احسانی: چطور تصمیم گرفتید این پروژه را در مسابقات شرکت بدهید؟
تبریزی: با یادآوری تجربه‌ی پروژه‌ی ایستگاه اطلاعات گردشگری، تصمیم گرفتم تا شانسم را امتحان کنم و این‌بار با این پروژه در دو مسابقه‌ی شرکت کردم که در هر دو اول شد؛ یکی مسابقه‌ی معمار و یکی هم در سومین دوره‌ی مسابقه‌ی مجله‌ی معماری و ساختمان. اصلاً انتظار چنین نتیجه و دستاوردی را نداشتم. جذابیت بیشتر این اتفاق هم انتشار سریع و فراگیر آن در اخبار رسانه‌های غیرتخصصی معماری بود.
خانی‌زاد: پیشنهاد می‌کنم ادامه‌ی صحبت‌ها را ضمن بررسی پروژه‌های مسکونی شما و با باغ گل پیش ببریم.
تبریزی: ویلای باغ گل لواسان، اولین پروژه‌ی ویلایی من است که در سال 89 انجام داده‌ام و ساخت آن 14 ماه به طول انجامید. از مواردی که من به‌شدت در کار رعایت می‌کنم، معاشرت‌های مکرر و متنوع با کارفرماست؛ از یک چای‌خوردن گرفته تا مهمانی و صحبت‌های طولانی؛ به این منظور که هرچه بیشتر او، شخصیت، روحیات، دغدغه‌ها و نیازهایش را بشناسم.
این پروژه متعلق به یک زوج میان‌سال است که تمایل دارند آخرهفته‌ها را در کنار فرزندان و نوه‌های خود سپری کنند. درخواست اولیه‌ی کارفرما، ویلایی با پنج اتاق خواب بوده است که شامل اتاق‌هایی برای فرزندان، نوه‌ها، مادر و پدر خانواده است.
مساحت زمین پروژه حدود 2000 مترمربع و زیربنا 838 مترمربع (مجموعاً شامل600 مترمربع کاربری‌های عمومی و خصوصی داخلی، 165 مترمربع تراس روباز، 28 مترمربع تراس مسقف، 25 مترمربع سرایداری، 20 مترمربع موتورخانه). سالن وسیع، پلکان اندک، حذف اتاق‌های مستر در طبقات بالا و چیدمان فضاهای داخلی با توجه به دید به منظر بیرون از خواست‌های کارفرما و ملاحظات ما بود. نمای خانه از سمت خیابان بسته به نظر می‌رسد و پنجره‌های اندک دارد زیرا توجه طرح درون‌گرا، به سمت حیاط داخلی است و به درون خود گشوده می‌شود.
کارفرما در ابتدا قصد بازسازی داشت ولی با محاسبه‌ی هزینه‌ها دریافتیم که تخریب و اجرای یک طرح تازه به نفع اوست. زمین در لواسانات قرار دارد و در پی گذر سال‌ها به اکوسیستم طبیعی خود دست پیدا کرده بود و مجموعه‌ای از گونه‌های گیاهی در محدوده‌ی سایت رشد کرده بود که مایل به از بین بردن آنها نبودم. کارفرما شخصیتی پدرسالار منش داشت، در ضمن عاشق فرزندانش بود که سه دختر بودند و هرکدام خانواده‌های خودشان را تشکیل داده بودند. کارفرما می‌خواست آنها را دائم به خانه‌ی خود دعوت کند ولی نمی‌خواست که امکانات زیادی برای آنها لحاظ شود چرا که هدف، فراهم آوردن موجبات اقامت کوتاه‌مدت آنها بود.
طراحی اولیه‌ی ویلا بر پایه‌ی این باور شکل گرفت که “خانه بخش کوچکی از دنیای بزرگ ماست و سکونت، بیانگر برقراری پیوندی پرمعنا بین انسان و محیط می‌باشد”. از این رو در جانمایی اولیه‌ی بنا حفظ این پیوند و حفظ عناصر طبیعی موجود در زمین پروژه (شامل درختان و توپوگرافی) مورد توجه قرار گرفت. پیرو این طرح، قرارگیری ساختمان جدید در محدوده‌ی استقرار بنای قبلی، به علت کمترین میزان آسیب‌رسانی به فضای سبز زمین و درختان شاخص و قدیمی موجود در محدوده‌ی طراحی صورت گرفته است چرا که زمین پروژه دارای اکوسیستم گیاهی سی‌ساله بوده و حفظ آن برای ما یک الزام بود.
