در سال 2001 و یک سال پیش از افتتاح کتابخانه­ی اسکندریه، رئیس جمهور وقت آفریقای جنوبی، طابو اِمبِکی، در جریان سفری رسمی به تیمبوکتو، پروژه­ی حفاظت از میراث مکتوب این شهر را کلید زد و دستور ساخت بنایی برای حفظ نسخه­های خطی یادشده را صادر نمود.
شرکت معماری دی­.اِچ­.کِی آرکیتکتز از شهر کِیپ تاؤن در آفریقای جنوبی، فاز اول 36/8 میلیون دلاریِ مؤسسه­ی احمدبابا را در مساحتی قریب به 4,700 متر مربع و آرشیوی برای 20 هزار نسخه­ی خطی و یک کتابخانه با بخش کتاب‌های مرجع درباره­ی فرهنگ منطقه کلید زد. آندره سْپیس (André Spies)، معمار پروژه در شرکتِ دی­.اِچ­.کِی آرکیتکتز، انستیتو را طراحی و در حال حاضر سرپرستی پروژه­ی خود در کیپ تاؤن را بر عهده داشته و فاز دوم مؤسسه را نیز تکمیل کرده است.

پلان طبقه­‌ی همکف
1. آمفی­‌تئاتر 2. بیت احمدبابا 3. گالری 4. کتابخانه 5. مهمانخانه 6. واحد تحقیق 7. عکاسی 8. اسکن دیجیتالی و مرمت نسخه­‌های خطی 9. حیاط مرکزی 10. سالن گردهمایی 11. فضای گردهمایی 12. دفتر کارمندان 13. مسجد 14. وضوخانه

سْپیس، تیمبوکتو را «ونیز خشک» توصیف می­کند. همان‌طور که ترس از این هست که ونیز روزی به داخل آب فرو برود، تیمبوکتو هم از پیش‌رَوی سواحل سوزان صحرای بزرگ آفریقا به سمت خود هراسان و نگران است. شهر قدیمیِ تیمبوکتو در واقع ردیفی از حیاط‌های متعدد است که در پشت دیوارهای سر به ­فلک­کشیده و در امتداد
کوچه­ها و خیابان‌های باریکی که از شن و ماسه­ی صحرا پوشیده شده­اند، گسترده شده‌اند. آندره سْپیس کانسپت اصلی طراحی خود را از تقابل میانِ تیمبوکتوی قدیمی و جدید گرفته است. او معتقد است: «شهر جدید در واقع شهری متصلب است و بر روی یک شبکه­ی عمران شهری شکل گرفته، در حالی که شهر قدیمی بی­هیچ آداب و ترتیبی در طول زمان رشد کرده است». طراحی او ترکیبی­ست از ساختمان‌ها و خیابان‌ها؛ ترکیبی از شیوه‌ی سنتی و معاصر. مسیرهای رفت‌و‌آمد، آرایشی شبیه به خیابان‌ها و شوارعِ شهر تیمبوکتو را دارند و در آنجا هم ساختمان‌ها، به صورتی “بسیار اُرگانیک” پهن و باریک می­شوند. سْپیس می­گوید: «مجموعه­ی کتابخانه و مؤسسه، شهر جدید تیمبوکتو را به واسطه­ی سرسراهای خارجی به شهر قدیمی و شریان اصلی آن را با مناره­ی مسجد سَنغور (Sankoré) متصل ساخته­اند؛ سازه­ای گِلیِ مربوط به قرن پانزدهم میلادی که از سوی یونسکو در فهرست میراث جهانی ثبت شده است».
سْپیس برای احترام به معماری بومی منطقه ابتدا گِل را به عنوان مصالح اصلی انتخاب کرد، اما بعد از فصل بارش‌های سالانه همه­چیز نیازمند مرمت بود. او یک بنّای محلی را پیدا کرد، گِل را با بتن مخلوط کرد، سطحی ضدّ باران ایجاد کرد و خِشت را از تولیدکنندگان محلی خرید.
چون بخشِ بایگانی و کارگاه به حفاظتِ بیشتر احتیاج داشتند، معمار، دیوارهای استاندارد بتنی را برای این بخش از ساختمان در نظر گرفت. کارگاه مرمت را در مجاورت یک کُریدور قرار داد تا مشاهده­ی متخصصین در حین کار برای بیننده امکان‌پذیر گردد. بینندگان از طریق یک رَمپ به بایگانی زیرزمین و نیز آزمایشگاه کوچکی دسترسی پیدا می‌کنند. یک سالن به ظرفیت 300 نفر و مجهز به دستگاه تهویه­ی مطبوع و یک
آمفی­تئاتر خارجی را می­توان به برپایی سمپوزیوم و مراسم سخنرانی اختصاص داد. ارتباط میان عناصر برنامه­ایِ ساختمان از طریق کریدورهای خارجی، که همگی در حیاطِ مرکزی متمرکز هستند، صورت می­گیرد.
بابا تندینه، سرکتابدار، می­گوید: «وقتی بچه­مدرسه­ای­ها کتابخانه را پُر می­کنند، کِیف می­کند». معمولاً بعد از ظهرها که نور از طریق منافذ متعدد و تزئینی به درون وارد می­شود، فضای کتابخانه بسیار زنده و باصفا به نظر می­رسد. الگوهای تزئینیِ صفحات منفذدار (در انواع و اقسام مختلف، از جمله شعاعی، زیگزاگ و هرمی) از گرافیک‌های به­کار رفته در نسخه­های خطی و از پارچه­های عربی آفریقایی در طراحی و معماری داخلی این کتابخانه الهام گرفته­اند.
فضای اجتماع، شامل ردیف‌های متعددی از چندین میز و قفسه­ی کتاب است و در طبقه­ی دوم فضایی برای مطالعه­ی خصوص تعبیه شده است. جهت کاهش میزان ماسه­ی واردشده به داخل کتابخانه، معمار درهای ورودی را از حیاط مرکزی (و نه از برِ خیابان) در نظر گرفته است و این حیاط را به نحوی سامان داده که دانش‌پژوهان بتوانند در آنجا جمع شوند و از خنکیِ هوای آن و حوض و فواره­اش لذت ببرند.
در مجموع باید گفت که بابا تندینه کتابخانه­ی جدید را به قدیمی ترجیح می­دهد و فضای کتابخانه­ی قدیمی را متراکم و دَم­کرده توصیف می­کند. او معتقد است که این برای نسخه­های خطی مضر به‌شمار می­آمد. تندینه می­داند که تهویه­ی مطبوع در تیمبوکتو، کاری لوکس و تجملی محسوب می­شود. اینجا مکانی‌ست که تا پیش از این، امکان نداشت بینندگان با ویترین شیشه­ای مواجه شوند.

