اصول طراحی هتل
الناز رحیمی، راحله حسینی

طرح کلی هتل
انواع متفاوت هتل ها، استانداردهای متنوعی از نظر کیفیت و امکانات ارائه میدهند. هتلها میتوانند حلقهای از یک زنجیر باشند یا مستقل عمل کنند. اگر هتل عضوی از یک زنجیره باشد، ممکن است شرایط طراحی خاصی در آن اعمال شود. انواع هتلها عبارتند از: هتلهای شهری، هتلهای خاص تعطیلات، کلوپها، هتل آپارتمانها و متلها.
تخصیص فضاها در این هتل ها معمولاً به این صورت انجام میگیرد: امکانات پذیرایی از جمله اتاقها، توالتها، حمامها، اتاقکهای مخصوص دوش، راهروها و تالار ورودی، باید 50 تا60 درصد مساحت کف را اشغال کنند. فضاهای پذیرایی عمومی، قسمت پذیرش، راهروها و محل استراحت، 4 تا 7 درصد؛ قسمت مخصوص مهمانی با اتاقهای جلسه و کنفرانس نیازمند 4 تا 12 درصد؛ قسمتهای داخلی، آشپزخانهها، اتاقهای کارکنان و انبارها 9 تا 14 درصد؛ قسمت اداری ، مدیریت و منشیها 1 تا 2 درصد؛ حفظ و نگهداری و تعمیرات 4 تا 7 درصد؛ فضاهای تفریحی، ورزشی، مغازهها و سالن آرایش 2 تا 10 درصد کف را دربرمیگیرند. ممکن است بخشهای خاصی برای سمینارها، مراکز بهداشتی و امکانات خارج از ساختمان که فضای مورد نیازشان بسیار متنوع است نیز لازم باشد. سیستمهای ملی طبقهبندی، اجباری یا داوطلبانه به حسب منطقهبندی و روش طرح (حروف، اعداد، ستارهها، تاجها و غیره) از تنوع برخوردارند. بیش از 100 سیستم طبقهبندی برای هتل، مورد استفاده قرار میگیرد که اغلب براساس الگوی سازمان جهانی جهانگردی (WTO) تنظیم شدهاند.
حداقل شرایط لازم برای استاندارد هتلها طبق آییننامهی سازمان میراث فرهنگی و گردشگری ایران
هتلها در این دستورالعمل در پنج سطح، از یک تا پنج ستاره دستهبندی میشوند؛ حداقل شرایط لازم برای هریک از هتلها در پایینترین سطح که یک ستاره خواهد بود، در زیر آورده شده است:
– رعایت حداقل سطح کیفی در قسمتهای مختلف واحد؛
– یک هتل معمولاً حداقل دارای 8 اتاق خواب است؛
– 75 درصد اتاقها باید با حمام یا تسهیلات خصوصی فراهم شوند؛
– وجود محلی برای صرف صبحانه که متناسب با ظرفیت هتل طراحی شده باشد اجباریست.
– وجود سیستم سرمایش و گرمایش قابل کنترل در اتاق خوابها.
شرایط کلی
1. یک ستاره: واحد اقامتی میتواند فقط چند اتاق خواب داشته باشد. محوطهی عمومی آن محدود و خدمات و تسهیلات محدود غذا و آشامیدنی را ارائه میدهد. دکور و وسایل و لوازم ممکن است بیشتر کیفیت لوازم خانگی را داشته باشد تا فضایی که معمولاً در هتلها و مراکز اقامتی وجود دارد. خدمات به صورت غیررسمی و اغلب توسط خانواده یا صاحب هتل ارائه میشوند.
2. دو ستاره: ممکن است هتل کوچک یا متوسط باشد، مثلاً کمتر از 30 اتاق خواب؛ احتمالاً با محوطهی عمومی محدود، اما با اتاقهایی بهتر و راحتتر از هتل یک ستاره. خدمات و وسایل و لوازم، رسمیتر از نوع اول بوده و امکانات بیشتری از نظر غذا و آشامیدنی فراهم است.
3. سه ستاره: ممکن است هتلهایی با اندازههای متوسط، با بیش از 20 اتاق خواب، با خدمات و تسهیلات و کیفیت بهتر از دو و سه ستاره باشند. دسترسیهای عمومی بهتری در فضاهای داخلی ساختمان وجود دارد. در مناطق خارج از شهر و حاشیهی شهرها معمولاً فضای محوطهی عمومی و اتاق خوابها بزرگتر است و مدیریت و کارکنان ظاهر رسمیتری دارند. در این گونه واحدهای اقامتی نسبت به درجات پایینتر تأکید بیشتری بر کیفیت خدمات و راحتی مهمانان وجود دارد.
4. چهار ستاره: در این نوع هتلها خدمات با کیفیت بالا و متناسب با تقاضای مشتری فراهم میشود. فضاهای عمومی خوبی دارند و اولویت استفاده از فضاهای عمومی هتل با مهمانان مقیم هتل است و درصورت وجود ظرفیت بیشتر ارائهی خدمات در این فضاها به سایر مشتریان مانعی ندارد. بخش رستوران و نوشیدنی کیفیت بالایی دارد. اتاقها آسایش بیشتری دارند و متناسب با کار مشتریان فضاهای الحاقی، مانند فضاهای کنفرانس، ضیافت، مرکز تجاری، بهداشتی، تفریحی و ورزشی نیز فراهم است. فضای دیگری غیر از رستوران اصلی باید برای غذا خوردن وجود داشته باشد.
5. پنج ستاره: این مراکز اقامتی با تأسیساتی مجلل، بزرگ و با رعایت استانداردهای بالاتر بینالمللی و تسهیلات بیشتر نسبت به مراکز چهار ستاره خدمات مورد نیاز مهمانان و سرویس غذا و آشامیدنی را ارائه میکنند. این هتلهای بزرگ نیز مجموعهی گستردهتری از تسهیلات را ارائه میدهند.
6. هتلهای میراثی: هتلهای میراثی بناهای تاریخی هستند که در سازمان میراث فرهنگی و گردشگری ثبت شدهاند. این بناها به عنوان هتل ترمیم و بازسازی شدهاند و باید حداقل شرایط مورد نیاز هتلهای چهار ستاره را دارا باشند. با توجه به ماهیت ویژهی این نوع بناها باید مقررات الزامی مربوطه را با توجه به میراثی بودن، ایمنی ساختمان و اطفای حریق رعایت کنند. طبق مقررات در این گونه هتلها جنبههای بهداشتی، ایمنی و امنیت، باید دارای بالاترین استانداردها باشند. حداقل شرایط لازم برای هتلهای میراثی به قرار زیر است: در همهی هتلهای چهار و پنج ستارهی میراثی، کیفیت کلی بناها باید مشخص و ویژه باشد و حداقل خدماتی متناسب با شرایط هتل چهار ستاره ارائه کند. زیباییشناسی محیط نمایانگر کیفیت بالای اصالت فرهنگ بومی خواهد بود. نوع غذاها و لباسهای کارکنان سبکهای محلی را نمایش میدهد. سبک مبلمان و وسایل نمایانگر کیفیت و زیبایی سنتهای تاریخی، فرهنگی و بومی است و نیز ارزشهای میراثی بنا را نشان خواهد داد. اتاق خوابها لوازم مورد نیاز هتلهای چهار ستاره را دارد و وسایل دیگر اتاق متناسب با ارزشهای فضای میراثی خواهد بود. توجه خاصی باید نسبت به گرمایش، سرمایش و تهویهی هوا مبذول شود، تا در عین حال که خصوصیات سنتی ساختمان حفظ میشود، شرایط آسایش مهمان نیز فراهم باشد.
عناصر فضایی هتل
رستوران
برای ارائهی خدمات مربوط به رستوران فضاهای مناسب و استاندارد باید پیشبینی شده باشد. کلیهی فضاها، تأسیسات، امکانات و تجهیزات لازم، از قبیل آشپزخانه، سالن رستوران، انبار مواد غذایی، آبدارخانه، سردخانههای زیر صفر و بالای صفر، سیستم دفع فاضلاب، سیستم گرمایش، سرمایش ، تهویه، وسایل، ظروف ومیز و صندلی و غیره، با توجه به ظرفیت مورد نیاز واحد با رعایت استانداردهای مربوطه باید پیشبینی شده باشد. در هر صورت اگر رستوران وجود دارد رعایت استانداردها الزامی است.
کیفیت کلی
1. یک ستاره: حداقل یک محوطهی غذاخوری هر روز برای خوردن صبحانه باید بهروی مهمانان باز باشد. میزهای جداگانه برای مهمانان به صورت انفرادی یا گروهی آماده باشد. میزها میتوانند نزدیک به هم چیده شوند، اما باید حرکت در میان آنها به راحتی صورت پذیرد و ابعاد و اندازهی میز و صندلیها مطابق استاندارد و راحت باشد.