نکته‌ی قابل توجه دیگر در طراحی این پروژه، باور به حقیقتی است که اذعان می‌دارد زندگی جاری در این خانه بر پایه‌ی کارکرد دوگانه‌ی مشاعی و خصوصی، با تکیه بر حفظ استقلال هر فضا انجام شده است .حفظ این استقلال و تمایز در پلان و حجم، از دغدغه‌های اصلی طراح این پروژه بوده است که ماحصل آن، تنوع در ترکیب و چیدمان متمایز احجام بر اساس عملکرد طرح و همچنین تنوع محدود در به‌کارگیری مصالح است؛ تنوعی محدود اما معنادار در همنشینی بتن خشن و کثیف با سطوح گرم چوب و سطوح تمیز سیمان سفید.
کارفرما که قبل از آن، دو کار به ما سپرده بود، پذیرفت که تا حدی دست ما را در طراحی و انتخاب مصالح آزاد بگذارد و با اینکه طرحِ به‌غایت کلاسیکی را در ذهن داشت، انعطاف نشان داد و از ایجاد ستون‌های بزرگ و قوس‌های عجیب کوتاه آمد. طرح و نقشه‌های نهایی در کمتر از یک‌هفته آماده شد و اتفاقاً به خاطر نامتعارف بودنش در منطقه، جذابیت خاصی پیدا کرد. البته نما، بتن اکسپوز بود و تا پایان ساخت، کارفرما می‌پرسید که پوششی روی آن کشیده نخواهد شد؟ اما در نهایت، زمانی که صرفه‌ی مالی، کیفیت طرح و تحسین عابران و رهگذران را در مورد ویلای خود دید، رضایت عمیقی پیدا کرد. اتاق‌ها تقریباً هم‌اندازه و همگی دارای تراس هستند. فضای بیرونی هم دارای برکه، جکوزی و یک آلاچیق بتنی است. مصالح سازه‌ای هم ترکیبی است شامل: دیوار برشی، اسکلت فلزی و سقف‌های پیش‌تنیده‌ی پس‌کشیده. طراحی و ساخت برخی از چراغ‌های بدنه‌های خارجی و محوطه را خودمان انجام دادیم. در ارتباط با اجزا و استقرار فضاها در پلان، بیشترین تأکید بر روی سادگی پلان و سهولت ارتباط و دسترسی‌ها بود. البته اتفاقات جالبی هم بعد از اجرا در بنا قابل رؤیت است که شاید در فرایند طراحی قابل کشف نبودند، به عنوان مثال نمای یکی از دیوارها دارای ویژگی خاص خوبی شد چون سایه‌ی درختان حیاط در فصل‌های مختلف اثر خوبی روی آن ایجاد می‌کند و تصاویر زیبایی از سایه روشن‌ها خلق می‌شود.
نکته‌ی دیگر اینکه در استراتژی طراحی بر خلاف غالب پروژه‌ها که عطف توجه و نمای مطلوب بنا به سمت گذر است، همان طور که گفته شد این پروژه ساختاری درون‌گرا داشته و توجه و تأکید نما در جبهه رو به باغ یافت می‌شود؛ در حقیقت تصویر ناب نما در حیاط خصوصی ساختمان نمود کرده است، نه رو به گذر خیابان. ایده‌ی الگوپذیری از تیپولوژی معماری اصیل روستاهای اورامان و پالنگان (کردستان) در استفاده از مفهوم بام همسایه و اشراف در عین ایجاد محصوریت خالی از لطف نباشد. نکته‌ی حائز اهمیت دیگری که می‌توان به آن اشاره کرد. نورپردازی خلاقانه‌ی پروژه، استفاده از نورهای مخفی دست‌ساز در سایبان‌های تراس‌ها و نورپردازی بام با استفاده از چراغ های لولایی تاشو و متحرک با طراحی خاص می‌باشد که استتار منابع تأمین روشنایی در نمای ساختمان را سبب شده است.
توجه به هشتی ورودی، پنجره‌ی روبه‌روی در و نگاتیو پنجره در دیوار بتنیِ مقابل ورودی، از جمله نکاتی است که مورد توجه طراح بوده تا به سبب آنها حس محرمیت و در عین حال، اشراف ایجاد شود.
در روند طراحی به ویژگی‌های شخصیتی تک‌تک اعضای خانواده –به‌خصوص پدر خانواده- توجه فراوان شد و اتاق او چرخشی پیدا کرده تا به سمت صدای لطیف جوی آب جاری در خیابان باشد و تمایزی میان اتاق وی (یا بهتر بگوییم: اتاق مدیر خانواده) با اتاق‌های سایر اعضا حاصل شود.
دیگر آنکه علی‌رغم اختلاف سلیقه‌ی بسیار زیادی که بین طراح و کارفرمای کلاسیک‌پسند پروژه وجود داشت، ضمن ممارست و همکاری همسر ایشان، آقای دهقان‌پور با ایده‌ی طرح موافقت کردند اما خواستار اعمال حتمی یک‌سری شرایط و ضوابط شدند که عبارتند از:
حذف آسانسور؛ قرار نگرفتن اتاق‌های در بالای مستر؛ اجرای کف هال و پذیرایی با متريال سنگ؛ خلق فضاها پرنور با استفاده از نور مصنوعی (همچون یک نمایشگاه)؛ استقرار پارکینگ در محوطه و نه در داخل ساختمان؛ سرایداری کمتر از 20 مترمربع و آشپزخانه ی فاقد مطبخ.