البته تندینه و کارمندانش نگران این بودند که کتابخانه بیش از حد بر تجهیزات مدرن متکی باشد. اگر این تجهیزات در وسط صحرا خراب شوند یا نیازی به تعمیر داشته باشند، نزدیک­ترین تعمیرکار در فاصله­ی 800 کیلومتری واقع است. برای آزمایش این مسئله، دستگاه‌ها را دو هفته خاموش کردند و خوشبختانه به این نتیجه رسیدند که گرمای سالن تقریباً ثابت می­ماند و آزاردهنده نیست. تندینه، در عین حال اصرار دارد که دستگاه‌های آتش‌نشانی همگی کنترل دستی داشته باشند و اتوماتیک نباشند.
احداث یک ساختمان جدید برای منطقه­ی صحرایی و فاقد امکاناتِ تیمبوکتو
مسئله­ای پُرچالش است. یک نویسنده­ی اهل مالی در ایراد از این ساختمان می‌گوید: «بیش از اندازه مدرن است». اما دیوارهای قلعه­مانند این کتابخانه، که تشکیلات و آرایش فضایی داخل مؤسسه­ی سابق را پنهان می­کرد، در حال حاضر و با این معماری جدید با «پلان آزاد» و کریدورهای خارجی­اش مرزِ میان داخل و خارج را از میان برداشته است که البته این رویکرد مدرن در غرب آفریقا تا اندازه­ای غیرمعمول شمرده می­شود. در این منطقه معمولاً معماری فضای خصوصی و عمومی به­شدت از یکدیگر متمایز انگاشته می­شوند تا از ورود ماسه، میمون‌های فضولِ صحرایی، آواره­ها و بی­خانمان‌ها به داخل خانه­ها ممانعت به عمل آید؛ اما این رویکرد بومی مشکلات و نواقص خاص خود را نیز دارد. به­علاوه اینکه، برخی فضاها (مثل سالن اجتماعات) عملکردی غیرمنطقی دارند و به­آسانی به کاربری‌های دیگر تن نمی­سپارند. البته با توجه به اینکه مؤسسه‌ی احمدبابا در حال حاضر برای برپایی کنفرانس آماده نیست، این سالن اجتماعات احتمالاً تا مدت‌های مدیدی خاک خواهد خورد.
کارمندان و کارکنان مؤسسه­ی احمدبابا، با گذشت زمان با محیط جدیدشان خو خواهند گرفت و تیمبوکتو به محلی برای دانش‌پژوهی در سطح بین­المللی بدل خواهد شد. هرچند در حال حاضر، تیمبوکتو در حال سازگار نمودن خود با تجهیزات مدرنَش است و این مسئله نشان می­دهد که معماری تا چه اندازه می­تواند به تغییرات در
عرصه­های مختلف تن بسپارد؛ این درست همان چیزی­ست که آندره سْپیس با این پروژه­ی
خیره­کننده قصد انجام آن را در سر می­پروراند.