2. دو ستاره: محوطهی غذاخوری میتواند شامل رستوران، ناهارخوری، بوفه و اغذیهفروشی و دیزیسرا باشد. از نظر چیدمان وسایل درجهی بالاتری از آسایش و کیفیت را نسبت به یک ستاره دارد. صندلی ویژهی کودکان برای غذا خوردن باید به تعداد کافی موجود باشد. در صورتی که رستورانی در خارج از هتل طرف قرارداد است باید جزو برنامهی هتل برآورد شود و رعایت استانداردها نیز برای آن رستوران الزامی است. رستورانی که خارج از هتل است در صورتی قابل قبول است که:
– دسترسی به آن آسان باشد (حداکثر 250 متر فاصله، ترجیحاً دارای چتر برای روزهای بارانی)؛
– امکان سفارش غذای سبک و نوشابه برای میهمانان در هتل وجود داشته باشد؛
– هتل مسئولیت نظارت بر کیفیت محوطه، غذا و خدمات رستوران را برعهده دارد؛
– حداقل یک محوطهی غذاخوری برای صبحانهی روزانه و شام وجود داشته باشد.
– در صورت وجود امکانات مناسب، ارائهی خدمات غذا و نوشابه در اتاق قابل قبول است.
3. سه ستاره: رستوران یا ناهارخوری برای صرف صبحانه و غذا برای میهمانان دایر باشد. غذاخوری کارکنان باید به صورت جداگانه پیشبینی شود. دیزیسرا، کبابی یا غذاخوری سنتی به جای رستوران قابل قبول است. فضای رستوران باید متناسب با تعداد مهمانان و مشتریان پیشبینی شود. فضای مناسب با تجهیزات کافی برای آشپزخانهی رستوران و قسمت آمادهسازی بسیار مهم است.
4. چهار ستاره: حداقل یک رستوران باید برای مهمانان وجود داشته باشد. این رستوران جدا از غذاخوری کارکنان است. خدمات و سرویس با رعایت جزئیات ارائه میشود. محوطهای راحت با تزئینات خوب و چیدمان وسایل خاص و مورد استفادهی هتلها باشد. فضای مناسب با تجهیزات کافی برای آشپزخانهی رستوران و قسمت آمادهسازی بسیار مهم است.
5. پنج ستاره: حداقل یک رستوران برای مهمانان و مشتریان هتل برای همهی وعدههای غذایی دایر است. یک رستوران دیگر نیز باید با غذاهای ویژه دایر باشد. در رستوران هتل پنج ستاره انتظار بر ارائهی خدمات رسمی است. فضای محوطهی میزها خیلی خوب طراحی شده و همه چیز مجلل انتخاب شده است.
استانداردهای طراحی رستوران هتل
هنگام برآورد اندازهی رستورانها براساس تعداد نفرات در هر مترمربع باید دقت فراوانی صورت گیرد، زیرا شرایط رفت و آمد، طرح میزها و غیره به شکل قابل ملاحظهای متنوع است. جدول زیر چند قاعدهی کلی را بیان میکند.
آشپزخانهی رستوران هتل: اندازهی آشپزخانه با توجه به تعداد محلهای کار فردی، فضای مورد نیاز برای تجهیزات، تنوع غذا و مقدار غذایی که باید آماده شود تعیین میگردد، بنابرین تعداد صندلیها معیار خوبی برای این منظور نیست. جدول زیر اساسی تقریبی برای تخمین اولیهی فضاهای موردنیاز است:
a) نیاز به ذخیرهسازی داشته و به تناوب تحویل مواد بستگی دارد.
b) شامل ظرفشویی در محل.
c) 15/0 مترمربع افزایِِش در آشپزخانهی اصلی، 50/0 مترمربع آبدارخانهی مخصوص میهمانی.
d) استفاده از برخی از غذاهای مقرون به صرفه.
طراحی آشپزخانه چهار مرحله دارد:
1. یک پلان عملکردی دربرگیرندهی تمام محلهای فعالیتهای اصلی؛
2. کنترل حداقل و حداکثر نیازهای کارکنان در هر محل؛
3. تعیین تجهیزات مورد نیاز برای هر محل؛
4. تخصیص فضاها.
فعالیتها و عملکرد هریک از سه قسمت یا محل اصلی را فهرست کنید: آشپزخانه، انبارها و خدمات. تقابل محوری میان قسمتهای مهمانان، انبارها و خدمات، محل سرو و پیشخدمتها وجود دارد. در اطراف این نقطه، امکانات سرو غذا و نوشابه و امکانات دفع ظروف کثیف و مواد زاید وجود دارد. خدمات هر طبقه به سمت مسیرهای منتهی به اتاقهای مهمانان است، اما برای کارایی حداکثر، باید مسیرهای میان آشپزخانه، محل سرو و رستوران تا حد امکان کوتاه باشد. آمادهسازی غذای هتل و خدمات مربوط به نوشیدنیها در سه گروه اصلی قرار میگیرند:
1. انتخاب کافهتریاها و رستورانها، شامل محلهای مهمانی و خدمات اتاقها. این به معنای یک آشپزخانهی اصلی و محلهای انباری با آشپزخانههای اقماری در نزدیکی هر رستوران و اتاق مهمانی و آبدارخانههای خدماتی در هر طبقه از اتاقهای مهمانان است.
2. یک یا دو رستوران و اتاقهای خاص در همان طبقه. در این صورت به یک آشپزخانهی اصلی که به رستورانها سرویس میدهد احتیاج است.
3) حداقل سرویس غذادهی در هتل. اما رستورانهای جداگانهای موجود هستند. برای هتلهای ارزان و دهکدههای مخصوص تعطیلات، میتوان از ماشینهای مرکزی ارائهی غذا به صورت پولی یا امکانات طبخ انفرادی نیز استفاده کرد.
انواع چیدمان رستوران هتل: پیش از آنکه هرگونه رستوران یا مهمانسرایی ساخته شود، باید توالی سازمانی را به دقت طراحی کرد. تعیین کیفیت و کمیت انواع غذاهایی که سرو میشود، ضروری است. همچنین ضروری است نسبت به اینکه آیا غذا طبق صورت غذای ثابت یا روزانه ارائه میشود، در بشقاب یا سر میز ارائه میگردد، سلف سرویس است یا یک سیستم مختلط، تصمیمگیری شود. پیش از تصمیمگیری درمورد طرح کلی، دانستن تعداد، نوع و ترکیب مشتریان از اهمیت بالایی برخوردار است. لازم است از متخصصان طراحی آشپزخانه و طراحان سیستمهای انبارهای سرد، برق، گرمایش و تهویه و امکانات دستشویی/ توالت نیز استفاده شود. موقعیت محل مجموعه، گویای این است که چه نوع مهمانسرا یا رستورانی مناسب است. تالار اصلی یک رستوران، اتاق غذاخوری مشتریان است و امکانات آن باید با نوع کار ارتباط و هماهنگی داشته باشد. باید برای سرهم قرار دادن میزها در مواقع لزوم، تعدادی میز و صندلی اضافی در اختیار باشد. اگر مناسبت داشته باشد، باید میزهای خاصی را برای مشتریان دائمی مهیا کرد.
اتاق خوابها
هتلها انواع مختلفی از پذیرایی و خدمات از جمله اتاق خواب، سوئیت، واحدهای خدمات غذایی و آپارتمانهایی که از خدمات هتل استفاده میکنند ارائه میدهند. اندازه و تعداد تختها ،ابعاد و طرح اتاقها را تعیین میکند. مثلاً هر تخت یک نفره 200×100 سانتیمتر، تخت دونفره 200×150 سانتیمتر، تختخواب دونفره با اندازهی بزرگ 200×165 سانتیمتر یا تخت خواب دونفره با اندازهی بسیار بزرگ 200×200سانتیمتر. اتاقها باید دارای قسمتی برای نشستن با صندلی، میز، تلویزیون، یخچال و محوطهای برای گذاشتن چمدان باشند.
1. یک ستاره: کیفیت وسایل و امکانات رفاهی اتاق باید در حد قابلقبول باشد. اتاق با وسایل کاربردی با هدف ایجاد راحتی برای مهمان، تجهیز شده باشد. تزئین اتاق و تناسب آن خیلی مهم است. معمولاً وسایل جمعوجور ولی کارا میتواند در ایجاد راحتی مؤثر باشد. وسایل سبک و راحت در خدمت مهمانان بوده و در عین حال قابلیتی بیش از وسایل خانگی دارند. این وسایل را میتوان با نظر کارشناس هتل تهیه کرد. هر اقدامی که منجر به کاهش سر و صدا شود مثلاً کفهای کمسروصدا یا استفاده از وسایل برقی بیصدا مانند یخچال و پنکههای کمصدا باید انجام شود.
2. دو ستاره: وسایلِ هماهنگ ولی ساده، قابل قبول است. دیوارهای مناسب و دارای تابلوهای نقاشی است، استفاده از تابلو در جاهای مناسب بهخصوص روی دیوارهای خالی؛
3. سه ستاره: وسایل با کیفیت خوب، زیبا و چیدمان درست که با یکدیگر هماهنگ و متناسب باشند. استفاده از وسایل مرغوب در تجهیزات اتاق و اتصالات و تزئینات. باید با استفاده ازپنجرههای دو جداره و دیوارهای ضخیمتر، از ورود سروصدای مزاحم جلوگیری کرد، مگر آنکه هتل در محیطی کاملاً آرام و بیسروصدا قرار داشته باشد.
4. چهار ستاره: کیفیت بسیار خوب با استاندارد عالیِ وسایل و تناسب در تزئین اتاق. تزئین دیوارها و پوشش آنها باید از کیفیت بسیار خوب برخوردار باشد. استفاده از وسایلی با کیفیت بسیار خوب نشاندهندهی سطح بالای یک هتل چهار ستاره است.