چند ماه پیش، من به یک مهمانی دعوت شدم که خانه‌ی‌شان در مقابل ویلای باغ گل قرار داشت. در آن مهمانی، افراد شروع به صحبت راجع‌به این ویلا کردند و در حالی که نمی‌دانستند من طراح معمار آن بوده‌ام، از آن تعریف کردند ولی استفاده از بتن و طراحی همچنین نمای ساده سمت کوچه را زیر سؤال بردند. من به‌تدریج با آنها وارد بحث شدم و ضمن معرفی خودم، برای‌شان توضیح دادم که دلیل این پنجره‌های کم در نمای خیابان و استفاده از بتن اکسپوز چیست. تجربه‌ی بسیار جالبی بود که حس رضایت و دلگرمی من را پس از مواجهه با پروژه و مشاهده‌ی عکس‌العمل‌ها تأمین می‌کرد.
خانی‌زاد: آیا کارفرما پس از اتمام کار شما تغییری در طرح ایجاد کرد؟
تبریزی: بله. طراحی داخلی و جای مبلمان به‌کلی عوض شد و طراحی محوطه نیز مطابق پینشهاد ما نبود. نکته‌های جالبی هم وجود داشت که نشان دهنده‌ی نقص در بخش‌هایی از طرح ما بود، به‌عنوان مثال کارفرما خودش یک درِ آهنی بین دو طبقه نصب کرده تا ایمنی نوه‌‌اش تأمین باشد، در حالی که اگر به این مسئله واقف بودم، حتماً آن را در طرح می‌گنجاندم.
احسانی: مشاهده‌ی حل شدن زندگی با طرح و بررسی تغییرات احتمالی یا شیوه‌ی شخصی‌سازی، از تجربه‌های مفید پس از ساخت برای معماران و طراحان است. در هر حال آنچه به معماری معنا می‌دهد، حضور انسان و جاری شدن زندگی در آن است که برای هر شخص به شکل متفاوتی صورت می‌پذیرد. لطفاً در مورد پروژه‌ی مسکونی وادان هم توضیح دهید.

تبریزی: ببینید در دفتر ما یک خانه هرگز با رویکردی تندیس‌گونه یا صرفاً بصری، طراحی و اجرا نمی‌شود. آنچه که مسبب پیدایش یک معماری می‌شود، در وهله‌ی نخست، اطلاعات و نیازهای کارفرماست که با نظرات طراح آمیخته شده است و سپس دریافت وحی‌گونه‌ی آن حسی که موقعیت و محیط پیرامون پروژه به طراح منتقل می‌کند و شاید این بخش از روند پروژه مسبب و مولد زایش ایده‌های حسی طراح شود.
وادان ناحیه‌ای در منطقه‌ی دماوند است که هوای سابقه‌ی دمای هوای منفی بیست درجه نیز داشته است. در مورد ویلای وادان نیز این استراتژی مسبب خلق معماری ما شد. در حقیقت کارفرمای ما شخصی ایده‌آل‌گرا و اصطلاحاً دنیادیده بود که با ذوق‌وشوق فراوان از نیازها، امکانات و اشکال ویلای مورد علاقه‌اش سخن می‌گفت و به صورت مستمر در حال جست‌وجو و بازدید پروژه‌های مختلف معماری بود. تا جایی که نزدیک به 2000 عکس انتخابی از سایت‌ها و مجلات مختلف را در طول چند هفته معاشرت کاری به ما نشان داد؛ شخصیت وی هم برای ما جالب بود و هم بسیار خطرناک و دردسرساز! به‌عنوان مثال، اکثر نمونه‌هایی که برای وی جذاب بودند، ساختمان‌هایی برای اقلیم‌های نسبتاً گرم یا معتدل آمریکایی بودند، با بازشوهایی وسیع و حضور فراوان آب در محیط درون و بیرون بنا. در صورتی که سایت ما در اقلیم نسبتاً سردی مستقر بود و وضعیت زمین و همسایه ها ما را با محدودیت‌های جدی روبه‌رو می‌ساخت.
دیگر آنکه وی درخواست ارائه‌ی دو طرح پیشنهادی (آلترناتیو) برای زمین مذکور را داشت که نه تنها باید هیچ تشابهی با یکدیگر –چه از نظر سبک و چه از نظر پلان- نداشته باشند بلکه گزینه‌ی دوم باید دارای رنگ‌وبوی ایرانی باشد.