دفتر کارمندان و کارکنانِ مؤسسه مشرف است به فضای وسیع و جادارِ کتابخانه که در آنجا چراغ­هایی به سبک شمال آفریقا به چشم می­خورد. مجموعه­ی در حال توسعه­ی کتاب­های فرهنگ و تاریخ معاصر، توجه
دانش­پژوهان و نیز مردم عادی را به یک میزان به سمت مؤسسه جلب نموده است.

فهرست منابع

مانی، مریم. مجله‌ی دانش‌نما، ویژه‌نامه‌ی معماری معاصر اصفهان، سال 14، دوره‌ی سوم (شماره‌ی 125-124)، تهران: 1384. ص. 103. «کتابخانه‌ی مرکزی شهرداری».
میرمیران، هادی؛ اعتصام، ایرج. معماری معاصر ایران- 75 سال تجربه‌ی بناهای عمومی. تهران: شرکت طرح و نشر پیام سیما، 1388. جلد اول: صص: 154-143، جلد دوم: صص. 403-389.
فصلنامه‌ی هنرمعماری شماره­ی 11. تهران: انتشارات هنر معماری قرن، زمستان 1387، صص. 90-40.
فصلنامه‌ی هنرمعماری شماره­ی 28. تهران: انتشارات هنر معماری قرن، زمستان 1391، صص. 44-30.
نویفرت، ارنست و پیتر. نویفرت «اطلاعات معماری». ترجمه‌ی حسین مظفری ترشیزی. چاپ یازدهم. تهران: آزاده، 1388.
پرتو، بابک. دانشنامه‌ی معماری ساختمان و تجهیزات کتابخانه. تهران: کتابدار، 1388.
دایرةالمعارف فارسی. به سرپرستی غلامحسین مصاحب. تهران: شرکت سهامی کتاب‌های جیبی، 1356.
دوشن، میشل. ساختمان و تجهیزات آرشیو. ترجمه‌ی شهلا اشرف و رضا مهاجر. تهران: سازمان اسناد ملی ایران، 1371.
معیارهای برنامه‌ریزی و طراحی کتابخانه‌های عمومی کشور (برای حوزه‌های جمعیتی تا 5000 نفر). انتشارات سازمان مدیریت و برنامه‌ریزی کشور. نشریه‌ی شماره‌ی 270، 1383.
بانی مسعود، امیر. معماری معاصر ایران. تهران: نشر هنر معماری قرن، چاپ پنجم، بهار 1392.
بانی مسعود، امیر. معماری غرب، مفاهیم و ریشه‌ها. تهران: انتشارات هنر معماری قرن، 1389.

Mc Carter, Robert. Louis I Kahn. China: Phaidon Press Ltd., 2009, Pp. 322-325.
Bosser, Jacques. The Most Beautiful Libraries of The World. Thames & Hudson, 2007.
Creative Perspective in Architecture. C3 Publishing Co., 2009.
Roth, Manuel. Library Architecture+Design. Braun Publishing, 2011.
Architectural Record. New York: McGraw-Hill, March 2011, Pp. 68-73, “Sunrise Mountain Library”.
Architectural Record. March 2011, pp. 88-101, “Anacostia Library” & « Ahmed Baba Institue Library»
Architectural Record. March 2011, pp. 60-67. «Musashino Art University Museum & Library»
El Croquis (Toyo Ito 2001-2005). Madrid: El Croquis, No.123, 2004.
El Croquis (Toyo Ito 2005-2009). Madrid: El Croquis, No.147, 2009.
El Croquis No.129-130. 2006.
El Croquis No.131-132. 2006.
Jodidio, Philip. 100 Contemporary Architects. Cologne: Taschen, 2008.
The Phaidon Atlas of Contemporary World Architecture. Comprehensive Edition, Phaidon, 2008.
The Phaidon Atlas of 21st Century World Architecture. Comprehensive Edition, Phaidon, 2008.
Yelavich, Susan. Contemporary World Interiors.Phaidon, 2007.
AV Monografías (vol. 117-118). Madrid, Spain: Arquitectura Viva, 2006.
Britanica Encyclopedia. Online version.
www.mirath.net (March 2013)
www.cle.ir (May 2013)
www.archdaily.com (April 2013)
www.dezeen.com (March 2013)
www.arthitectural.com
www.library.osu.edu (April 2013)
www.heapy.com (April 2013)
www.library.npcc.edu (March 2013)
www.electrummagazine.com/2011
www.bibliotheque-mazarine.fr (April 2013)
www.libraryarchitecture.wikispaces.com (March 2013)
www. archiseek.com