیه، پادشاه اعلام کرد که این بیمارستان در خدمت همه­‌ی مردم، از پادشاه گرفته تا کمترین رعیت و زیردستان خواهد بود. به روایت سیاحان معاصر و مورخان آن زمان مثل ابن­‌بطوطه و کلکاشندی، این بنا بهترین بیمارستان ساخته‌­شده در آن زمان بود و بخش‌­های مختلفی برای بیماری‌­های متفاوت داشت. در اینجا برای درمان بیماران روحی و روانی از موسیقی درمانی استفاده می­‌شد. بیمارستان روزانه 4000 بیمار را می‌­پذیرفت و بستری بیماران مجانی بود. علاوه بر آن، در دوران نقاهت به بیماران غذا و پول برای جبران مدت زمانی که به علت بستری بودن در بیمارستان از کار بیکار شده­ بودند، داده می‌­شد. بیمارستان المنصوری به مدت هفت قرن به قاهره خدمت کرد و اکنون به عنوان بیمارستان چشم­‌پزشکی از آن استفاده می‌­شود و به بیمارستان القلاوون تغییر نام یافته است و درِ باستانی باشکوهِ آن در موزه‌­ی اسلامی قاهره نگهداری می‌­شود.
تونس: در سـال 830 پس از میـلاد شـاهزاده زیـادَةاله بیمارستـان قیـروان را در ناحیه‌­ای از شهر قیروان به نام دینماه ساخت. به همین دلیل همه‌­ی بیمارستان‌­های تونس، به جای «بیمارستان» که در شرق رایج است و یک واژه‌­ی ایرانی است، دینما خوانده می‌­شوند. بیمارستان قیروان به دلیل داشتن پرستاران زن، بخش­‌های وسیع و مجزّا، اتاق‌­های انتظار برای ملاقات­‌کنندگان و سالن نمازخانه از بیمارستان‌­های شاخص سودان است.
مراکش: در سال 1190 پس از میلاد پادشاه المنصور یعقوب بن یوسف در شهر بزرگ مراکش بیمارستانی ساخت و آن را بیمارستان مراکش نام نهاد. این بیمارستان عظیم دارای فضای سبز و محوطه­‌ی زیبا با درختان میوه و گل­‌های متنوع بود. آب از طریق کانال­‌ها به تمام بخش­‌ها وارد می‌­شد. بیماران لباس­‌های ویژه­‌ای داشتند، یکی برای زمستان و دیگری برای تابستان. داروخانه توسط متخصصینی اداره می‌­شد که صیدله نامیده می‌­شدند. در آنجا بخش‌­های خصوصی گران­‌قیمتی وجود داشت که هزینه‌­ی بستری بیمار در آنها برای هر روز مبلغ بسیار گزافی بود.
آندلس: در سال 1366 پس از میلاد، شاهزاده محمدبن یوسف، بیمارستان گرانادا (غرناطه) را بنا کرد. این بیمارستان نمودی از زیبایی معماری اسلامی عربی در اسپانیا بود و تا سقوط غرناطه در 1492 پس از میلاد فعالیت کرد.
دسته­‌بندی بیمارستان­‌ها
بیمارستان­‌ها ممکن است به طرق مختلفی مقایسه و دسته‌­بندی شوند: از طریق نوع مالکیت و مدیریت، نوع خدماتی که ارائه می‌­کند، قدمت، اندازه یا تسهیلات و تشکیلاتی که فراهم می­‌کنند. دسته­‌بندی که عموماً مورداستفاده قرار می‌­گیرد عبارت است از: بیمارستان‌­های تخصصی، بیمارستان­‌های با بستری کوتاه مدت و بیمارستان‌­های با بستری بلند مدت.
مقایسه بیمارستان‌­ها
بیمارستان­‌ها ممکن است با تعداد تخت­ه‌ایشان مقایسه شوند. بیمارستان‌­های مدرن به‌­سمت کوچک شدن پیش می­‌روند و به ندرت از800 تخت‌خواب تجاوز می‌­کنند، زیرا اعتقاد بر آن است که این حداکثر ظرفیت برای کنترل مطلوب بیمارستان با یک مدیریت مرکزی است.