وضعیت زمین انگیزه‌ی خوبی بود تا کانسپت بنا به صورت چیدمان احجامی با اختلاف سطوح جدی خلق شود و همچنین بهره‌گیری از وجود منظر روستا در جنوب‌شرقی زمین و وجود منظر کوه دماوند در شمال زمین مسبب چرخش و شکل‌گیری زاویه‌ی استقرار احجام نسبت به یکدیگر شد، ضمن آنکه به سبب بهره‌گیری بیشتر از قابلیت‌های زمین، بنا از مرز جداره‌ی کوچه (قسمت شمالی) استقرار یافت.
پلان‌ها کاملاً وابسته به منطق‌های عملکردی وایجاد حس فضایی هستند و از فرم‌ها، خطوط و شکست‌های صرفاً تزئینی در آنها خبری نیست.
خانی‌زاد: و خودتان دوست داشتید کدام طرح به مرحله‌ی اجرا برسد؟
تبریزی: سؤال سختی است چون طرح و پروژه مانند بچه‌های یک معمار هستند اما از آنجایی که آدم تجربه‌گرایی هستم و می‌خواستم چیز تازه‌ای را کشف کنم، به طرح دوم که المان‌های ایرانی داشت رأی می‌دادم.
طرح پیشنهادی اول شامل این موارد بود:
ورودی: یک حیاط کوچک با باغچه و آب‌نمایی با مکانیسم هوشمند و سقف نیمه‌باز؛ در واقع ورودی ساختمان مقدمه‌ای برای سناریوی حرکت در بنا و ارتباط با عناصر طبیعیِ موجود در طراحی است. شکست‌های ساختمان در ورودی به گونه‌ای طراحی شده که کُـنش ادراکی اولیه با مخاطب را برقرار می‌سازد و این برخوردهای فرمی، در فضاهای داخلی و محوطه‌ی ساختمان، متناسب با عملکرد و شاخصه‌های فضایی تکرار می‌شوند. ایجاد این کنش‌ها به واسطه‌ی شکست فرم و ایجاد دید خاص از ساختمان، در واقع الگویی است که در طرح‌های خود در پیِ “به بلوغ رساندن” آن هستم.
هشتی ورودی: فضایی بسته که هم نقش فیلترینگ حرارتی را داراست و هم مانع از اشراف بیرون به درون می‌شود. رختکن نیز در این بخش جانمایی شده است.
اتاق دماوند: یک اتاق، یا بهتر بگوییم، یک سالن بزرگ با یک تراس نیمه‌مسقف که با یک چرخش به سوی قله‌ی دماوند قرار گرفته است. دسترسی به آن از طریق یک راه‌پله که از دل یک وید خارج می‌شود تأمین شده است. در زیر این وید، میز غذاخوری اصلی قرار دارد و این جانمایی درست در زیر وید با ارتفاعی نزدیک به 7 متر صورت گرفته است. وید بالای غذاخوری نیز با همان الگوی ورودی طراحی شده که با توجه به طراحی خاص پله‌ها و نور طبیعی، به امتداد کنش فرم با مخاطب (که از ورودی شروع شده) می‌پردازد و مخاطب را به کشف ساختمان ترغیب می‌کند.
فضای سالن و پذیرایی: به سمت روستا اشراف دارد و غذاخوری در این بخش، واسط بین پذیرایی و آشپزخانه است.
هال خصوصی: یا همان اندرونی خانه که از طریق یک وید/کتابخانه به پذیرایی متصل شده است و اتاق‌های خواب و کار را در خود جای داده است. در این بخش یک حیاط کوچک اختصاصی قرار دارد که با فضاهای عمومی خانه ارتباط ندارد. در این بخش نیز طراحی پله‌ها و ارتباط عمودی کتابخانه به مرموز بودن و برانگیختن حس کنجکاوی مخاطب در بنا کمک می‌کند. وجود باغ کوچک با آب‌نمای آبشارگونه و ارتباط مخفی آن با محوطه نیز ایده‌ی محوری را پررنگ می‌سازد.
محوطه: در محوطه اصرار بر حضور آب و بازی آن می‌رود و خلق سکوهای مختلف نیز فرصت حضور آسان در جای‌جای محوطه را که فضایی مناسب جهت میهمانی‌ها و استراحت است، فراهم می‌سازد. سعی شده تا با استفاده از سطوح و اختلاف سطح‌های طبیعی، فضاهایی با شاخصه‌های کیفی و قابلیت‌های متفاوت ایجاد شود. برخورد با پوشش گیاهی کاملاً ارگانیک و بکر بوده است و جایی برای محوطه‌سازیِ اصطلاحاً پارک‌گونه در نظر گرفته نشده است؛ در حقیقت محوطه‌ی جنوبی شامل پوشش درختان متنوع و پراکنده‌ای است که به مخاطب حس حضور در طبیعت بکر را القا می‌کند، نه فضایی پارک گونه را.
اما طرح پیشنهادی دوم متفاوت بود.
