نورپردازی بی‌نقص (بخش ششم)
راه حل‌های الهام‌بخش برای هر اتاق
نوشته‌ی سالی سْتوری / عکس‌ها از لوک ؤایت / ترجمه‌ی اشکان جیهوری

(Perfect Lighting (Part VI
Inspiring Solutions for Every Room
Sally Storey

نورپردازی در عمل: اتاق به اتاق
هر یک از فضاهای درون خانه، چه به‌لحاظ عملی و هم به‌لحاظ دکوراتیف، الزامات نورپردازی متفاوتی را می‌طلبند، و هر یک بایستی تا حصول بهترین نتایج اختصاصاً مورد توجّه قرار گرفته و هر یک تا تحقّق کامل ظرفیّت بالقوّه‌ی خود‌، بهتر و باز هم بهتر شود. نحوه‌ی مواجهه با هر اتاق به چندین فاکتور وابسته است ــ نوع و اندازه‌ی اتاق، اینکه آیا اتاق مورد نظر پلان‌آزاد است یا دارای ارتفاعِ مضاعف، اینکه هر اتاق چه میزان نور طبیعی دریافت می‌کند، فعّالیّتهای اصلی که در این فضا به اجرا در می‌آیند چیست و استفاده‌ی اصلی از اتاق در چه زمانی از شبانه‌روز صورت می‌گیرد. علاوه بر این، سبْکِ طرّاحی داخلی و ذائقه‌ها‌ی شخصی افراد نیز نقش تعیین‌کننده‌ای بر عهده دارند.

فضاهای نشیمن
می‌توان گفت اتاق نشیمن، اجتماعی‌ترین اتاق خانه است. اتاق نشیمن جایی‌ست که خانواده دور هم جمع می‌شوند و دوستان و آشنایان در آن وقت می‌گذرانند، امّا در عین حال اتاقی است که می‌توان در آن با آرامش به استراحت پرداخت، به تماشای تلویزیون نشست، به موسیقی گوش داد و مطالعه کرد. نورپردازی اتاق نشیمن باید بیش از هر چیزْ مُنعطف باشد تا بتوان برای تغییر حال و هوا، هر افه‌ی نوری را جداگانه کنترل کرد.

از میان تمامی اتاقهای خانه، نشیمن اتاقی است که معمولاً نور پس‌زمینه‌ی آن توسّط چراغهای رومیزی یا کفی، و گاهی نیز، به وسیله‌ی لوستر و چلچراغ تأمین می‌شود. برای اینکه چراغهای پایه‌آزادْ سطح نورپردازی مناسب را تأمین کنند، قراردادن آنها در مکان درست ضرورت دارد ــ و مهم است اطمینان حاصل شود که از ابتدا منابع برق کافی در دسترس باشد. به همین دلیل، عاقلانه‌ترین کار، طرّاحی چیدمان اثاثیه و مبلمان، پیش از نورپردازی است. برای مثال، در یک اتاق بزرگ به پریزهای برقِ کارشده در کف نیاز خواهد بود، که آنها را می‌توان در زیرِ کاناپه‌ها پنهان کرد. این موضوع شاید بدیهی به نظر برسد، امّا اغلب کاملاً فراموش می‌شود، چراکه معمولاً چراغها دورتادور اتاق چیده می‌شوند و حفره‌ای تاریک در وسط اتاق باقی می‌مانَد. همانگونه که در صفحات 56 و 64 هُنر معماری شماره‌ی 18 دیدیم، استفاده از نورگیر بر کیفیّت نور گسیل شده از چراغ مؤثّر است. یک نورگیر صُلبْ نور تُند و تیز و در جهات بالا و پایین منتشر کرده و هیچ نوری را به کناره‌ها نمی‌تاباند، در حالی که نورگیر از جنس کاغذ پوستی مات یا پارچه نوری لطیف به کناره‌ها می‌تاباند که دلنشین‌تر است.
از چلچراغها و لوسترها می‌توان برای تأمین نور تکمیلی درون یک اتاق نشیمن استفاده نمود، که اغلب موقعیّت نوری هیجان‌انگیزی را بر اساس قواعد خاصِّ خود پدید می‌آورند (نک. به هُنر معماری، شماره‌ی 18، صص. 57-50). این ادوات به‌ویژه در اتاقهایی با سقف بُلند مؤثّرند، چراکه تأثیر بصری آنها کاهش مقیاس و کمتر به نظر رسیدنِ ارتفاع سقف است. به همین دلیل، در اتاقهایی که سقف کوتاه دارند، بهترین وضعیّت استفاده از چلچراغ و لوستر معمولاً دور از مرکز اتاق است. در عوض، به فکر آویختن آنها در ارتفاع پایین و بالای یک میز و یا حتّا در گوشه‌ی یک اتاق و به جای یک چراغ استاندارد باشید. استفاده از لوستر به شیوه‌ای غیرِ منتظره و نامتعارف برای ارائه‌ی لایه‌ای جدید از نورْ می‌تواند روش جالبی باشد.
در فضاهای داخلیِ خلوت و مینیمالیستی، بی‌نظمی و شلوغیِ ابزار نورپردازی دکوراتیف شاید زیادی به نظر برسد. امّا به جای ارجحیّت دادن صِرفْ به نورهای پایین‌تاب ــ چون نشستن مستقیم زیر یک نور پایین‌تاب همیشه ناخوشایند است ــ تلاش کنید تا از ایده‌های مطرح شده در بخش «نورپردازی مخفی» استفاده کنید (ص. 84 ، هُنر معماری شماره‌ی 17). مثل نورشویی روی یک دیوار، حاصل از یک منبع نور خطّی پنهان درون یک تورفتگی و یا نور غیر مستقیم حاصل از نورهای بالاتاب توکار.
نکته‌ی بعدی که باید مورد توجّه قرار گیرد، نورپردازی موردی است، که در یک اتاق نشیمن، به‌ویژه برای مطالعه مورد نیاز است. بهترین راه حلْ یک نور موردیِ مُنعطف و در محلّ است که بر یک نور پایین‌تاب بالاسری ارجحیّت دارد، چراکه می‌توان زاویه‌ی آن را بر حسب نیاز تغییر داد.
با استفاده‌ی ماهرانه از نورهای پایین‌تاب می‌توان درون یک نشیمن به افه‌هایی شگفت‌انگیز دست یافت، امّا بهترین کاربرد آنها در اینجا برای نورپردازی تأکیدی است. نورپردازی تصویر مورد علاقه به‌وسیله‌ی ادوات و ابزار منعطف نورپردازی و با اصلاح زاویه‌ی تابش پرتوهای نورْ نقاط تمرکز حیرت‌آوری پدید می‌آورد. با در اختیار داشتن گزینه‌های متعدّدی از میان چراغها و لنزها از درجه‌ی 10 تا60 ، دستیابی به نتیجه‌ی مورد نظر کار دشواری به نظر نمی‌رسد. مثلِ همیشه، در انتخاب نورهای پایین‌تاب دقّت کنید که منبع نور به‌خوبی پنهان شده باشد تا از درخشش مستقیم اجتناب شود. در فضاهای داخلی بناهای تاریخی یک نور ویژه‌ی تصویر می‌تواند برای خلق تمرکز بر یک اثر هُنریْ بهترین راه حل باشد.
نورپردازی تأکیدی، برجسته‌کردن مشخّصه‌های اصلیِ معماری مانند شومینه را نیز در بر می‌گیرد، که می‌توان به‌وسیله‌ی نورهای بالاتاب پایه‌آزاد یا توکار به این هدف دست یافت. این شیوه زمانی که آتش درون شومینه نیز روشن نباشد، به‌ویژه طیِّ ماه‌های تابستان، به ایجاد هیجان کمک می‌کند. افه‌ی دیگری که حقیقتاً اثربخش است، منبعِ نوری‌ست که در وسط اتاق قرار گرفته باشد، مثلِ یک نور پایین‌تاب متمرکز بر یک میز قهوه‌خوری. این نورپردازیْ فضا را گیرا و خوشایند کرده و شما را به درون می‌خوانَد.

