امیرعلی سردار افخمی

Amir Ali Sardar Afkhami

امیرعلی سردار افخمی یکی از چهره‌های برجسته­‌ی معماری معاصر ایران است که متولد گردید. خانواده او از طبقه مرفه و فرهنگی بودند و این محیط به او امکان داد تا به تحصیلات و هنر علاقه‌مند شود. سردار افخمی در  اوایل دهه­‌ی 1320  تحصیلات ابتدایی را در تهران گذراند. افخفی در این مورد بیان می دارد: ”سال 1944 جنگ جهانی دوم هنوز ادامه داشت ولی فرانسه ازاد گشته بود و من رفتم لیسه برای تحصیلات متوسطه”. وی  سپس به اروپا رفت و با اولین کنکور در  مدرسه­‌ی هنرهای زیبای پاریس  فرانسه در رشته‌های معماری و هنر  قبول شده و با ادامه­‌ی تحصیلات  پس از دریافت مدرک دکترا  در سال 1342به ایران مراجعت و مشغول تدریس در دانشگاه تهران و فعالیت­‌های معماری  گردید:این تحصیلات به او دیدگاهی وسیع و بین‌المللی نسبت به هنر و معماری داد که در آینده در کارهایش تاثیر زیادی داشت. در فرانسه­ی بعد از جنگ جهانی دوم جریان­‌های معماری شاهد تحولات بسیاری بود. در این زمان معماری نوگرا  با تاثیر از لوکوربوزیه پیشتاز سایر جریان­‌ها است و این جریان معتقد به نوعی معماری است که در آن کاربرد فضا در آن بر عناصر زیبا شناختی اهمیت دارد. برخی این شیوه را بیگانه با بافت تاریخی شهرها میدانند و معتقد هستند اگر قراراست در شهرهای تاریخی ایران ساختمان سازی و معماری انجام دهیم باید با توجه به بافت تاریخی، معماری و مصالح متناسب با جغرافیای سرزمین و آب و هوا طراحی نماییم که به ابن رویکرد اصلاحا زمینه‌گرایی گفته می شود و معمار جوان ایران، امیر علی سردار افخمی علیرغم برگشت از فرانسه و با آموخته­‌های مدرسه­‌ی هنر­های زیبای پاریس عمیقا به زمینه‌­گرایی و احترام به بافت­‌های تاریخی در معماری علاقمند بود. افخمی پس از بازگشت به ایران، به عرصه‌­ی معماری برای فضاهای تئاتر و هنرهای نمایشی وارد شد. او به عنوان یک معمار، به طراحی و ساخت ساختمان‌های فرهنگی و هنری در ایران مشغول شد. اما تاثیر اصلی او بر تئاتر ایران بود.

یکی از مهم‌ترین آثار سردار افخمی، طراحی و ساخت بنای تئاتر شهر در تهران در سال ۱۳۵۰ است. از این مجموعه­‌ی فرهنگی به عنوان یکی از بزرگ‌ترین و مهم‌ترین مراکز تئاتری ایران و خاورمیانه در زمان تاسیس و شروع بکار نام برده می شود که در آن زمان به عنوان یک نقطه عطف در توسعه تئاتر مدرن ایرانی به شمار می‌رفت. طراحی و ساخت این مجموعه بر اساس استانداردهای جهانی و نیازهای هنرمندان ایرانی صورت گرفت و با تجه به سالن‌های مختلف تمرین و اجرا به یک مرکز مهم برای رشد و اجرای نمایش‌های مختلف در ایران تبدیل شد.

همانطور که گفته شد، سردار افخمی بعد از بازگشت به ایران در دانشکده‌­ی هنرهای زیبای دانشگاه تهران در کنار معمار بزرگ و مدرن گرای ایران هوشنگ سیحون به تدریس مشغول شد. هوشنگ سیحون و سردار افخمی هر دو اعتقاد به معماری زمینه‌­گرا و سنتی داشتند اما با شیوه‌­ی تلفیق معماری سنتی و مدرن هم داستان و هم نظر نبودند. هوشنگ سیحون در معماری سنتی به حفظ عناصری می پردازد که حاکی از عظمت و ماندگاری بنا است و شیفته­‌ی سنگ گرانیت، مرمر و تراورتن است. البته در اروپای بعد از جنگ استفاده از چنین مصالحی رایج نیست چون تجربه­‌ی جنگ و ویرانی‌هایش نشان داده بود که باید ساختمان‌های مستحکم‌تری بنا نمود.

هوشنگ سیحون همچنین شیفته­‌ی خطوط و نقش‌هایست که معنای نمادین دارند: مثلث و لوزی برای خیام ریاضی­دان، 12 ستون برای ارامگاه ابن سینا، زیرا بر 12 علم زمانه‌­اش آگاه بوده است و خطوط شیب­دار برای آرامگاه نادر که تاریخ زندگیش تاریخ اوج گرفتن است. اما سردار افخمی به معماری به این شیوه نگاه نمی­کرد. وی که شیفته­‌ی بناهای تاریخی ایران است ولی معماری سنتی را بصورت نمادین بکار نمی برد و خود را در جای یک معماری سنتی می­گذارد که در سرزمین ایران معماری کرده است. بنابراین  سردار افخمی به بافت معماری، شرایط جغرافیایی و فرهنگ مردم در آثار ایران تطابق دارد. در نهایت با توجه به اختلاف نظر با هوشنگ سیحون، کار در دفتر معماری و مهندسین مشاور خود را به تدریس در دانشگاه تهران ترجیع داده و تمام وقت به کار طراحی و معماری مشغول می شود.

در سال 1343هنر های نمایشی و مدرن رونق می گیرند و سالن‌های جون رودکی دیگر جوابگویی جامعه­‌ی هنری نیستند. فرح پهلوی که در پی طراحی و ساخت بنایی فاخر و متناسب با نیازهای جامعه­‌ی هنری بود و با رویکردهای معماری و زمینه گرایی سردار افخمی آشنا بود مسئولیت این پروژه را به وی واگذار می کند.   یادش گرامی