بررسی موردی نورپردازی

بررسی موردی
یک نشیمن ارتفاع‌مضاعف با دیواری شیشه‌ای از کف تا سقف، در یک آپارتمان پِنت هاؤس. این مکان باید به شیوه‌ای نورپردازی شود که منظره‌ی اعجاب‌انگیز رودخانه‌ی تِـمـز در شب را تقویت کرده و بیشترین بهره را از نورپردازی هیجان‌انگیز روی پُل ببرد.

نورپردازی مخفی
نوار روی پانلهای شیشه‌ای اختصاصاً برای این فضا طرّاحی شده که به کرکره‌های خودکار مجهّز است و اشعه‌ی خیره‌کننده‌ی خورشید را قطع می‌کند. شب‌هنگام، زمانی که این کرکره‌ها بسته باشند، فضایی سربسته پدید می‌آید که نورپردازی آن مخفی خواهد بود. حجم محفظه‌ی نور افزایش یافته تا منابع بالا و پایین‌تابِ باریکی را در خود نگاه دارد، که اُلگوی شگفت‌انگیزی را بر کرکره‌ها تصویر می‌کنند (نک. به تصویر پایین، راست).

نورپردازی تأکیدی
یک منبع پایین‌تاب توکار سقفی در یک میان‌اُشکوب که برای متمرکز کردن نور بر میز قهوه‌خوری طرّاحی شده، فضای نشستن را خودمانی می‌کند. در اینجا، لامپ پرتوباریک درجه‌ی 10 گُلهای رُز را برجسته ساخته است.

نورپردازی بیرون
ترفندِ به کار رفته در دیواره‌ی شیشه‌ای آن است که چیزی را آنسوی خود روشن و نورانی می‌نمایاند ــ در غیر این صورت در شب کاملاً سیاه به نظر می‌رسید و تصویر هر آنچه در اتاق وجود دارد را منعکس می‌کردند. در اینجا، کار را نورپردازی روی پُل رودخانه‌ی تِمز تمام کرده است. با وجود چنین چشم‌انداز شبانه‌ی زیبایی، چه احتیاجی به آثار هُنری خواهد بود؟

نورپردازی موردی
چراغ کفی کلاسیک آرکو (Arco)، اثر طرّاح ایتالیایی آکیلّه کاستیلیونی (2002-1918) در دهه‌ی 60 میلادی، بالای سر کاناپه ایستاده و حوضچه‌ای از نور را که روشنایی لازم برای مطالعه را فراهم می‌کند، پدید آورده است. زمانی که به این چراغ به‌عنوان نور موردی نیاز نباشد، می‌توان سَریِ آن را، که به‌دقّت بر پایه‌ی مرمرین خود تنظیم شده، کنار زد، تا از تمرکز مستقیم نور آن بر فضای نشستن جلوگیری شود.

آشپزخانه‌ها
آشپزخانه‌ها، امروزه بیشتر از اینکه یک فضای کاربردی برای تهیّه و طبخ غذا باشند، قلب خانه و مرکز زندگی خانوادگی به حساب می‌‌آیند. اغلبْ این نیاز احساس می‌شود که مساحتِ آشپزخانه‌ای که علاوه بر یک فضای طرح‌آزاد کلّی، به‌عنوان مکانی برای صرف غذا، آرام گرفتن، و انجام تکالیف مدرسـه و دیگر خورده‌کاریها به حساب می‌آید، دو برابر شـود.