پیش از اینکه شروع کنید
هنگام طرّاحی نورپردازی برای یک اتاق نشیمن، پیش از تهیّه‌ی سیاهه‌ای از عناصری که باید مورد توجّه قرار گیرند، فکرکردن درباره‌ی چگونگی کاربریِ اتاق از اهمیّت اساسی برخوردار است.
1. نورپردازی عمومی چه خواهد بود؟
2. نورپردازی متمرکز چه خواهد بود؟ تمرکز نورپردازی تأکیدی بر کدام یک از عناصر درون اتاق خواهد بود؟ این عنصر می‌تواند هر چیزی از تابلوها، آثار هُنری و جزئیّات معماری گرفته تا مبلمان درون اتاق باشد.
3. برای ایجاد لطافت و خلق حسّ و حالی پذیرا و صمیمی، چگونه می‌خواهید لایه‌‌های نورپردازی بیشتری را به فضا بیافزایید؟ در یک اتاق نشیمن، این قصد اغلب به‌وسیله‌ی یک چراغ پایه‌آزاد عملی می‌شود، در حالی که لوسترهای ثابت و چلچراغها نیز مُلحقّات خوبی به شمار می‌روند. دیگر گزینه‌های ممکن، ارائه‌ی نوری غیر مستقیم از نورپردازی زیر طبقه‌ای و یا نورهای بالاتابِ خطّی مخفی‌ست، که افه‌ی دیوارشوی لطیفی پدید می‌آورند.
4. آخرین مطلبی که باید مورد توجّه قرار گیرد چگونگی کنترل افه‌های مختلف نورپردازی است. هر افه باید مدار ویژه‌ی خود را داشته باشد، که بتواند هم به‌وسیله‌ی سیستم کنترل چرخشی استاندارد و هم به‌وسیله‌ی سیستم کنترل پیشرفته‌تر صحنه‌ای از پیش تعیین‌شده تحت کنترل باشد. در مورد دوّم، هر مدار به طور منفرد برای هر صحنه‌ی نورپردازی متفاوت در سطح متفاوتی تنظیم شده است (معمولاً چهار تنظیم)، به همین دلیل یک صحنه‌ی کامل و بی‌نقصِ نوری را می‌توان با فشار یک دکمه انتخاب نمود (نک. به هُنر معماری، شماره‌ی 16، صص. 1-130).