شاخص بعدی میانگین تخت­‌های اشغال‌­شده است، یعنی درصد تخت­‌هایی که در روز یا ماه اشغال می‌­شوند. در اروپا این شاخص ممکن است در ماه‌­های سرد زمستان که بیماری­‌های تنفسی شایع است افزایش یابد. در کشورهای در حال توسعه درصد تخت‌­های اشغال‌­شده معمولاً از 100% بیشتر است، به عبارت دیگر، تعداد بیماران از تعداد تخت‌­های موجود برای آنان بیشتر است.
مدت زمانی که بیمار روی تخت بیمارستان سپری می‌­کند شاخص مهم دیگری است و به ماهیت و نوع بیمارستان بستگی دارد. معمولاً در بخش­‌های مراقبت‌­های ویژه در هر بیمارستان ظرفیت تخت­‌ها و طول مدت بستری شدن پایین است. در بیمارستان‌­هایی که برای بیماری‌­های مزمن ساخته شده‌­اند، احتمالاً میانگین مدت بستری شدن بیشتر خواهد بود. حتی بین بخش­‌های بیمارستان­‌های مختلف که فعالیت‌­های مشابهی را انجام می‌­دهند نیز تفاوت‌­های فراوانی وجود دارد. در کشورهای درحال توسعه، میانگین مدت زمان بستری شدن بسیار کوتاه­‌تر از اروپاست.

بیمارستان­‌های عمومی
واژه­‌ی عمومی در بیمارستان‌­های عمومی بدین معنی است که آنها همه­‌ی انواع درمان‌­های پزشکی و جراحی را انجام می‌­دهند و بیشتر تمرکز آن­ها روی بیمارانی است که بیماری جدی داشته و نیازمند مراقبت و استراحت کوتاه مدت هستند. یک بیمارستان عمومی با حدود 200 تخت‌خواب دارای کارکنان و پرسنل پزشکی مجرب، پرسنل پرستاری متخصّص، و تجهیزات تشخیص پزشکی است و به­‌علاوه خدمات ضروری مورد نیاز برای مراقبت از بیماران را نیز ارائه می‌­کند، یعنی داروخانه، آزمایشگاه، بخش عکس­برداری، فیزیوتراپی و احتمالاً زایشگاه (معمولاً اتاق نوزادان و اتاق زایمان)، اتاق‌­های عمل، ریکاوری و بخش اورژانس و بیماران سرپایی را داراست.
در بعضی از انواع بزرگتر این بیمارستان‌­ها ممکن است فضاهای بیشتر وجود داشته باشد: مانند خدمات دندانپزشکی، بخش مراقبت از نوزادان زودرس، بانک پیوند عضو، بخش دیالیز بیماران کلیوی، تجهیزات مربوط به درمان‌­های تنفسی، بخش مراقبت­‌های ویژه و بخش خدمات داوطلبانه و حتی برنامه‌­های مراقبت از بیماران در منزل. گسترش و پیچیدگی بیمارستان­‌های عمومی بازتابی است از پیشرفت‌­هایی که بعد از جنگ جهانی دوم شکل گرفت، مانند استفاده از آنتی‌­بیوتیک‌­ها، پیشرفت شیوه­‌های تحقیقی و آزمایشگاهی، تکنیک‌­های جدید جراحی، مواد جدید، تجهیزات مربوط به درمان‌­های تشعشعی و تأکید بیشتر بر فیزیوتراپی و توانبخشی.
بیمارستان­‌های عمومی اغلب به صورت رسمی یا غیررسمی نقش مراکز آموزشی را ایفا می‌­کنند. وقتی یک بیمارستان رسماً برای مقاصد آموزشی ساخته می­‌شود، با آموزش پزشکی دانشجویان و فارغ‌­التحصیلان یک دانشگاه مرتبط می‌­شود و از طریق آن،­ علوم خود را به‌­روز کرده و از این طریق خدمات تخصصی ارائه می‌­دهد که شاید در ناحیه­‌ی خود منحصربه­‌فرد باشد. از آنجا که بیمارستان‌­های آموزشی تخصصی­‌تر شده‌­اند، بیمارستان‌­های عمومی، بیش از گذشته درگیر آموزش مهارت‌­های عمومی و کلینیکی به دانشجویان پزشکی شده­‌اند.