برای آنکه آشپزخانه‌ای، بهترین کارآیی را در طـول روز از خود نشان داده و پذیرای تمامی فعّالیّتهایی که در این مکان انجام می‌شود، باشد وظیفه‌ی خطیری بر عُهده دارد. به معنای دقیق کلمه، «آشپزخانه» اتاقی بزرگ و پُرحجم است که می‌توان در آن از طیف گسترده‌ای از ابزار نورپردازی استفاده کرد.
نکته‌ی کلیدیْ نورپردازی پس‌زمینه است ــ چراکه آشپزخانه یک محیط کاری‌ست، که داشتن سطح مناسب نور عمومی در آن ضروری است. در آشپزخانه‌های معاصر، چنین نوری، اغلب، به‌شکل مناسب، به‌وسیله‌ی نورهای پایین‌تابِ توکار تأمین می‌شود. از چیدمان منظّم شبکه‌ای نورهای پایین‌تاب بپرهیزید، و اطمینان حاصل کنید که نورهای پایین‌تاب را بالای مسیرهای رفت و آمد قرار نداده و پیشخوان آشپزخانه در تاریکی رها نشده است. به سطوح مختلف‌الارتفاع موجود در این فضا و نورپردازی هر یک توجّه کنید. بهترین راه حلْ در یک خط قرار دادنِ نورهای پایین‌تاب با دِر کابینتها و هدایت نور به سطح آنهاست، که نور انعکاسی و لطیفی پدید می‌آورد. اگر در آشپزخانه یک جزیره‌ی مرکزی وجود داشته باشد، نورهای پایین‌تاب اینجا نیز قابل استفاده‌اند، و شاید برای اثرگذاری بیشتر بتوان حتّا از ترکیبی از نورهای پایین‌تاب و یک لوستر دکوراتیف نیز استفاده کرد.
افه‌ی دیگری که به‌ویژه در یک زیرزمین کم‌نور و یا در فضاهای با سقف بلند، فوق‌العادّه کارآمد است، استفاده از بالای کابینتها برای قراردادن نورهای بالاتاب است که با انعکاس از سقفْ نوری غیر مستقیم پدید می‌آورد. می‌توان برای نورپردازی بالاتاب از دو منبع نور استفاده کرد ــ منابع فلوروسنت کم‌مصرف با افه‌ی بالاتاب و سرد در طول روز، و منابع نور رشته‌ای که هنگام عصر تابشی زرد و لطیف ساطع می‌کنند. این افه، نور عمومی را تأمین نمی‌کند، بلکه تنها به کار تثبیت حال و هوا می‌آید. نورپردازی بالاتاب می‌تواند بر هر جزء معماری تأکید گذارده و از تعداد منابع پایین‌تاب مورد استفاده بکاهد، چرا که این منابع به‌عنوان راه حلّی مؤثّر قابل استفاده نیستند.

موضوع بعدی که باید مورد توجّه قرار گیرد، نورپردازی موردیِ موضعی است. بهترین شیــوه در آشپــزخانه‌ی گالــی (galley kitchen) برای دست یافتن به چنین نوری، منابع زیرکابینتی است. انواع مختلفی از منابع فلوروسنت فشرده‌ی گرم‌تر نیـز می‌توانند در چنین موقعیّتهایی به کار آیند، همچون منابع هالوژن کم‌ولتاژ که برای ایجاد افه‌ی حیرت‌انگیـز شبانگاهی می‌توان شدّت آنها را تغییر داد، امّا ضعف عُمده‌ی این منابعْ تولید حرارت است، که می‌تواند بر موادِّ خوراکی درون قفسه‌های بالای آنها تأثیر نامطلوبی داشته باشد. زمانی که سطح نور عمومی کاهش یافته باشد، این افه‌ی زیرکابینتی می‌تواند وارد بازی شود.
یک جزیره‌ی مرکزی آشپزخانه معمولاً زمانی که با یک نور پایین‌تاب مستقیم نورپردازی شود، بهترین کارآیی را خواهد داشت، چراکه می‌تواند هم در خود سقف کار شود و هم درون یک قفسه‌ی معلّقْ به شکل توکار استفاده شود. همچنین می‌توان نور مورد نیاز را از منابع دکوراتیف مُعلّق بر فراز جزیره به دست آورد، که در ذهن به کار پدید آوردن یک موقعیّت نوری درون فضای داخلی می‌آید (نک. به هُنر معماری شماره‌ی 17، ص. 76 و همین شماره ص. مقابل بالا). در آشپزخانه‌های قدیمی، به جای مجموعه‌ای از ادوات نورپردازی که انتظار می‌رفت در گذشته منابع اصلی نور باشند، یک لوستر بالاسری می‌تواند یک مرجع بصری بلاواسطه پدید آورد، امّا امروزه می‌توان با نورهای پایین‌تاب کم‌درخشش این منبع نور را پشتیبانی کرد.

«آشپزخانه، به عنوان محیط کار، نیاز به سطح مناسبی از نور عمومی دارد، و همچنین نورپردازی موردیِ کافی و در مکانهای مناسب، مانند روی سینک، سینی اجاق گاز و سطوح کاری. برای اثرگذاری مناسب، نورپردازی تأکیدی و افه‌های خالق حسّ و حال، تنها باید شب‌هنگام وارد بازی شوند، چراکه در این زمان نورپردازی موردی خاموش است و از سطح نورپردازی عمومی کاسته شده است.»