5. پنج ستاره: وسایل سنگین اتاق باید با بهترین کیفیت یا از وسایل عتیقه ولی سالم، یا از بهترین وسایل چوبی وشیشهای انتخاب شوند. در هر صورت نمای داخلی اتاق از هر نظر باید بدون نقص و مجلل باشد. وسایل سادهی اتاق با بهترین کیفیت و طراحی زیبا و چیدمانی که سبک خاص و کلی مرکز اقامتی را نشان میدهد طراحی میشوند. برای اینکه سروصدای داخل و خارج از اتاق به حداقل برسد، میتوان از شیشههای دوجداره استفاده کرد و نیز با استفاده از وسایل ساختمانی، امکان جذب سروصدای راهروها را در اتاق و سالن به حداقل رساند.
ابعاد و اندازهی اتاق
در هتل یک ستاره اتاق در ابعاد قابل قبول نمیتواند مساحتی کمتر از 9 متر مربع داشته باشد. راحتی مهمان برای حرکت کردن در اتاق بسیار مهم است. برای ارزیابی قابل قبول بودن اندازهی اتاق، باید فضای قابل استفادهی اطراف وسایل را در نظر گرفت. نباید هنگام حرکت مانعی وجود داشته باشد. اتاقهای خانوادگی باید جادارتر و بزرگتر باشند. درها و کشوها باید کاملاً راحت باز و بسته شوند. پیشآمدگیهای شیبدار و سقفها نباید به قسمتهای اصلی اتاق لطمهای وارد کنند.
وسایل باید طوری در اتاق خواب چیده شود که استفادهی عملی از آنها میسر باشد؛ استفادهی راحت و آسان از وسایل، بیآنکه لازم باشد مثلاً وسایلی مانند تلویزیون یا سینی چای جابهجا شوند. در هتلهای سه ستاره به بالا همهی اتاق خوابها با فضای کافی و ارائهی خدمات لازم طراحی میشوند. همهی اتاق خوابها فضای کافی برای خدمات داخل اتاق را دارند. در هتلهای مجلل داشتن تراس و بالکن در فضای باز به شکلی که مهمان بتواند از آن استفاده کند، در ارزیابی امتیازات مؤثر خواهد بود.
گرمایش، سرمایش و تهویهی هوا
درجه حرارت باید مناسب و به گونهای باشد که مهمان بتواند آن را کنترل کند. وسایل گرمایش و سرمایش مورد استفاده باید تمام اتاق را پوشش دهد و ایمن، بیسروصدا و مناسب باشد. استفاده از کولر گازی و سیستم تهویهی مطبوع برای هتلهای سه ستاره به بالا الزامی است.
کیفیت عناصر داخلی اتاق خواب
پنجرهها: در کلیهی هتلها باید حداقل یک پنجره برای ورود نور طبیعی و جریان هوا برای هر اتاق وجود داشته باشد. پنجرهها باید نسبت به اندازهی فضای اتاق مناسب بوده و راحت باز و بسته شوند. ایمنی پنجرههای طبقهی اول (و درهای ایوان) باید در هنگام باز بودن پیشبینی شده باشد (امکان ورود برای افراد از پنجره ممکن نباشد). پنجرهی تمام اتاقها باید طوری باز شود که سر یا بدن میهمان با آن برخورد نکند. پنجرههای مشرف به خیابان باید شیشهی دوجداره داشته باشند. در جایی که پنجرهها بسته هستند، دستگاه تهویهی هوا باید کار کند. اگر برخی از اتاقها مشرف به نورگیر بزرگ داخلی باشد، پنجرهی اتاق به سمت نورگیر قابلقبول است، اما مساحت نورگیر نباید کمتر از 12 متر مربع باشد. پنجرهای که باز میشود، حتماً باید توری داشته باشد.
پردهها: پردههای ضخیم برای همهی پنجرهها الزامی است تا هم حریم حفظ شود و هم در صورت تمایل مهمان، از ورود نور به داخل اتاق جلوگیری شود. درهای اتاقها نباید دارای کتیبهی شیشهخور باشند، اگر چنین حالتی وجود دارد، نصب پردهی ضخیم برای حفظ حریم اتاق الزامی است. پیشبینی اتاق مهمان در طبقهی اول صحیح نیست، اما در صورتی که وجود دارد، ایجاد حریم مطمئن از طرف پنجرهها با نصب توری یا کرکره الزامی است. پارچهی پردهی مورد استفاده، محکم، با آستر یا بدون آستر است. میتوان از محصولات محلی برای پردهها استفاده کرد. پردهها باید به اندازهی کافی بزرگ باشند تا طول و عرض پنجره را کاملاً بپوشانند.
کفپوش: در همهی اتاقها باید کفپوش مناسب وجود داشته باشد. استفاده از قالیچه یا موکت مرغوب قابل قبول است. در صورت استفاده از سنگ یا سرامیک و مانند آن، رنگ آنها باید روشن باشد و نظافت و پاکیزگی آن به راحتی انجام شود. در این صورت قسمتهایی از کف باید با قالیچه یا موکت مرغوب یا کفپوشهای تزئینی پوشیده شود.
مبلمان: 1. یک ستاره: میز آرایش یا مشابه آن (برای کنسول یا میز) باید فضای کافی برای گذاشتن وسایل و نیز آینهی متصل به آن وجود داشته باشد. پریز جداگانهای در کنار آن نصب شده باشد. ( ولتاژ برق مصرفی 220/110 ولت مشخص شده باشد). آینهی قدی با اندازهی مناسب و در جای مناسب لازم است تا مهمان بتواند از سرتا پای خود را ببیند. پاتختی برای هر فرد در نظر گرفته شود. صندلی به جای پاتختی قابل قبول نیست. کمد لباس یا جالباسی با چوبرختیهای مناسب (سیمی نباشد) برای هر فرد پیشبینی شود. تو رفتگی دیوار هم قابل قبول است، اما نه پشت دری یا قلابهای آویخته از دیوار. کشوهای مناسب که راحت حرکت میکنند و سطح صافی دارند نیز برای هر فرد لازم است.
وسایل نشستن در اتاق: اتاق یکنفره یک صندلی؛ اتاق دو تخته یا دارای تخت دونفره، دو صندلی یا یک صندلی و یک عسلی. در هرصورت تعداد صندلیها باید متناسب با ظرفیت اتاق باشد. دسترسی به صندلی و نشستن روی آن آسان و راحت باشد. صندلیها باید مناسب، زیبا و متناسب با اندازهی اتاق باشند.
2. دو ستاره: میز آرایش و میز تحریر فراهم شود. صندلی دارای کف و پشتی روکشدار باشد، با دسته یا بدون دسته و متناسب با سایر وسایل درون اتاق.
3. سه ستاره: میز آرایش و میز تحریر، جای قرار گرفتن زانو داشته باشد. اتاق یکنفره یک صندلی راحتی، اتاق دو تخته یا دارای تخت دونفره دو صندلی راحتی یا یک صندلی راحتی و یک صندلی معمولی. صندلی راحتی باید محکم و راحت باشد و کفی و پشتی آن روکش داشته باشد. صندلیهای اتاق کنفرانس و صندلیهای ناهارخوری برای اتاق قابل قبول نیست. باید توجه شود که صندلی مخصوص میز تحریر تهیه شود.
4. چهار ستاره: روی میزها باید جادارتر بوده و فضای بیشتری داشته باشد. میز ناهارخوری مناسب پیشبینی شده باشد تا ارائهی خدماتی از قبیل خدمات اتاق امکانپذیر شود. سایر متعلقات آن از قبیل صندلی و رومیزی نیز وجود داشته باشد. اندازهی میز را میتوان متناسب با اندازهی اتاق در نظر گرفت تا از آن به عنوان میز ناهارخوری هم استفاده شود. پیشبینی فضای مناسبی در اتاق برای جاسازی کمد الزامی است.
وسایل نشستن در اتاق: اتاق یکنفره یک صندلی راحتی، اتاق دو تخته یا دارای تخت دو نفره دو صندلی راحتی. به هرجهت صندلی محکم پشت میز تحریر و یک صندلی راحتی هم قابل قبول است. عسلی قابل قبول نیست. در صورتی که قرار است صندلیها در هنگام غذا خوردن نیز مورد استفاده قرار گیرند، باید اندازه و ارتفاع مناسبی داشته باشند.
5. پنج ستاره: میز و پاتختی موجود در اتاق باید از جنس مرغوب و مجلل باشند به طوری که به ایجاد فضایی زیبا در اتاق کمک کنند. جارختی بزرگ و مناسب با نورپردازی مستقل وجود داشته باشد. استفاده از تورفتگی برای آویزان کردن لباس قابلقبول نیست.
وسایل نشستن در اتاق: اتاق یکنفره یک صندلی راحتی و یک صندلی میز تحریر؛ اتاق دو تخته یا دارای تخت دو نفره، دو صندلی راحتی و یک صندلی میز تحریر. صندلیها با سبک اتاق خواب هماهنگ و در عین حال محکم باشند. پارچهی کف و پشت صندلی هماهنگ باشند.
یخچال: وجود یخچال در هتلهای یک و دو ستاره اختیاری است، اما در هتلهای بالاتر وجود یخچال متناسب با تزئینات درون اتاق و آبمیوههای متنوع و سایر اقلام مورد نیاز مهمان در یخچال ضروری است.