شاید دشوارترین درخواست کارفرما از ما طراحی یک ویلا با رنگ‌وبوی معماری متعلق به گذشته‌ی سرزمین ایران باشد، آن هم در روستای وادانِ دماوند و آن هم برای انسان امروزی و نیازهایش که پیش‌تر به آنها اشاره شد. از درخواست‌ها و تأکیدهای کارفرما در طرح، اختلاف سطح جدی، فضای دابل‌هایت، وید، دیتیل‌های باربیکیو، قفسه‌بندی‌های ظریف سیستم هوشمند برای لوورها و تفکیک جدی فضاها بود. در آماده‌سازی طرح دوم با رنگ‌وبوی ایرانی که زیربنای کوچک‌تری هم داشت، نمی‌خواستم مستقیماً المان‌ها و نشانه‌های ایرانی به کار ببرم. من در دوران دانشجویی روی معماری ساسانی بسیار کار کرده بودم و به‌خصوص به سازه‌های آن دوران و هندسه‌ی چفت‌ها (سقف آسمانه‌ها) علاقه‌مند بودم. در معماری ساسانی سه نوع چفت اصلی هست: بیز تند، بیز کند و بستو. پیش از این پروژه هنگامی که من در تخت سلیمان کاری در دست داشتم و مشغول کار بودم، همیشه دالان‌ها را با دقت مطالعه می‌کردم و دوست داشتم روزی در پروژه‌ای از این کانسپت‌ها استفاده کنم. به محض مواجهه با این پروژه به دلایلی موجه و منطقی، زمینه را برای اعمال طرحم مناسب دیدم که کاربردی، پایدار (خوداتکا و باربر) و زیبا داشت.
قطعاً ما اعتقادی به بازتولید و تکثیر مجدد معماری گذشته برای این سایت نداشتیم، در عین حال باور داریم که بهره‌گیری از اجزای صرفاً بصری و تزئینی، نمی‌تواند پا را فراتر از خلق طرحی بزک‌کرده بگذارد، در حالی که اتخاذ ره‌یافت‌ها و بهره‌گیری از تجربیات موفق استخراج‌شده از معماری پیشینیان –چه در بُعد عملکردی و چه در بُعد سازه‌ای و حتا الـمانی- می‌تواند تا حدی منجر به خلق معماری‌ای شود که مسبب یادآوری خاطره، حس تعلق و مفاهیمی از این دست شود.
ایده‌ی اصلی با این رویکرد شکل گرفت. استفاده از چفدِ بستو -به‌عنوان چفدی که نه تنها از تناسبات و هندسه ی زیبایی برخوردار است بلکه یکی از پایدارترین چفدها محسوب می‌شود- مبنای طرح قرار گرفت. با بهره‌گیری از آن، امکان اجرای یک دهنه‌ی وسیع و پایدار فراهم می‌شود که چه از نظر سازه‌ای و چه عملکرد بصری، کاملاً با اهداف ما در طراحی سازگار است. همچنین اجرای آن منجر به خلق دوبلکسی با ارتفاع بلند شد. به‌کارگیری سنگ‌های لاشه و تیشه‌خورده‌ی چهارتراش نیز یادآور دیواره‌های ابنیه‌ی ساسانی –چون قلعه‌دختر در فیروزآباد- است.
این سه انتخاب ساده –یعنی به‌کارگیری هندسه، مصالح مرسوم و گیاهان مقدس رایج در دوران ساسانیان- الهام‌بخش این معماری بوده است و البته نمود آنها بیشتر به حال‌وهوای بیرونی بنا مرتبط بوده و درون بنا از این معماری چیزی وام نمی‌گیرد، البته به‌جز فضای زیر طاق‌آهنگ که هال، پذیرایی همکف و نشیمن بالا را تحت‌الشعاع قرار می‌دهد.

برخلاف طرح پیشنهادی اول، در اینجا بنا از دیواره کوچه فاصله گرفته و استقراری کوشک‌مانند به خود دیده است.
البته در طرح اجراشده‌ی نهایی، سلسله‌ی چیدمان اجزا و عناصر پلان تا حدودی از یک هم‌زبانی بین دو طرح پیشنهادی حکایت دارند. در مجاورت درِ ورودی کوچه یک درخت سرو کاشته شده که نه تنها همیشه‌سبز و بسیار مقاوم است بلکه یکی از نمادهای باستانی ما ایرانیان نیز به شمار می‌رود (زیباپسندی و علاقه‌ی ایرانیان باستان به درخت، تا به آنجا کشید که پیامبرش سروی از بهشت به ارمغان آورد و در کاشمر کاشت). در این گزینه استراتژی ورودی ساختمان اصلی باز بر مبنای فضایی بسته که هم نقش فیلترینگ حرارتی را داراست و هم مانع از اشراف بیرون به درون شده، تعریف شده است. چنان که ذکر کردم، کارفرما به حضور آب در طرح تأکید داشت، پس من المان آب را در هشتی ورودی قرار دادم تا به محض ورود او به ساختمان، آرامش و رضایتی که مطلوب وی بود، حاصل شود. رختکن و سرویس میهمان نیز در این بخش جانمایی شده‌اند و بعد از این، فضای سالن اصلی با ارتفاع دابل‌هایت گنجانده شد که با سقف قوسی، اغراق چشمگیری پیدا کرده بود.
