برج سوییس رِه (گرکین)
معماری از نورمن فاستر
لندن، انگلستان، 2004 

Swiss Re (Gherkin) Tower
Architecture by Norman Foster
London, England, 2004

معماری معاصر جهان

____________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________

می‌گویند نورمن فاستر همان قدر برای انگلستان تأثیرگذار بوده که کریستوفر رِن (معمار قرن هجدهم)؛ او را پدیده‌ی معماری عصر حاضر می‌نامند. وی در سی سال اخیر دست به طراحی تعداد قابل‌ توجهی از ساختمان‌های مهم زده است که اکثراً با موفقیت‌های مالی چشمگیر همراه بودند. نورمن فاستر در سال 1999 به‌عنوان بیست و یکمین برنده‌ی جایزه‌ی پریتسکر معرفی شد و در سال 2002 جایزه‌ی پرِمیوم ایمپریال را کسب کرد. شرکت فاستر+شرکا اکنون در معماری به یک چهره‌ی بین‌المللی تبدیل شده است. مرکز ساینزبری برای هنرهای بصری (نورؤیک، 1978)، ساختمان ترمینال فرودگاه استانستِد (لندن، 1991) کتابخانه‌ی کینگز نورتون (دانشگاه کرَنفیلد، 1993)، دپارتمان اقتصاد دانشگاه آکسفورد (1999)، بازسازی ساختمان لیونل رابینسونز (دانشکده‌ی اقتصاد لندن، 2001)، ساگا گِیت شِد (2004)، استادیوم ؤمبلی (لندن، 2007) تنها تعدادی از پروژه‌های اجراشده‌ی او در انگلستان هستند، اما اکثر کارشناسان، آسمانخراش گرکین را مهم‌ترین بنای ساخته‌شده در قرن بیست و یک در لندن قلمداد می‌کنند.
زمانی که گرکین درهایش را به روی کاربران گشود، چنان در بافت شهر جا افتاده بود که گویا سال‌ها همان‌جا بوده و اصلاً پدیده‌ی تازه‌واردی نیست. البته این از ویژگی‌های ساختمان‌های بلندمرتبه است؛ ساخت آنها معمولاً آنقدر طول می‌کشد که برای مردم عادی می‌شوند. آسمانخراش اداری و اقتصادی سوییس رِه (ملقب به گرکین یا شماره‌ی 30 خیابان ماری آکس) پوسته‌ای شیشه‌ای دارد و به سبک های‌تِک مدرن در لندن ساخته شده است (گرکین در لغت به معنای خیار شور است که به خاطر فرم ظاهری برج به آن نسبت داده شد). این ساختمان دومین تلاش در احداث بنایی مرتفع در لندن است؛ اولی طرحی بود تحت عنوان برج 42 یا برج ملی ؤستمینیستر (ریچارد سیفِرد و شرکا، 1980) که گنبد کلیسای سنت پل را در حد یک برآمدگی ناچیز و کم‌ارج پایین می‌آورد. طرح گرکین هم برای بار اول مردود اعلام شد، اما فاستر با طرحی اصلاح‌شده بازگشت که برای جلب نظر مساعد مسئولان، تعمداً کوتاه‌تر از برج 42 بود. لندن به‌شدت به فضایی منسجم و گسترده برای جای دادن کارمندان و شرکت‌های بین‌المللی خود نیاز داشت؛ این کمبود به‌واقع احساس می‌شد و ساختمان کوچک‌تر قادر به بر طرف کردن این نیاز نبود. ساختمان گرکین دارای 41 طبقه و 180 متر ارتفاع می‌باشد و جمعاً حدود 46,400 متر مربع فضای مفید برای امور اداری، تجاری و غذاخوری برای کاربران فراهم آورده است. در نوک برج نیز کلوپی با چشم‌انداز نفس‌گیر پانوراما مشرف به پایتخت ساخته شده است. ساخت آن از سال 2001 آغاز شد و سه سال طول کشید؛ گرکین اولین ساختمان بلندمرتبه‌ی اکولوژیک در لندن است که در خط آسمانی شهر به‌آسانی قابل تشخیص است و از جنبه‌های فنی، معماری، اجتماعی و فضایی رویکردی رادیکال دارد.
حال چه از ساختمان‌های مرتفع هراس داشه باشید چه انزجار، گرکین به خط آسمانی لندن اضافه شده و از آن دست ساختمان‌هایی است که مانند موزه‌ی گوگنهایمِ گه‌ری در بیلبائو حتا بی‌میل‌ترین افراد به هنر مدرن را هم مجذوب خود می‌کند.