تلویزیون: در هتلهای یک ستاره تلویزیون در اتاق خواب اختیاری، اما در لابی هتل اجباری است. در هتلهای درجهی بالاتر وجود تلویزیون با کنترل از راه دور و با اندازهی قابل قبول (مثلاً بزرگتر از 14 اینچ) باید در اتاق موجود باشد.
سوئیتها
وجود سوئیت در هتلها تا سه ستاره اختیاری است، اما در هتل چهار و پنج ستاره باید حداقل % 10 تعداد اتاق خوابها باشد. سوئیت باید شامل فضای جداگانهی نشستن باشد که حداقل با یک طاق یا درگاهی از اتاق خواب جدا شود. فضای نشستن و فضای اتاق خواب از نظر اندازه باید کافی و متناسب باشد. سوئیتها باید سرویس بهداشتی متصل داشته باشند (منظور از سرویس بهداشتی حمام، توالت و دستشویی است). اتاق بزرگی که فضای خواب و نشیمن در آن جدا نشده باشد، سوئیت خوانده نمیشود.
حمامها و سرویسهای بهداشتی
در هتلهای یک ستاره 75 درصد و در هتلهای درجهی بالاتر تمام اتاق خوابها باید دارای سرویس بهداشتی متصل باشند. در مورد هتلهای یک ستاره که برخی از اتاقها فاقد حمام و توالت متصل یا خصوصی هستند، باید حداقل یک حمام یا دوش و حداقل یک توالت در تمام مدت برای هر 8 نفر مهمان این گونه اتاقها در هر طبقه آماده باشد. دسترسی به حمام از طریق محوطهی عمومی (مثل لابی، پذیرش و حیاط خلوت) قابل قبول نیست. تعداد توالتها در فضاهای عمومی به تناسب تعداد مهمانان و ظرفیت این فضاها تعیین میشود. کفپوش حمامها باید از جنس سنگ، کاشی، سرامیک حمام یا کفپوشهای مخصوص حمام باشد. در هر صورت کفپوش باید به راحتی تمیز شود و سطح آن لغزنده نباشد. در طراحی حمامها باید به مواردی مانند نحوهی تهویه، گرمایش، نورپردازی و جانمایی وسایل داخل حمام و موارد این چنینی دقت شود.
فضاهای عمومی
فضای عمومی هر هتل باید با توجه به تعداد اتاقها و مهمانان و تعداد مشتریان و مراجعان هتل طراحی شود. کوچکی فضای عمومی باعث شلوغ به نظر رسیدن این فضاها میشود. موقعیت هتل و نوع میهمانان آن، بسته به درجهی هتل، تعیینکنندهی اندازه و نوع فضاهای عمومی آن است.
1. یک ستاره: محوطه ممکن است فضای محدودی داشته باشد. وسایل و تزئینات آن باید کیفیت مناسب و شرایط خوبی داشته باشد. ممکن است آسایش و راحتی در محوطهی عمومی محدود باشد، یعنی فقط محوطهای برای نشستن و چند جای محدود وجود داشته باشد و احتمالاً تزئینات محدودی خواهد داشت. فروشگاههای مختلفی از قبیل گلفروشی، عطریات، جواهرات، غرفهی صنایع دستی، عتیقهفروشی، نمایشگاه و سایر فروشگاههای مناسب مهمانخانه را میتوان در نظر گرفت، مشروط بر آنکه ورودی به خیابان یا معابر نداشته باشد (وجود فروشگاهها در هتلهای یک تا سه ستاره اختیاری است).
2. دو ستاره: فضاهای عمومی نسبت به یک ستاره کیفیت بهتری دارد و تلاش میشود تا فضای خوشایندی برای مهمان فراهم شود و تزئینات خوبی داشته باشد.
3. سه ستاره: محوطههای عمومی معمولاً فضای بزرگتری دارند و توجه خاصی به راحتی و استانداردهای کیفیت میشود. چیدمان وسایل باید با تناسب صورت گیرد و تزئینات کیفیت خوبی داشته باشد. امکانات تبدیل ارز خارجی برای مسافران اختیاری است.
4. چهار ستاره: محوطههای عمومی معمولاً وسیع هستند و تسهیلات متنوع دارند. چیدمان آن کیفیت عالی دارد. تسهیلات اضافهای برای تفریح، ملاقاتهای تجاری و خدمات بازرگانی و محوطههایی برای خوردن و آشامیدن در نظر گرفته میشود. میتواند دارای آرایشگاه، غرفهی فروش کتاب، مجلات، روزنامه، فیلم و اسلاید، دفتر خدمات تاکسی برای مهمانان، باجهی رزرو بلیط و خدمات مسافرتی، خدمات فرهنگی، باجهی امور بانکی و ارزی، باجهی فکس، تلکس، پست و تلگراف و اینترنت، غرفهی عرضهی شیرینی و شکلات، و محل برگزاری نمایشگاهها باشد. امکانات تبدیل پول برحسب نیازهای مشتریان بینالمللی اجباری است.
5. پنج ستاره: محوطهی عمومی وسیع با چیدمان بسیار عالی. بسته به محل، سبک و نوع وسایل و تسهیلات اضافی قابل قبول است. میتوان در محوطهی عمومی فروشگاه، آرایشگاه، تسهیلات تفریحی و تجاری (مانند هتل چهار ستاره)، تسهیلات برای جشنها و فضایی برای خوردن و آشامیدن فراهم کرد. فضای مجلل محوطههای عمومی با تزئینات و دکورهای عالی و نیز روشنایی مناسب و تزئینات پرگل باید به گونهای باشد که مهمان احساس کند در فضایی با استانداردهای بینالمللی قرار گرفته است.
محل نشستن (لابی): در هتلهای یک و دو ستاره باید یک محوطهی نشستن (قابل دسترس در تمام مدت روز و شب، مثلاً از ساعت 10 صبح تا 10 شب با جای نشستن راحت) برای خدمات ارائهی نوشیدنی و رفع خستگی فراهم شود. در صورت ایجاد شرایط مناسب میتوان از یک فضا برای لابی و پذیرش به صورت مشترک استفاده کرد. در هتلهای سه ستاره ترکیبی از کافیشاپ و سالن قابل قبول نیست، زیرا در صورتی که فضای کافیشاپ موجود باشد فقدان صندلیهای راحت یا میزهای مناسب چشمگیر خواهد شد و در غیر این صورت کافیشاپ تحتالشعاع خدمات غذارسانی قرار خواهد گرفت. در هتلهای چهار و پنج ستاره در تمام مدت سالن پذیرایی وسیع که در آن فضای راحتی برای نشستن وجود داشته باشد الزامی است.
محوطهی پذیرش: در هتلهای یک و دو ستاره حداقل فضا برای محوطهی پذیرش فضایی نسبتاً کوچک ولی کارآمد، با استفاده از دفتر هتل و گذاشتن میز است. در این هتلها ممکن است از یک فضا به صورت مشترک به عنوان پذیرش و لابی استفاده شود. در این صورت ایجاد فضای مطلوب و وجود تجهیزات لازم مانند مبلمان برای نشستن الزامی است. استفاده از پیشخوان برای انجام امور پذیرش قابل قبول است. اما در هتلهای با درجهی بالاتر محوطهی تزئینشده و قسمت پذیرش، میز رسمی دارد. اغلب صندوقدار و کارمند قسمت پذیرش از هم جدا هستند. در این قسمت باید میزی هم برای دربان و باربر فراهم شود.
فضاهای ورزشی: در بعضی هتلها امکانات ورزشی از قبیل استخر، سونا، جکوزی، سالنهای بدنسازی، زمینهای تنیس و بدمینتون و سایر ورزشهای متناسب با تقاضای میهمانان طراحی میشود. پیش بینی فضاهای مذکور یا تعدادی از آنها در هتلهای چهار و پنج ستاره الزامی است. برخی از هتلها به دلیل شرایط مکانی خاص خود میتوانند سرویسهای دیگری را در این زمینه ارائه کنند، مانند ورزشهای اسکی روی برف، اسکی روی آب، اسکی روی چمن، سوارکاری، قایقرانی، گلف، کوهنوردی و شکار. وجود این گونه امکانات در ارزیابی امتیازات هتلها مؤثر خواهد بود.
خدمات برگزاری اجلاس و همایش: برگزاری جشن، اجلاس و همایشها میتواند یکی از خدمات جانبی هتل باشد. این خدمات نیاز به وجود فضاهای خاص خود دارد، مانند سالنهای کنفرانس، آمفیتئاتر یا اتاق جلسه. در صورتی که این خدمات در هتل ارائه میشود و سایر بخشهای هتل تحت تاثیر آنها قرار میگیرد، هتل باید از ظرفیت کافی برخوردار باشد. در فضاهایی که تحت تأثیر این امکانات جانبی قرار میگیرند مانند رستوران، لابی و غیره بهتر است برای جلوگیری از تداخل در خدماتدهی به مهمانان مقیم ومهمانان اجلاس و همایش، برخی از فضاها به طور خاص و جداگانه وجود داشته باشند، مانند رستوران هتلهای چهار و پنج ستاره که معمولاً امکان برگزاری اجلاس، همایش و جشنها را دارند.