فضاهای بهداشتی و درمانی خاص
بیمارستان­‌هایی را که در یک نوع بیماری و یک نوع درمان خاص تخصص دارند بیمارستان‌­های تخصصی می­‌نامند. جز مراکز دانشگاهی که این قبیل برنامه­‌های آموزشی تخصصی را در مقیاس گسترده ارائه می‌­دهند، امروزه معمولاً بیمارستان‌­های تخصصی به صورت بخشی از بیمارستان‌­های عمومی درآمده‌­اند. تغییر شرایط یا شیوه‌­های درمان سبب کاهش یا حذف تعدادی از بیمارستان‌­های تخصصی شده است که در مورد برخی از بیماری­‌ها مانند سل، جذام و بیماری‌­های روانی دیده می‌­شود. بین سال­‌های 1880 تا 1940 بیمارستان‌­های مسلولان شرایط استراحت، مراقبت، رژیم‌­های ویژه و هوای تازه را برای بیماران فراهم می‌­کرد. حتا اگر بیماری سل در مراحل اولیه‌­ی خود بود، مدت بستری شدن برای درمان بیش ­از دو سال به طول می­‌انجامید و درمان قطعی و کامل متصوّر نبود. امروزه استفاده از آنتی‌­بیوتیک‌­ها و پیشرفت­‌های انجام­‌شده در زمینه‌­ی جراحی قفسه‌­ی سینه و شیوه‌­های مبتنی بر اشعه‌­ی ایکس نشان­‌دهنده­‌ی این است که درمان سل نیازمند فضاهای درمانی ویژه و خاص نیست. جذام نیز طیّ قرن­‌ها به عنوان یک بیماری مسری شناخته شده است. در قرون وسطا که جذام یک بیماری عادی در جامعه محسوب می‌­شد، خانه­‌ی جذامی‌­ها در سراسر اروپا ساخته شد که مبتلایان به این بیماری را از سایر مردم جدا و قرنطینه می‌­کرد. در قرن چهاردهم میلادی تنها در فرانسه 7000 خانه­‌ی جذامی وجود داشت و بعضی از بیمارستان‌­های اولیه در انگلستان برای جذامی­‌ها ساخته شدند. اگرچه امروزه این بیماری در اروپا نادر است، اما در بسیاری از مناطق دنیا هنوز یک بیماری رایج به شمار می­رود. امروزه هدف بیمارستان‌­های مدرن جذامی بیش از قرنطینه‌­ی کامل بیماران، درمان کامل آنهاست. شکل مزمن بیماری با جراحی­‌های اصلاح نقص عضو، کاردرمانی، توان‌بخشی و زندگی تحت مراقبت و کنترل در دهکده­‌های مشترک، درمان می‌­شود و جذام معمولی در بیمارستان­‌های عمومی، کلینیک‌­ها و درمانگاه‌­ها معالجه می‌­شود.
بیماران روانی طبق سنّتی رایج در مراکز بستری طولانی‌­مدت، که به تیمارستان معروف بودند، درمان می‌­شدند. درحالی‌­که امروزه بیشتر بیمارستان‌­های عمومی دارای بخشی بنام بخش بیماران روانی می‌­باشد. در چند دهه‌­ی گذشته طول دوره‌­ی بستری شدن تعداد زیادی از مبتلایان به بیماری‌­های مزمن روانی با استفاده از شیوه‌­های نوین درمان و بالا بردن سطح آگاهی جامعه کاهش یافته است. بیماران ذهنی اغلب در تمرین­‌ها و فعالیت‌­های بسیاری مشارکت می­‌کنند، ابتدا در حوزه­‌ی بیمارستان و سپس در محیط جامعه. امروزه سعی بر این است که فعالیت‌­های درمانی و خدمات مربوط را در خانه‌­ی بیماران و در کنار مراقبت‌­های خانوادگی ارائه کنند. حتا بیمارانی که نیازمند مراقبت و نگهداری شدید هستند نیز از تماس با دوستان و اقوامشان محروم نمی‌­شوند.