یادداشتی از پویا خزائلی پارسا بر معماری مینیمال

شاید بهترین تعبیر که می‌توانیم از مینیمالیسم داشته باشیم نمایان شدن “ایده” در خالص‌ترین شکل آن است.
از زوایای مختلف می‌توان به مینیمالیسم در معماری نگاه کرد هرچند متمایلم به این موضوع از دیدگاه ساختاری نگاه کنم. در واقع در دید من مفهوم معماری صرفاً در دیدگاه ساختاری آن است و این کاملاً نقطه مقابل دیدگاه نرمال است که با صرف نظر از ساختار، مفاهیم را به‌صورت کاذب و در ظاهر بررسی می‌کند.
مهم‌ترین اصول ساختار به کوچک‌ترین عناصر و اجزاء برمی‌گردد، یعنی به متریال، عناصر شکل دهنده متریال و خواص فیزیکی مصالح به‌ویژه در مواجهه با وزن عناصر.
در این دیدگاه دو جهت‌گیری وجود دارد: یکی هم‌گام با طبیعت ماده، و دیگری در تقابل و تضاد با طبیعت ماده و محیط وجود دارد.
تصویر امروز ما از مینیمالیسم بر پایه‌ی برخورد دوم یعنی تقابل با طبیعت در معماری شکل گرفته، بدین ترتیب از شنیدن واژه‌ی مینیمالیست بناهای سفید رنگ با فرم‌های هندسی خالص را در ذهن تجسم می‌کنیم.
حال با دیدگاه اول، تعبیر مینیمالیسم در ارتباط با عناصر و طبیعت عناصر می‌تواند به خود شکل بگیرد. هنگامی‌که طبیعت، عناصر ایستایی را در فرم‌های دیگر می‌یابد، ایده (در حالت خالص آن) لزوماً در شکل‌های هندسی ساده ظهور پیدا نمی‌کند و در این دیدگاه اصولاً رنگ سفید تعریف‌کننده خلوص نخواهد بود.
یک‌بار دیگر به مفهوم مینیمالیسم، به‌عنوان ظهور ایده در خالص‌ترین شکل آن برگردیم و این بار در شکل‌گیری یک اثر معماری به این مفهوم نگاه کنیم: دو بخش اساسی شکل‌گیری یک اثر معماری، ایده و پروسه، را می‌توان با شکل‌گیری جنین مقایسه کرد. در این تعبیر ایده در مرحله‌ی تبدیل به کانسپت، قابل مقایسه با شکل‌گیری نطفه‌ی اولیه و پروسه‌، قابل مقایسه با مراحل رشد این نطفه تا تبدیل شدن آن به موجود تکامل یافته می‌باشد.
در نگاه مینیمالیسم و در قالب تعریف ارائه‌شده از آن به‌عنوان تجلی خالص‌ترین حالت ایده، ارزش یک اثر، هرچه در مرحله‌ی نهایی نمایان گردیده باشد، بیشتر است. هرچند شخصاً به جمله‌ی یادشده به‌ منظور ارزش‌گذاری برای یک اثر اعتقاد ندارم، چرا که گاهی در یک روند طبیعی، در مواجهه با عناصر محیط و همچنین بنا بر خواص نطفه‌ی اولیه (ایده) محصول نهایی ممکن است چنان پیچیده گردد که تشخیص ایده از خلال آن در آنِ واحد مشکل باشد. هرچند در یک اثر واقعی آسان یا دشوار، ایده قابل تشخیص خواهد بود.
نادیده گرفتن تأثیرات محیط و خواص قابل رشد یک نطفه (ایده) برای حفظ آن در خالص‌ترین حالت ممکن، در بسیاری از موارد به ظهور موجودی ناقص منجر خواهد شد؛ اثری که یا از حضور و تداوم در محیط خود عاجز خواهد ماند و یا برای حفظ آن هزینه‌ی زیادی مورد نیاز است.
مفهوم مینیمالیسم با این تعاریف می‌تواند در ذهن ما از تجسم فرم فراتر رود و در قالب‌های دیگری ظهور یابد.