خدمات تاکسی سرویس: در هتلهای چهار و پنج ستاره بخشی به عنوان دفتر خدمات تاکسی سرویس فعالیت میکنند و سرویس در حد درجهی هتل به میهمانان ارائه میشود. داشتن سرویس مستقیم به فرودگاه در این هتلها الزامی است. اما در هتلهای درجهی پایینتر متناسب با تقاضای مشتری تاکسی خبر میکنند.
نمازخانه: در همهی انواع هتلها باید نمازخانهی مردانه و زنانهی مجزا با پیشورودی (کفش کن) در محل مناسبی که ساکت و آرام باشد، در نظر گرفته شود. نمازخانه باید دارای شرایط زیر باشد:
1. در محل مناسب مانند نیم طبقهی اول یا در محلی دور از سروصدا و رفتوآمد پیشبینی شود.
2. پیشورودی یا کفشکن طوری در نظر گرفته شود که هنگام باز کردن در، فضای داخل نمازخانه در معرض دید مستقیم قرار نگیرد.
3. دارای مکانی برای وضو گرفتن باشد. این محل باید در خارج از فضای نمازخانه بوده و در معرض دید مستقیم قرار نگیرد، دارای دستشویی با کفشوی فاضلاب باشد. اگر سرویس بهداشتی مردانه و زنانهی عمومی در فاصلهی نزدیک نمازخانه پیشبینی شده باشد، نیازی به محل وضو گزفتن نخواهد بود.
راهروها و راهپلهها: فضای راهرو باید حدود 6 متر مربع برای هر اتاق و حداقل 5/1 تا 8/1 متر عرض داشته باشد. مسیرهای جداگانهای باید برای مهمانان، کارکنان و کالاها مهیا شود. رفتوآمد درون و نزدیک یک هتل همواره وجود دارد. مشتریان حرکت خود را از محوطههای پارکینگ شروع میکنند، از ورودی و پذیرش میگذرند و سپس به سوی آسانسورها، راهپلهها یا راهروهای منتهی به اتاق خوابها یا اتاقهای عمومی روان میشوند. در بسیاری از هتلها مشتریان مجاز به رفتن مستقیم از اتاق خواب به پارکینگ، بدون گذر از قسمت پذیرش نیستند. باید مسیرهای خاص مناسبی برای فرار از آتش، مطابق با قوانین مربوط ارائه شود. در حالت کلی راهروها و راه پلهها باید سالم و با نورپردازی مناسب و بدون مانع باشند. راهرو ممکن است باریک بوده و در قسمتهای مختلف اختلاف سطح داشته و پراکنده باشد. در هتلهای درجهی بالاتر باید امکان حرکت چرخدستی خانهداری، خدمات اتاقها و باربری در راهروها فراهم باشد. حداقل عرض مسیرهای فرار از آتش در فضاهای عمومی و رستوران برای هر 150 نفر 0/1 متر است. معابر عمومی باید حداقل 10/1 متر عرض داشته باشند.
آسانسورها: در هتلهای یک و دو ستاره اگر ساختمانی بیش از دو طبقه بر روی همکف داشته باشد وجود آسانسور در آن الزامی است. امکان بخشودگی در صورتی است که وجود آسانسور یا ایجاد آن در ساختمانهای قدیمی با خصوصیات معماری ساختمان امکانپذیر نباشد. در جایی که بخشودگی آسانسور اِعمال شده است، باید برای حمل و نقل، وسایل کمکی وجود داشته باشد. در هتلهای با درجهی بالاتر اگر ساختمان سه طبقه یا بیشتر برروی همکف داشته باشد، وجود آسانسور الزامی است و در این سطح، هتل نمیتواند مشمول بخشودگی شود، مگر آنکه تعداد طبقات آن کمتر باشد.
پارکینگ: در هتلهای یک تا سه ستاره باید پارکینگ متناسب با ظرفیت هتل موجود باشد و محلهای پارک اتومبیل باید دقیق مشخص شود و روشنایی مناسبی داشته باشد. اما در هتلهای پنج ستاره خدمات ویژه، مانند پارکینگداری، نیز میتواند منظور شود. در صورت درخواست میهمان خدماتی از قبیل نظافت خودرو را هم میتوان ارائه داد.
پیوستها و ساختمانهای جانبی: در جایی که ساختمان جانبی وجود دارد، تسهیلات این بخش نیز برای درجهبندی هتل به طورکلی در نظر گرفته خواهد شد. فاصلهی ساختمان جانبی از ساختمان اصلی نباید خیلی زیاد باشد. در هتلهای چهار و پنج ستاره هرنوع ساختمان جانبی باید به وسیلهی راه مخصوص یا سایبان به ساختمان اصلی مرتبط شود یا اگر به دلیل وسعت محوطه، فاصلهی ساختمان جانبی از ساختمان اصلی زیاد است، وسیلهی رفتوآمد به آن وجود داشته باشد.
استاندارد فضاهای ویژهی معلولین
درهتلها باید امکاناتی را برای معلولین در حداقل 1-2 درصد اتاقها و ترجیحاً در طبقهی همکف با حداقل مشخصات زیر پیش بینی کرد: سطوح شیبدار 1:20، راهروها با عرض 5/91 سانتیمتر، درها با عرض 5/81 سانتیمتر، ورودی لابیها 46 سانتیمتر پهنتر ازدر در سمت قفل. درهای کمدها باریک یا کشویی و طبقات آنها به ارتفاع 37/1 متر باشند. در حمامها فضای چرخش مرکزی 52/1 متر و عرض 75/2 متر باشد. سطح میزهای آرایش 86 سانتیمتر، ارتفاع فضای زانو 5/68 سانتیمتر بوده و آینهها باید تا یک متر امتداد داشته باشد. ارتفاع نشیمنگاه توالت معمولاً 43 سانتیمتر است و میلههای دستگیره در طرفین حمام در نظر گرفته میشود. کلیدهای برق در ارتفاع 2/1 متر، فضای میان تختها و اثاثیه 91 سانتیمتر، تختها با ارتفاع 45 تا 50 سانتیمتر پیشبینی میشوند و در زیر آنها باید فضای کافی وجود داشته باشد. سطح چشم از صندلی چرخدار 07/1 تا 37/1 متر است. در میزهای آرایش باید این مورد درنظر گرفته شود. قرنیز کمارتفاع نیز برای پنجرهها ترجیح داده میشود.
نورپردازی
وجود كاربری 24ساعته، چندگانگی فعالیتها و پیچیدگی فضاهایی كه ممكن است همزمان چندین نقش را داشته باشند در طراحی هتلها تمهیداتی را میطلبد كه یكی از مهمترین آنها نورپردازی است. در تلاقی معماری و طراحی داخلی، نورپردازی جایگاه ویژهای دارد و گسترهی وسیعی از نیازها را پوشش میدهد. این نور است كه به مهمانان خوشامد میگوید و به آنها احساس آرامش میدهد. نور گاهی نمودار تصاویر است، گاه مشخصكنندهی موقعیتها است، و گاهی هم حریمها را از هم تفكیك میكند و اختلاف كاربریها را مشخص میسازد. ضمن آنكه نور به مهمانان كمك میكند تا در فضایی ناشناخته سیر كنند و به كشف و شهود بپردازند. هر بخش از فضای یک مهمانخانه یا هتل، ویژگی منحصربهفردی دارد كه با توجه به آن باید نورپردازی خاصی صورت گیرد تا معرف آن مشخصه باشد. در ادامه به تعریف این بخشها و چگونگی طراحی آنها با نور میپردازیم.
هال ورودی: هال ورودی جایی است كه مهمانها در آن ثبت هویت میشوند و در عین حال در همانجا هتل هم برای آنان ثبت هویت میشود! تصوری كه شخص از بیرون ساختمان نسبت به آن به دست آورده است، در بدو گذر از درهای ورودی در این نقطه تقویت یا دگرگون میشود. این محل باید برای همهی مهمانان بالقوه و بالفعل جذاب و پذیرا باشد. باید گرم، راحت، صمیمی باشد و مهمان را در خود جذب کند. چگونگی ادراك فضای داخلی وابستگی زیادی به مقطع زمانی دارد. نورپردازی مناسب در فضایی ثابت باید به گونهای تنظیم شود كه فضا برای مسافری كه صبح هتل را به مقصد فرودگاه ترك میكند و تازهواردی كه نیمهشب وارد میشود، به یك اندازه خوشایند باشد. هنگام صبح باید همه چیز پرانرژی و تازه به نظر آید؛ اما هنگام شب، پس از یك روز فعال، محیطی راحت و مطلوب فراهم آورده شود كه در عین حال خوابآور نباشد. برای این فضا مناسب است كه در زمینهای از نور محیطی، نورهای متمركز نقطهای طراحی شود كه در عین ایجاد یك بافت بصری، در جهتیابی نیز به مهمانان كمك كند. با كمك نورپردازی دید را به سمت اشیای موردنظر و بخشهای طراحیشده هدایت میكنیم. چشم، ناخودآگاه به سمتی توجه میكند كه نورانیتر است و در آن ناحیه به لبهها و كنجها معطوف میشود، پس بیشتر تأكید را میتوان بر طراحی نورهای خطی و مشخصكنندهی لبهها گذاشت. در زمینهای از نورهای محیطی میتوان قسمت پذیرش را با شدت نور متفاوت یا رنگ متفاوت چنان طراحی كرد كه در فضای هال ورودی بیشترین نظر را جلب كند.