فرم ساختمان از پایه تا میانه به‌تدریج در پلانی دایره‌شکل با هندسه‌ای شعاعی عریض‌تر می‌شود و سپس دوباره رو به باریک شدن می‌رود. که پاسخی‌ست به محدودیت‌های تحمیلی سایت: حالا ساختمان نسبت به یک بلوک مستطیلی با همین ابعاد ظریف‌تر به چشم می‌آید و کم‌وسعت‌تر بودن پلان کف در پای برج به نفع عابران خیابان تمام شده است. تخمین مقیاس واقعی سازه به دلیل فرم منحنی آن، به‌خصوص از نزدیک، بسیار مشکل است و پیوسته گمان می‌رود که اگر سازه‌های فولادی آن را محکم در بر نگرفته بودند، از هم وا می‌رفت؛ تا این حد در مجاورت ساختمان‌های صلب و تیره‌ای که احاطه‌اش کرده‌اند، ناپایدار و سبُک می‌نماید. این طرح یک خاصیت دیگر هم دارد و آن تقلیل حالت تدافعی برج نسبت به خیابان و افراد است، البته باید صبر کرد و دید در طولانی‌مدت آیا حضور مردم در پای برج افزایش می‌یابد یا مانند پلازای کامرشیال یونیون (که با فاصله‌ی کمی از برج گرکین و پیش از آن بنا شده بود) خلوت می‌ماند. درست است که نمای تکنولوژیک برج حالت تدافعی و سخت خود را دارد، اما نظیر فضای وسیعی هم که دور تا دور آن تعبیه شده، کمتر در شهر پرازدحام لندن مشاهده می‌شود.
اگر به فرم‌های اصلی هندسی مانند دایره، بیضی و مثلث علاقه دارید، قطعاً شیفته‌ی برج گرکین خواهید شد. مقطع برج دایره‌ای شکل است که در بستری پست‌تر از تراز خیابان مستقر شده و بدنه‌ی سازه نیز در قلافی از شبکه‌های مثلثی از جنس فولاد محصور شده است (بی‌شباهت به یک ماهی نیست که در دام توری گرفتار شده باشد!) پوسته‌ی شیشه‌ای در محل تماس برج با زمین حذف شده و تنها شبکه‌ی مثلثی وجود دارد که گذرگاهی مسقف مانند فضای یک بالن عظیم برای تردد کاربران فراهم می‌آورد. در بالای بخش ورودی 6 مثلث فاقد پوسته‌ی شیشه‌ای رها شده‌اند تا ستاره‌ای شش‌پَر بسازند؛ این اقدام با وجود شکل برج، بیننده را یاد کلاه جادوگران و طرح ستاره‌ی روی آنها می‌اندازد.
طبقات داخل برج با پلانی مدور توسط 6 راهروی مثلثی‌شکل بیرونی به 6 دهانه‌ی راست‌گوشه تقسیم‌بندی شده‌اند. چنین طرحی فضای دفاتر را بسیار دلپذیر و راحت ساخته است. همچنین قرار بود اقدامات لازم برای تعبیه‌ی باغ زمستانی و فضای سبز داخلی در این آتریوم‌ها صورت بگیرد که این ایده از سوی کارفرما رد شد. تغییر دیگر در طرح، مربوط به نمای شفاف برج بود که در ابتدا بنا بود کاملاً شفاف باشد تا فضای داخل از بیرون به‌آسانی قابل مشاهده باشد و بالعکس. اما همان‌طور که حالا می‌بینید، نما، ویژگی انعکاسی است و داخل ساختمان از بیرون ناپیداست.
سه طبقه‌ی آخر برج به رستوران، غذاخوری‌های خصوصی و یک کافه اختصاص یافته که مورد اخیر دقیقاً در زیر سازه‌ی شفاف مشبک و خیمه‌‌مانند نوک برج قرار دارد. جای تأسف است که درهای برجی به این بزرگی و با این امکانات تنها به روی کاربران اصلی خود باز است؛ با این حال مطمئناً صحنه‌های زیبایی برای فیلم‌ها در این لوکیشن فیلم‌برداری خواهد شد.
آسمانخراش گرکین جوایز متعددی ازجمله جایزه‌ی ریبا استِیرلینگ برای معماری (2004)، اینترنشنال های‌رایز آؤارد، بی‌ینال معماری لندن به‌عنوان بهترین ساختمان و بسیاری جوایز دیگر را برای معمار خویش به ارمغان آورده است که اینها به خاطر معماری، تأثیرگذاری و یا فرم منحصربه‌فرد سازه‌ی فولادی به ساختمان اهدا شدند. فاستر در سال 1990 توسط ملکه‌ی انگلستان مقام شوالیه را دریافت کرد و در سال 1999 نیز لقب لردِ رودخانه‌ی تِیمز را گرفت.

Source:
Boschetti, Joseph (Editor). Details in Design. Australia: The Image Publishing Group, 2006. Pp. 110 – 115.
www.fosterandpartners.com
www.greatbuildings.com
www.telegraph.co.uk
designmuseum.org

مدارک فنی