مرحله‌ی بعدی افزودن نورپردازی تأکیدی‌ست. این مرحله می‌تواند نورپردازی درون طبقات و کابینتهای شیشه‌ای باشد، و یا حتّا نورپردازی توکار پاخور آشپزخانه یا قفسه‌های معلّق درون آشپزخانه. این افه‌ها باید همواره به‌طور جداگانه قابل کنترل باشند و اغلب تنها به‌عنوان بخشی از تنظیمات حسّ و حال هنگام عصر به بازی گرفته می‌شوند.
در آشپزخانه‌های کامل، یعنی آشپزخانه‌هایی که شامل فضای نشستن و غذاخوردن هستند، مهمّ است که هم با چراغها و هم با نورهای دیواری افه‌ی نورپردازیِ لطیف‌تری ارائه شود. معمولاً نقطه‌ی تمرکز، بالای میز ناهارخوری پدید می‌آید، که تأکید می‌کنیم که بایستی جداگانه قابل کنترل باشد، چراکه باید بتواند مستقلّ از دیگر افه‌های نوری به کار بیافتد. نکته‌ی کلیدیْ تمرکز دادن نور بر مرکز میز و کنترل آن در صورت نیاز با کرکره‌های ضدِّ درخشش است، چراکه در این صورتْ نور به شکل آزاردهنده‌ای بر سر کسانی که پشت میز می‌نشینند، نمی‌ریزد.

بررسی موردی
یک آشپزخانه‌ی معاصر. یک محیط پُرکار و شلوغ که به‌عنوان فضای غذاخوریِ خانوادگی، شلوغی آن دوچندان می‌شود، به اُلگوی نورپردازی‌ای نیاز دارد که نور عمومی مناسب، نور موردی اختصاصی و نور محیطی را با هم ترکیب کرده، و انعطاف پذیری کافی برای هماهنگی با تغییراتِ مورد نیاز در طول روز را داشته باشد.

نور پایین‌تاب
نورهای پایین‌تاب توکار درون پانلهای مرکزی سقف برای تأمین نورپردازی موردی متمرکز بر جزیره‌ی آشپزخانه به کار می‌آید. نورهای پایین‌تاب بر اشیاء سرامیکی روی عنصر معلّقِ وسط فضا و سینک فولاد ضدِّ زنگ زیر آن تمرکز دارد. این نورها بر مدار مخصوص به خود کنترل می‌شوند، که به همین علّت، چنانچه از شدّت نورهای دیگر کاسته شود، اگر نیاز باشد، این نورها مانند یک نور موردی روشن‌تر باقی می‌مانند.

نور بالاتاب
عنصر دیگری که جذّابیّت و صمیمیّت را به اُلگوی نورپردازی افزوده است، نورهای بالاتابی است که بر سقف قفسه‌های دیواری و در امتداد هم نصب شده‌اند؛ این منابع برای نورپردازی نرم و لطیف کلکسیونی از ظروف سفالی به کار می‌روند. نورپردازی بالاتاب لایه‌ی دیگری از نور را، صرفاً برای تنظیمات شب، به فضا می‌افزاید و در تنظیمات نوریِ روشن‌تر و شدیدترِ روز جایی ندارد.

نور سطح پایین
نورپردازی در سطح پایین و از پاخور افه‌ی لایه‌گذاریِ دیگری را اضافه می‌کند. این منبع نور باید در طول روز که نورپردازی عمومیِ قدرتمندتر پانل مرکزی سقف به کار است، خاموش باشد. هنگام عصر، زمانی که از شدّت دیگر افه‌ها به منظور ایجاد حال و هوایی آرام و راحت کاسته شده است، کف‌شوی‌های توکار به خود می‌آیند، کف را نورپردازی کرده و توده‌های کوچکی از نور می‌آفرینند.

نور عمومی
نور عمومیِ درون آشپزخانه را نورپردازی غیر مستقیم نصب شده درون گلویی سراسری و پانل مرکزی سقف تأمین می‌کند. منبع نور مخفی است و انعکاس نور از سقفِ اتاق به رنگ سفیدِ ماتْ سطح مناسبی از نور عمومی سفید و خُنک فراهم می‌کند که سایه نمی‌سازد. شب هنگام، شدّت نور پانلِ مرکزی کاهش یافته، نوری گرم‌تر و لطیف‌تر می‌تابد، و نورهای پایین‌تاب توکار اثر بیشتری می‌گذارند.

چراغ رومیزی
این چراغ رومیزی، با تأثیری صرفاً رؤیاگونه، برای افزودن نوری زرد و گرم به کار می‌رود که از بی‌روحیِ فضا می‌کاهد ــ روشی فوق‌العادّه برای تلطیف یک آشپزخانه‌ی تمام‌عیار. نور کاربردی از بالا و به‌وسیله‌ی منابع پایین‌تاب توکار مهیّا می‌شود، که درون محفظه‌ی از فولاد ضدِّ زنگ پولیش‌خورده قرار گرفته و بر بام شیشه‌ای بیرون‌زدگی بامِ خانه نصب است.