پذیرش: قسمت پذیرش دو نقش كاربردی و تزئینی همزمان دارد. نورپردازی در سطح كاربردی باید چند منظور را تأمین كند. نورهای رو به پایین كه بالای میز كار قرار میگیرند به مشتری كمك میكنند فرمها را مطالعه كند و بداند در حال امضا و قبول چه مواردی است! در پشت میز كار همچنین نورپردازی برای كارهای نوشتاری و خواندنی كاركنان لازم است. مسلماً در این حالات مواد و مصالح بهكاررفته نباید به گونهای باشند كه نور را به چشم باز بتابانند یا هنگام استفاده از كامپیوتر، روی صفحهی مانیتور بازتاب ایجاد كنند. فضای این قسمت باید پذیرا و خوشایند باشد و در آن از نورهای گرم و صفحات نورانی در زمینهی عمودی استفاده شود. نورهای سقفی به كمك نورهای میز و دیگر نورهای محیطی باید چنان تعدیل شوند كه چهرههای مراجعان و كاركنان ملایم و زیباتر جلوه كند و مخوف و هراسانگیز به نظر نرسد. در بیشتر هتلها میز پذیرش اولین عنصر مورد توجه است كه ممكن است با جهت رو به پایین یا بالا نورپردازی شود. در طراحی و عرضهی مصالحی كه در طرح به كار میرود، فیبرهای نوری با نورافشانی رو به بالا در كف یا توأم با كاتد سرد، بر حالت نمادین مجموعه تأثیر بسزایی میگذارد. یك دیدگاه طراحی این است كه برای قسمت پذیرش گوشهای بیافرینیم همانند صحنهی نمایشی خاموش با پیشخوان نورانی و گلها یا مجسمههایی شاخص یا هر چیز سادهی دیگری كه جلب نظر كند و مراجعان را به طور نامحسوس به سوی خود بکشاند.
راهروها: راهروها از آن دسته فضاهای ارتباطی هستند كه اغلب توجه كمی به طراحی آنها میشود. هر قدر هم كه در طراحی معماری این قسمتها سهلانگاری شده باشد یك طراح داخلی با نورپردازی مناسب میتواند این بخشهای مرده را احیا كند. در هر هتلی حتا اگر هدف نهایی فقط اجارهدادن اتاقها باشد بالأخره لازم است مسیر رسیدن به این اتاقها جذاب و جالب توجه باشد. از آنجا كه معمولاً راهروها در نقاطی از ساختمان قرار دارند كه از نور روز بینصیب است، باید در تمام مدت شبانهروز نورپردازی شوند؛ پس در اینجا هم جنبههای زیباییشناسی و كاربردی مورد نظر است و هم مسئلهی مصرف انرژی. معمولاً وجود یك سیستم كنترل در راهروها ضروری است تا بدین ترتیب میزان نور مورد نیاز برحسب ساعات مختلف روز خودبهخود تنظیم شود. بدیهی است كه هیچ كس نور خیرهكننده و تند را در ساعت سهی صبح یا یك نور بیرمق و فضای تاریك در آغاز روز را نمیپذیرد. خلق دیدهای متنوع نیز بهانهی خوبی است برای عوض كردن منابع نورپردازی در طول روز. نورپردازی موضعی یا زمینهای تابلوها و شمارهها و به كارگیری نورهای كفی بالاتاب در امتداد جدارههای راهروها میتواند به شکل متناوب صحنههای نمایشی متنوعی ایجاد كند. به طور كلی نورهای خطی، ممتد و قابل تعقیب از جمله تمهیداتی هستند كه برای مسیرهای گذر مناسب به نظر میرسند. به منظور صرفهجویی در مصرف انرژی در نورپردازیهایی كه ممكن است در راهروها به صورت شبانهروزی فعال باشند، CFL یا لامپهای فلورسنت فشرده توصیه میشود. در بعضی از هتلها فضای ارتباطی با كیفیتی رعبآور طراحی شده و به هدر میرود؛ به نحوی كه ساكنان هتل مایلند با حداکثر سرعت از آن عبور كنند. روش نورپردازی صرفاً سقفی، بیشتر به ایجاد سایهها میپردازد تا نورپردازی، و چون سناریویی برای طراحی نور ندارد، بیهیچ مزیتی تشخیص چهرهها و اماكن را دچار اختلال و ابهام میكند. در كنار این نوع نورپردازی، بهتر است كه جدارههای عمودی نیز نورانی شود تا حس تهدید شدن و ترس از فضای بسته را كاهش دهد. اگر راهرو طولانی باشد (كه در بیشتر موارد چنین است) لازم است این فاصله در نقاطی شكسته شود و این كار میتواند به كمك تعریف واحههایی از نور حجمی صورت گیرد. در هرجایی كه لازم باشد میتوان نور خطی را كه دنبالكنندهی مسیر است با نورپردازی یك شیء تزئینی، درهای عبور، لوسترهای آویز یا دیواری قطع كرد و یك ایست بصری در ریتم به وجود آورد.
رستوران: هرچند به منظور صرفهجویی انرژی و نگهداری لازم به نظر میرسد كه در همهی قسمتهای یك هتل لامپها و منابع نوری مشابه به كار گرفته شود تا هزینهها كاهش یابد و راندمان عملی بالا رود، اما ضرری كه یكنواختی و كسالتبار بودن فضاها در از خود راندن مراجعان ایجاد میكند بسیار قابل توجه است. بررسی انواع هتلها ثابت میكند كه فضای رستوران و قهوهخانهها بهتر است كاملاً متفاوت و با نورپردازی ویژه طراحی شود و حتا ورودی مجزا و فضای روانشناختی متفاوتی برای آنها خلق شود. در بسیاری از كشورهای جنوب آسیا كه مكانهای غذاخوری در كنار هتل تعریف میشوند و كمتر به رستورانی مجزا برمیخوریم، به صورت عرف رستوران با هویتی مستقل طراحی میشود و زیرمجموعهای از امكانات اقامتگاه به حساب نمیآید. مهمترین عامل در تجربهی خوردن و آشامیدن، طبیعت اجتماعی آن است. موضوع اصلی نورپردازی این فضاها آن است كه مردم چگونه به نظر برسند و چه احساسی داشته باشند. چهرهها باید آرام و گرم به نظر برسند، پس باید نورپردازی تعدیلشدهای از سمت بالا و طرفین كه از پدید آمدن سایههای تیز و تیره جلوگیری میكند صورت گیرد. نور باید فضایی ملایم خلق كند و بدین منظور با در نظر گرفتن میزان نور روز در هر ساعت یك سیستم كنترل هوشمند نور كه فضاهای صبحانه، ناهار و شام را به درستی نورپردازی میكند، ضروری به نظر میرسد. با توجه به نوع غذایی كه در هر رستوران سرو میشود میتوان نورپردازی را چنان تعریف كرد كه مدت زمانی كه مشتری میتواند در محل بماند، تعیین شود. مثلاً در رستورانهای غذای سریع یا آماده ممكن است ضمن بهرهگیری از مصالح سرد و فلزی، از انعكاسی از نورهای تند و رنگی بهره گرفته شود كه ماندن مشتری را در زمان طولانی میسر نسازد، چون در این گونه مكانها غذا باید سریع خورده شود و جای تأمل و نشستن طولانی نیست. اما در رستورانهای مجلل كه قابلیت صرف غذا برای مدت طولانی در ضمن بحث و استراحت وجود دارد تمهیدات فراوانی میتوان اندیشید كه ماندگاری مشتری در فضا را بیشتر كند. علاوه بر نورپردازی گرم محیطی با كمك لایههای مختلفی از نور، ممكن است اشیای خاصی از جمله مجسمهها و دستههای گل را مورد تأكید قرار داد، بخشهای مختلفی از دیوار را نورانی كرد و قسمتهای انتزاعی متفاوتی بر آن آفرید، نور را به صورت پوشیده در پشت میزها و مبلمان طراحی كرد و نورهایی در سطح پایین، نورپردازی لبهها و زمینهی اشیای شیشهای، میلههای كاتد سرد و فیبرهای نوری به كار گرفت تا فضا را تا حد امكان مجسمهوار، جذاب و سه بعدی تعریف كرد. فضاهای پذیرایی بهترین مكانها برای ارایهی تكنیكهای نمایشی مانند نورافكنهای متغیر چندرنگ و رقص نور است. حتا در طرحهای داخلی رسمی نیز پروژكتورهای نور رنگی یا آبشاری میتوانند همچون عناصر پویای تزیینی به كار روند و سردی یك محیط بزرگ را به طرز مؤثری كاهش دهند.