در بالای این بخش فضای نیم‌طبقه که خود دارای تراس و حوض آب جاری اختصاصی است، قرار دارد و در طبقه‌ی همکف نیز –مانند گزینه‌ی قبل- آشپزخانه، نشیمن و دسترسی‌های طبقات تعبیه شده‌اند.
در طبقه‌ی زیرین، نحوه‌ی چیدمان فضاها (اتاق‌ها و هال خصوص) به شکلی است که همگی از ترکیب خط بصری استخر با منظره‌ی طبیعت جبهه‌ی جنوبی بنا برخوردار هستند، از این رو هنگامی که از داخل اتاق به بیرون می‌نگرید، مرز بین زمین و آسمان را “آب” می‌بینید. استخر به صورت شرقی-غربی جانمایی شده، به محیط اطراف اشراف دارد و در حالت عادی، حریم بصری ندارد اما عناصر پورتابلی هم تدارک دیدیم که در صورت لزوم، پیرامون استخر نصب می‌شوند و دید را کور می‌کنند.
در اجرا از سنگ‌های چهارتراش یا پاک‌تراش تیشه‌خورده استفاده کردم که این متريال هم از اساسیات معماری ساسانی بود؛ البته معمولاً پوششی روی اینها اعمال شده و اندود گچ‌آهک و تزئینات روی آن قرار می‌گیرد اما من در اینجا به صورت عریان اجرا کردم.
در مجموع، استراتژی‌های طراحی و ره‌یافت‌هایی که از معماری گذشته ایران به کار گرفته شده، ضمن در نظر گرفتن شرایط اقلیمی، توپوگرافی بستر و اصول معماری دفتر، در طی روند شکل‌گیری و تناسب پروژه‌های پیشین، به طرح نهایی منجر شد.
خانی‌زاد: تحصیلات شما در رشته‌ی مرمت در این پروژه بسیار مشهود است.
تبریزی: بی‌شک همین‌طور است اما صرفاً این دلیل مطرح نبود. مهم برای من، آن هارمونی‌ای بود که در نتیجه‌ی این طرح شکل می‌گرفت. من لحظه به لحظه، طرح و تغییرات را با کارفرما کورکسیون می‌کنم و از این بابت مطمئن بودم که حس و برداشت مشترکی از این سازه در ذهن و وجود من و او جاری است؛ ضمن آنکه دائم توضیحات و عکس‌های مفصلی از نمونه‌ بناهای قدیمی را به وی عرضه می‌کردم.
احسانی: منطق شما در انتخاب مصالح این پروژه بر چه اساس بود؟
تبریزی: اولویت اول، بستر و زمینه‌ که در اینجا کوهستان است. قطعاً اگر این پروژه در کرمان بود، مصالح دیگری همچون آجر و خشت را به کار می‌بردم.
خانی زاد: آیا پروژه ای دیگر در دست طراحی یا ساخت دارید؟
تبریزی: آخرین کاری که اخیراً ساخت آن به پایان رسید، ویلای آقای امیدوار است که برای ما تجربه‌ی موفقی از همکاری با یک مجری مسلط و انصافاً صبور بود. این پروژه برای دفتر ما بیشتر از آنکه نقش یک سفارش کاری معمولی را داشته باشد، یک طرح نجات‌بخش و توانمندسازی محسوب می‌شد!
کارفرما با یک آلبوم از نقشه‌ها و سه‌بعدی‌های نما از پروژه‌اش به دفتر ما مراجعه کرد و قصد اصلاح مجدد کلیات طرح ویلایش را داشت، در حالی که بنا در وضیعت اتمام اسکلت بود و دلیلش هم کیفیت طرح قبلی بود.
طرح مذکور در زمینی به مساحت 700 مترمربع، شامل زیرزمین (پارکینگ، موتورخانه، انبارها،سرایداری)، همکف (واحد1)، طبقه‌ی اول (واحد2) و یک اتاق کار در بام است. طرح فارغ از هرگونه قضاوت سلیقه‌ای و زیبایی‌شناسانه، از نظر جا نمایی و ضوابط شهرداری به‌شدت مشکل داشت، تا جایی که به دلیل عدم رعایت فاصله‌ی 3 متر از همسایگی، امکان تعبیه‌ی پنجره‌ها برای واحد طبقه‌ی اول وجود نداشت.
مطابق با طرح قبلی، دو دیوار برشی با زاویه‌ی 45 درجه نسبت به خطوط زمین، درست در وسط ساختمان در حال اجرا بود که امکان تغییر اسکلت یا افزودن یک الحاق جدی در سازه را منتفی می‌ساخت.