اتاقها: در حالی كه نحوهی پرداختن به فرمول طراحی هتلهای بینالمللی هر روز در حال تغییر و بررسی است، فضایی كه چندان تغییر نكرده است و همچنان به صورت سنتی طراحی میشود، اتاقهای آن است. شاید دلیل مهم این امر، محافظهكار بودن صاحبان این هتلها باشد كه میترسند مشتریانی كه برای استراحت و آرامش به این اقامتگاهها مراجعه میكنند با فضایی غیرمنتظره و غیرمتعارف مواجه شوند. طرح رنگهای یكنواخت و تلاش برای ایجاد حس تعلیق با به كار بردن میزهای سنتی و لامپهای استاندارد از جمله عواملی است كه كماكان در اتاقهای اقامتگاههای مختلف به چشم میخورد. ضمن آنكه بودجه، مانع دیگری برای تغییر طرح اتاقهاست. فرضاً افزودن یك لامپ سقفی در بخش ورودی اتاق به معنای 300 چراغ اضافی در كل مجموعه است. به هر صورت چون اتاق پراهمیتترین فضا در طول اقامت اشخاص است باید از نظر طراحی و نورپردازی مورد بازنگری كامل قرار گیرد. نورپردازی اتاقها در واقع سختترین بخش طراحی نور است، چون معمولاً نور سه یا چهار وظیفهی همزمان بر عهده دارد و هر منبع نوری حیطهی درخششی دارد كه نباید با دیگر محدودهها تداخل پیدا كند. به تدریج نظر هتلداران به این امر مهم جلب شده است كه كمبودهای نورپردازی اتاقها و در نظر نگرفتن چگونگی آن در روند طراحی میتواند مشكلساز باشد. اخیراً نورهای شبانهای طراحی شدهاند كه با تأمین حداقل نور مورد نیاز، رفتوآمد شبانه را بدون ایجاد مزاحمت برای هماتاقیها آسان كرده است. نورهای مطالعه طوری طراحی شدهاند كه با داشتن محدودهی كاملاً قابل كنترل برای خواندن كتاب یا كار با كامپیوتر دستی بدون سلب آسایش دیگران مورد استفاده قرار میگیرند. فیبرهای نوری كه منبع نوری قابل لمس و كنترل راحتی فراهم میآورند و در مصرف انرژی صرفهجویی میكنند، با نور كاملاً متمركزی كه به وجود میآورند، جایگزین لامپهای كمولتاژ هالوژن شدهاند كه دارای نقطهی انتشار بسیار داغی هستند و هرچند گرانترند ولی در طول زمان مقرون به صرفه هستند. در كنار این موارد كاربردی، با طراحی بصری و نورپردازی نیز مواجه میشویم كه مثلاً در هتل سن مارتین لین توسط فیلیپ استارك صورت گرفته است. هر چند این کار ممكن است ساده به نظر رسد، ولی حتا این حركت ساده هم برای بسیاری از هتلداران خارج از عرف و بسیار پیشرو تلقی میشود: در اتاقهای اقامت به كمك سیستم نورپردازی تعاملی این امكان به مهمان داده میشود كه با تغییر رنگ نورپردازی، فضای اتاق را به كلی دگرگون كند. چنین كنترلهایی تأثیر بسیار مثبتی بر اشخاص میگذارد و باعث جلب توجه آنها میشود. با استفاده از این سیستم مهمانها میتوانند بر حسب روحیه و نیاز شخصی، نور رنگی خاصی را در فضا داشته باشند كه كلیدهای معمولی چنین امكانی را نمیدهد. این نور رنگی در واقع طراح اصلی فضای داخلی اتاق در شب است كه با هر فركانس، منظری نوین میآفریند.
یكی از نكات كلیدی كه حتا در یك اتاق سنتی هم مطرح میشود این است كه كلیدها در كجا قرار گیرند. اغلب زمانی طول میكشد تا بدانید كلیدها كجا واقع شدهاند و هر كدام چه بخشی از اتاق را روشن میكنند و اكثراً هم قرارگیری این كلیدها منطق مشخصی را دنبال نمیكند. خیلی جاها ناچار میشوید در حالی كه چراغ رومیزی بسیار داغ است دست خود را داخل كلاهك آن كنید و در اطراف به دنبال كلید آن بگردید! اینها همه روشهای اشتباهی است كه باید بازنگری شوند. هدف در اینجا آسایش و تأمین نیازهای مردم است كه هرچند همهی هتلها وعدهی آن را میدهند، اما هنوز به طور كامل برآورده نشده است.
حمام: تا مدتها طراحان به نورپردازی این بخش اصلاً فكر نمیكردند، اما اكنون میدانیم كه میتوان این بخش را چنان طراحی كرد كه جالبترین نقطه برای مسافران باشد. منابع نوری كمولتاژ بهترین انتخاب برای این فضا هستند؛ چون باعث میشوند فضای حمام جذابتر به نظر برسد. به این شکل برق خاصی به حمام داده میشود كه در طراحیهای قدیمی هرگز به چشم نمیخورد. بدون تردید در این فضا آینه نقطهی اصلی تمركز است. برای تولید نتیجهی مطلوب و بدون ایجاد سایههای تند در پس اشیا، بهترین راه آن است كه آینه از پهلو نوردهی شود تا نور ملایمی چهره را روشن كند. نور باید حتماً گرم باشد. همراه با این نور، نورهای پایینتاب نیز با دقت تعبیه میشوند كه نباید درست بالای سر باشند تا سایههای نامطلوب بر چهره بیافرینند یا طوری قرار گیرند كه انعكاس آنها از آینه به صورت برگردد. خوب است بالای دوش هم چراغ سقفی داشته باشیم؛ بدون آن دوش یك سوراخ سیاه به نظر میرسد. كلیدهای روشنایی در حمام نیز باید قابل كنترل شدت باشند. در هتل سن مارتین لین در لندن به این مسئله نیز فكر شده است؛ به طوری كه یك كلید كنترل شدت ساده دو آویز سقفی را روی دستشویی كنترل میكند. اولی زمانی به كار میرود كه شخص روبهروی آینه در حال آرایش یا اصلاح است و به نور شدید نیاز دارد، و دیگری یك نور محیطی برای روشن نگه داشتن فضای حمام است.
سالنهای جشن و اتاقهای چند منظوره: سخنرانیها و كنفرانسهای اداری، وقایع اجتماعی، جشنهای محلی و نمایشهای لباس، همگی وقایعی هستند كه در نظر گرفتن تمهیدات لازم برای آنها در هتل ارزش افزوده و درآمد سرشاری را برای صاحبان هتل فراهم میكند. رشد چشمگیر این گونه روابط اقتصادی در كنار پیشرفت تكنولوژی باعث شده فضاهای انعطافپذیر و جذابی بهویژه در بخش طراحی نور خلق شود. پیش از این، سالیان سال آویختن چند لوستر و چراغهای دیواری قابل تنظیم برای سالنها كافی به نظر میرسید. پس از آن پروژكتورها برای نورپردازی صحنه به میان آمدند و غیره پیچیدهترین قسمت سالنهای چندمنظوره، مربوط به جشنهاست كه علاوه بر قابلیت انعطافپذیری، از عنصرهای تزئینی خاصی نیز بهره میبرد و طیف وسیعی از انواع نورپردازی را میطلبد. انواع فروافكنها، نورهای حجمی، دیواری، نورهای كاربردی، چلچراغها و فراافكنها، نورهای صحنهی نمایش، فیبرهای نوری و غیره در این دستهبندی میگنجند. طبعاً سقف شلوغترین قسمت است، چرا كه علاوه بر نورهای مستقیم، تأسیسات هم در آن قرار میگیرد. نور كاتد سرد برای نورهای حجمی كه اكثراً به صورت دو یا سه رنگ قابل تعویض در كنار هم به كار میروند، مناسب است. انتخاب چلچراغها باید كاملاً به دقت و متناسب با ابعاد و نور لازم فضا صورت گیرد. این گونه چلچراغها امروزه اكثراً با نورهای متحرك، لیزری و دیجیتال تعویض شدهاند. میزها و رومیزیها میتوانند با نقاط نور ولتاژ پایین شاخص شوند. این نورهای چندگانه نیز طوری طراحی میشوند كه برای مراسم مختلف قابلیت تغییر رنگ و شدت را داشته باشند. سقفهای كاذب منحنی، برشها و قالبهای توررفته و برجسته در سقف و استفاده از آینهها كمك میكند تا نورهای متمركز و خطی به صورت مخفی به كار برده شوند. به كمك نورپردازی میتوان یك فضای بزرگ را به جزیرههای نورانی مجزا تقسیم كرد، به طوری كه یك فضای نورانی بخش تجمع را تشكیل دهد و جداكنندهها به جای پارتیشن و دیوار، فضاهای منفی و تاریك باشند. در هر قسمت باید لامپهای راهنما وجود داشته باشد تا بتوان تازهواردان را با روشن و خاموش كردن آنها به آن ناحیه راهنمایی كرد. این فضا باید مكانی خیالانگیز باشد كه مراجعان را جلب كند و چنان خاطرهسازی كند كه شوق دیگران را برای استفاده از آن افزون كند. انواع اشیاء موجود در این فضا میتواند با نورپردازی از محیط حذف یا بر آن افزوده شوند. هنگامی كه یك فضای آرام ویژهی غذاخوری لازم است، فضا با یك نور ملایم محیطی گرم و اشیاء كاملاً نورپردازیشده به فضایی جامع و پر جزئیات تبدیل میشود و همان فضا با نورهای متغیر نقطهای و پرتحرك و رنگی، محیطی پرجنبوجوش فراهم میكند كه درآن اشیاء و مجسمههای تزیینی در تاریكی گم میشوند. در قسمت صحنه و سكوی نمایش علاوه بر نورپردازی جدارهها و محیط توجه به نورپردازی كف یا قراردادن حسگرهایی كه با راه رفتن بر روی كف باعث روشن و خاموش شدن لامپها میشوند، لازم است. همچنین خوب است در این بخش تمهیدی برای نورهای آویخته از سقف یا نهفته در آن، كه میتوانند به طور خودكار بلند و كوتاه شوند، اندیشید. نورهای لیزری نیز از دیگر ابزاری هستند كه به تازگی در نورپردازی فضاهای نمایشی مطرح شدهاند.
اتاقهای ملاقات: در تمام هتلهای كوچك و بزرگ چنین مكانهایی میتوانند نقش كلیدی در كسب درآمد برای هتل داشته باشند. این اتاقها نیز اكثراً به منظور تمركز و استفاده از پروژكتور در جاهای تاریك هتل واقع میشوند و نورپردازی نقش مهمی در بالا بردن راندمان جلسات ایفا میكند. آنچه در این مكانها در درجهی اول اهمیت قرار دارد، آسایش و موارد كاربردی فضا برای كسانی است كه چه بسا تا هشت یا ده ساعت در یك جا مینشینند. در اینجا نور محیطی فراگیر و گرم با نورهای متمركز و قابل كنترل دستی برای هر شخص و نورهای قابل تنظیم برای دیدن صفحههای نورانی مانند فیلم یا پروژكتور یا صفحات غیرنورانی مانند نوشتار و عكسهای چاپشده لازم است.
ممكن است ما این نیازها را با طراحی دو یا چند سطح مختلف نور برآورده سازیم تا شركتكنندگان در جلسه كه ممكن است برای زمان طولانی روی مدارك مختلف تمركز كنند به كمك تنوع نوری خسته نشوند. منابع نوری لزوماً در سقف قرار نمیگیرند و میتوانند به صورت صفحات عمودی نور یا نورهای دیواری طراحی شوند و همراه با نورهای تنگستن در نظر گرفته شوند كه فقط هنگام صرف غذا در محل روشن میشوند.
امكانات رفاهی و ورزشی: اكثر این محیطها به نوعی نورپردازی نیاز دارند كه حضور سقف را كمرنگ كرده، و وسعت بیشتری را القا كند. برای این كار ممكن است همراه نور ملایم محیطی كه به طیف خورشید نزدیك است، نورهای خطی به صورت یک نوار سرتاسری در محل اتصال دیوار به سقف به كار برده شود و نورهایی برای روشن كردن تمام سطح دیوارها طراحی شوند و نورهای متمركزی با ولتاژ كم برای تمركز بر نقاط ویژهای از فضا یا تابلوها در نظر گرفته شود. در ضمن طراحی باید توجه كرد نور طوری باشد كه روی مانیتور دستگاهها بازتاب نداشته باشد. ابزارها و دستگاههای فلزی از جمله نكات مثبت این فضاها هستند كه با بازتاب نور بر آنها درخشش خاصی ایجاد میشود. در سالن بدنسازی به نور محیطی قوی نیاز نیست. نور محو زمینه برای شاخص كردن هر یك از دستگاهها لازم است و بقیهی نورها میتوانند نمایشی باشند. پس میتوان بر قطعاتی از دستگاهها تأكید نشان داد و نورهای زمینهای رنگی یا پروژكتوری ایجاد كرد. در استخرها كه دید در آنها چندان حیاتی نیست، نورپردازی بیشتر حسی و كمتر منطقی است. در اینجا خود استخر را میتوان به عنوان سطح اصلی بازتاب نور در نظر گرفت. نورپردازی سقف باید چنان باشد كه انعكاس زیادی روی آب نداشته باشد، ولی استفاده از سقفهای كاذب منحنی و نقشآفرینی روی سقف كه در هنگام استفاده از استخر روی سقف و در هنگام عدم استفاده از آب در داخل استخر قابل رؤیت است میتواند كارساز باشد. در اینجا نوع حبابهای نوری كه در زیر آب و در محیط مرطوب به كار میرود، مهم است. در اتاقهای سلامتبخشی دو نكتهی اساسی در نورپردازی نوع منابع نوری و نحوهی استقرار آنها وجود دارد. هالوژن تنگستن انتخاب مناسبی برای نمایش خوب پوست بدن است و این برای افرادی كه تلاش میكنند شادابتر و جوانتر به نظر برسند، مهم است. علاوه بر این، در این اتاقها اكثر افراد چشم به سقف میدوزند، پس نقشآفرینی در سقف و اجتناب از نور زننده در آن لازم است، ضمن آنكه بهتر است نور اصلی مكان با استفاده از صفحات نورانی در دیوارها تأمین شود. در اینجا همچنین یك سیستم كنترل نور لازم است تا بتوان با استفاده از آن فضایی شاد در صبح، و فضای ملایم و آرام در عصر پدید آورد. اگر فضایی برای بیش از یك منظور طراحی شده باشد، باید نور با توجه به نوع فعالیت تند یا ملایمی كه در آن صورت میگیرد قابل تغییر باشد.
در كل میتوان نورها را به دستههای نور محیطی برای اتاقهای مانیتوردار، نورهای موضعی برای اتاق دستگاهها، نورهای رنگی برای نوشیدن قهوه، نورهای نقشونگارآفرین ملایم برای استخر، نورهای متغیر برای فضاهای چندمنظوره و نورهای محیطی و نقطهای چندگانه برای فضاهای سلامت بخشی و تمركز تقسیم كرد.
نمای بیرونی: ممكن است برخی فكر كنند كه نورپردازی نمای ساختمان و روشن نگه داشتن آن در تمام طول شب به صرفه نیست، اما واقعیت این است كه تأثیر نمایش چهرهی هتل در شب به خصوص با یك نورپردازی متغیر بسیار جذابتر و سودآورتر از نمای ساختمان هتل در روز است. عدم نورپردازی یا طراحی بد نور، میتواند تمام تلاشها و سرمایهگذاری در داخل هتل را زیر سؤال ببرد. نورپردازی سنجیدهی بیرون هتل، جلوهی آن را به صورت مؤثری به نمایش میگذارد و و تصویر آن را به شكل دعوتكننده و خوشایندی در اذهان تقویت میكند و ساختمان را به یك نشانهی شهری تبدیل میسازد. البته این نورپردازی كاربردی هم هست. در هنگام شب ناحیهی ورود و راه نزدیك شدن به هتل را باید كاملاً مشخص كرد. ناظر باید بتواند از فاصلهی دور حدود هتل و راه رسیدن به آن را در شهر بیابد و در فاصلهی نزدیك و مقیاس خرد و ورودی هتل باید خوشامدگو و راهنما باشد. امكانات نوینی كه برای منظرسازی و نورپردازی به بازار آمده، دست طراحان را برای نورپردازی باز كرده است. علاوه بر نمای عمودی هتل، طراحی فضای سبز اطراف در روز و شب لازم است. انواع نورپردازی در مقیاس وسیع با پروژكتورها و لیزرها و نورپردازی در مقیاس وسیع در لابهلای چمن و سنگریزهها مد نظر است. علاوه بر نمایش نورهای مختلف و جاذبههای درخشنده ایجاد احساس عمیق نیز از تمهیدات مفیدی است كه میتوان در نورپردازی نمای ساختمان به كار برد. با نورانی كردن حدود و تاریك گذاشتن سطوح یكنواختی از جداره میتوان خلأ را در شب تداعی كرد و كلاً طرح هتل را دگرگون ساخت و تصوری را كه مردم از روز به یاد دارند به بازی گرفت و احساسی شاعرانه و معلق به بیننده القا كرد.
پاركینگ: طراحی پاركینگ خودروها و راههای دسترسی از آن به داخل هتل باید مورد توجه فراوان قرار گیرد. نمیتوان ورودی شاهانهای برای جلوی هتل طراحی كرد و راه ارتباطی پاركینگ به هتل را راهرویی تاریك، باریك و مخوف گذاشت. داخل پاركینگ را میتوان با نور محیطی محو روشن كرد و تقسیمات را با نورهای خطی رنگی مشخص ساخت. علایم باید نورانی، رنگی و متغیر باشند. نورپردازی مؤثر لزوماً گرانقیمت یا نیازمند تكنولوژی پیشرفتهای نیست. جعبههای نوری رنگی و تأكید فلورسنتهای خطی و فشردهی گرمتر برای تعریف محدودهی عابر پیاده میتواند راهحلی ارزان و مؤثر باشد. قسمت انتظار آسانسورها میتواند با جدارههایی منقوش یا ساده از آجر شیشهای جدا شود و با نورهای زمینهی رنگی مشخص شود. در كل از توانایی نورهای رنگی و متغیر میتوان برای تبدیل پاركینگ از یك فضای صرفاً كاربردی به فضایی جذاب و دارای جلوهی بصری استفاده كرد.
تمهیدات و پیشنهادات ارائهشده در این مجموعه برای طراحی فضاهای مختلف یك هتل با نور، در كنار نگهداری و استفاده از منابع بهینهی نوری، علاوه بر آنكه باید در طراحی اولیهی یك مجموعهی اقامتی مورد توجه قرار گیرد میتواند راهحل مناسبی نیز برای بازسازی، بازآفرینی و تحول فضاهای بسیاری از هتلهای ساخته شده و قدیمی باشد، بیآنكه هزینهی زیادی نسبت به ساختوسازهای مجدد در برداشته باشد. و البته تشخیص طراحی و چگونگی بازآفرینی این فضاها به صورتی بهتر و سودمندتر بر عهدهی معماران است.