در واقع استراتژی ما تبدیل وضعیت موجود به بنایی بود با پلان‌های روان‌تر و حجم و نمایی نسبتاً خنثا و تطبیق‌پذیر با هویت شهر لواسان بود در نهایت با الحاقات جزیی در سازه و صرفا پوسته سعی در خلق نمایی ملایم و متواضع‌تر نسبت به طرح قبلی کردیم، همچنین با اتخاذ ترفندهایی مانع از مسدود شدن پنجره‌های مشرف به همسایه توسط شهرداری شدیم؛ هرچند مساحت برخی از آنها در حد قابل توجهی تنزل یافت.
از آنجایی که بنا شامل دو ساختمان مجزا در دل یک ویلا بوده است، سعی کردیم تا با اعمال استراتژی‌هایی از قبیل تعبیه‌ی یک تراس دلباز با دید مطلوب در جوار ورودی، تراس‌‌های کاربردی و دسترسی‌های آسان، کیفیت این واحد را ارتقا دهیم تا از القای حس آپارتمان فاصله بگیرد.
کلیه‌ی کیفیت سیرکولاسیون‌ها و سلسله‌مراتب‌ها در پلان تغییر یافت و در انتخاب مصالح نما سعی شد تا از یک زبان مشترک بین بنا و سایر بناهای قابل توجه در حریم بصری استفاده شود که چوب و سیمان سفید از آن دسته‌اند. در مورد این بنا -در عین حفظ سادگی و با توجه به محدودیت‌های موجود در سازه، طراحی فرم به گونه‌ای صورت گرفت تا مبانی و مفاهیمی که دفتر در پی به بلوغ رساندن آنها بوده است، به ایجاز اجرا شود. اما باید اعتراف کنم مسلماً اگر از ابتدا کار طراحی این پروژه به ما سپرده می‌شد، بهتر از آب در می‌آمد.
خانی‌زاد: به نظر شما معماری مسکونی معاصر در چه وضعیتی به سر می‌برد و کدام کارها و معماران را دارای اثرگذاری مثبت می‌دانید؟
تبریزی: به نظر من این وضعیت نابه‌سامان در شـُرف بهبود است. در دهه‌ی 1350 معماری معاصر ایران (و مسکونی) در اوج درخشش بود اما از دهه‌ی شصت به‌تدریج رو به خاموشی رفت و به‌جز چند بنای انگشت‌شمار، تقریباً هیچ اثر ممتازی ساخته نشد. اما اخیراً شاهد هستیم که اتفاقات خوبی در حال روی دادن است که از یک سو به عملکرد معماران جوان و از سوی دیگر به شعور مخاطب مدیون است.
به نظر من پروژه‌های آقای فرهاد احمدی مانند سفارت ایران در سئول، مجموعه فرهنگی درفول و فرهنگسرای فرشچیان در اصفهان قابل تقدیر هستند. حس تعلق در کارهای ایشان مشهود است؛ آن ساختمان‌ها در عین حال که بزک‌شده نیستند، به نیازهای روز پاسخ می‌دهند، رویکردی منطقی نسبت به گذشته دارند و در بستر خود نشسته‌اند، در ضمن با زمینه نیز همخوانی دارند و شما نمی‌توانید آنها را در جای دیگری تصور کنید. کارهای آقای شافعی –به‌ویژه خانه‌ی هنرمندان در خیابان ایرانشهر تهران- بسیار خوب هستند. همچنین کارهای آقای بهروز بیات و فرامرز شریفی فوق العاده اند. از میان معماران جوان‌تر هم محمد مجیدی بسیار کاهای جالبی دارد. برخی ازکارهای آقای نیکبخت را هم تحسین می‌کنم که تأثیر بصری خوبی دربهبود نمای شهر ما گذاشته است. کار کافی‌شاپ آقای بالازاده در خیابان ویلای تهران بسیار باارزش است؛ جدا از مشقت اجرایی که پیش‌بینی می‌کنم متحمل شده باشند. این پروژه‌های خوب مانند ضربه‌های نرمی هستند که به‌تدریج آن سد ناامیدی و اغتشاش موجود را می‌شکنند. در حوزه‌ی معماری داخلی هم پروژه‌های آقای رضا نجفیان را می‌پسندم که نمود تجربه‌های موفقی از وسواس یک معمار و تکنیک اجرایی هستند؛ وقتی کارهای او را روی مانیتور می‌بینیم، تصور نمی‌کنیم که در بستر جاری این کشور قابل اجرا باشند اما همه‌ی آنها به مرحله‌ی اجرا درمی‌آیند.
از میان معماران بین‌المللی هم کارهای لویی کان، هرتسوگ و دِمویرون، تادائو آندو و باراکان را دوست دارم. شیطنت‌ها و هنجارشکنی‌های سوفوجو موتو را هم می‌پسندم. برخی کارای بیارکه اِنگلِس هم جالب هستند.
احسانی: شما به مقوله‌های فرهنگ و جامعه‌شناسی اشاره کردید و گفتید که معماری بازتاب افکار و مسیر یک جامعه است. به نظر شما در همین حیطه‌ی مرتبط با معماری و طراحی، ظاهر مناظر شهری و مکان‌هایی با کاربری عمومی تا چه حد می‌تواند در همین راستا اثرگذار باشد؛ در حالی که کارفرمای چنین پروژه‌هایی عموماً بخش دولتی است و اخیراً شاهد ساخته‌شدن بناها، نمادهای شهری، پارک‌ها و غیره بوده‌ایم که گویا حرف از تغییر می‌زنند و عکس‌العمل و تفکر مردم شهر را به چالش می‌کشند. دیدگاه شما دراین‌باره چیست؟
تبریزی: پروژه‌های عمومی از چند وجه دارای اهمیت بالایی در این زمینه هستند. جامعه‌ی ایران شهروندانی دارد که به‌شدت از هم دور هستند. ساختار به‌شدت انفرادی‌گرا و انفرادی‌طلب جاری، ساختار بیماری است که باید به‌تدریج اصلاح شود، چون مانع موفقیت و پیشرفت می شوند. باید روی پروژه‌هایی که باعث خلق اجتماع سالم و تعامل مردم می‌شوند، بیشتر سرمایه‌گذاری مالی و معنوی شود. فضایی مانند سینما را تصور کنید –به‌خصوص اگر فیلم طنزی را نمایش می‌دهد- و همه با هم در حال خندیدن هستند. آیا این افراد نمی‌توانستند و راحت‌تر نبودند که در خانه‌ی خود بنشینند و همان فیلم را ببینند؟ پس چیزی در حضور در میان جمع هست که درفضای انفرادی وجود ندارد. سازه‌ی پل طبیعت را مثال می‌زنم: فارغ از بحث‌های انتقادی متعددی که درباره‌ی آن شکل گرفت، من آن را کار بسیار جذاب و دلنشینی می‌دانم، از آن جهت که همیشه شلوغ و پررفت‌وآمد هست، مردم را به سوی خود و به جمع می‌کشاند، عکس می‌گیرند و مناظر را تماشا می‌کنند. منظور من انجام همین کارهای مشترک گروهی و ارتقاء سواد بصری و حسی است. به‌علاوه، بی‌شک تأثیر مثبتی هم روی ظاهر شهر داشته است.
فضاهای عمومی با ویژگی‌های شاخص، جدا از اثری که در ظاهر شهر و منظر آن دارند، دارای قدرت اثرگذاری اجتماعی و فرهنگی بالایی هم هستند.
احسانی: با توجه به آگاهی شما از مرمت و آثار قدیمی کشور، به نظرتان چه تفکری از معماری ایرانی کهن می‌تواند جای خود را در معماری معاصر ملی و حتا بین‌المللی باز کند؟ به طوری که نیازهای انسان معاصر را پاسخگو باشد و اثر سازنده‌ای هم داشته باشد. شما توجه خاصی به بخش مصالح ساختمان و استفاده از متريال‌های بومی در ساخت داشته‌اید. در قدیم –به دلایلی همچون مشقت‌های حمل‌ونقل، دور بودن مناطق مسکونی از یکدیگر، سختی پیمودن راه‌ها، محدود بودن امکانات ساخت و غیره- عموماً بیشتر از مصالح بومی همان منطقه برای ساخت‌وسازهای معمارانه استفاده می‌شد اما امکانات امروز –همچون قابلیت جابه‌جایی آسان و فراگیر شدن ارتباطات- چندین راهکار متفاوت را عرضه می‌کند.
تبریزی: کاش آن الزام و محدودیت همچنان برقرار بود، مگر تابعیت از طبیعت و یکی‌شدن با آن چه ضرری داشت؟ امروزه به صورت آفت‌گونه‌ای از تکنولوژی در معماری استفاده می‌کنیم که معلوم نیست چه عواقبی در پی داشته باشد، در حالی که می‌توانیم از علم و امکانات روز برای رام‌کردن همان مصالح بومی و تنوع‌بخشیدن به آن بهره ببریم. در شهر بم، پس از رویداد زلزله‌ی اخیر، شاهد بودیم که پس از حادثه بسیاری ساختمان‌های نوساز خراب شدند در حالی که چندمتر آنطرف‌تر، یک بنای چندصدساله‌ی خشتی همچنان پابرجا بود. بنای سربازخانه‌ی ارگ بم نیز تا حد قابل توجهی سالم باقی مانده است. تصور من این است که این مصرف‌گرایی بدون تفکر عاقبت خوشی ندارد.
خانی‌زاد: بسیار سپاس‌گزاریم از حضور شما در این جلسه و تجربیاتی که با ما در میان گذاشتید.