پیمان همامی و آوا همامی

رتبه‌ی دوم مسابقه ی ملی طراحی اکوکمپ تفریحی ـ آموزشی بندر تاریخی کنگ در سومین دوسالانه‌ی ملی معماری، شهرسازی و طراحی داخلی ایران، 1397

از اهداف کلان اکوکمپ در بندر کنگ، ایجاد فضا و زمینه‌سازی برای تفرج توأم با آموزش گردشگر می‌باشد. آموزه‌هایی از قبیل آشنا نمودن گردشگران با شیوه‌ی زندگی مردمان بندر کنگ، معرفی تاریخ و فرهنگ مردم بندر، بهره‌وری‌های آنها از مواهب طبیعی همچون آب، باد، خاک و خورشید و چگونگی کنترل طبیعت برای سهل نمون امکان زیست در اقلیم گرم‌و‌مرطوب سواحل شمالی خلیج فارس همراه با سیر‌ و‌ سیاحت درون و برون‌شهری در رأس فعالیت‌ها قرار دارد. این فعالیت‌ها به گونه‌ایی باید در فضای اکو‌کمپ مدیریت گردد که نتیجه‌هایی از جمله رونق پیشه‌های سنتی بومیان، احیا و قوت‌بخشی سنت، آیین مردم بندر و دیگر رویکردهای انسان‌دوستانه داشته باشد. مهاجرت عمدتاً قشر جوان بندر کنگ، مهم‌ترین تهدید برای اصل پایداری در آن خطه می‌باشد. از راهکارهای مبارزه با این تهدید، توسعه‌ی گردشگری پایدار خواهد بود. از جمله پتانسیل‌های مهم گردشگری بندر کنگ بافت تاریخی، کالبد کم‌نظیر و خط آسمان مزین به بادگیر و بادبان و مناره و نخل می‌باشد. متأسفانه آمارها حاکی از کاهش تعداد بادگیرها با جایگزینی ساخت‌های جدید می‌باشند. این فاجعه و آسیب به میراث معماری ایران، تهدید پیش‌تر ذکر شده را قوت می‌بخشد. معماری سرزمین ایران، یکی از کهن‌ترین و با‌ارزش‌ترین معماری‌ها در سطح جهان بوده و یک جریان قوی و مهم معماری در این سرزمین وجود داشته و نشان از یک حرکت رو به رشد و تعالی داشته است، این پیوستگی و تداوم معماری ایران با ورود مدرنیته با ایران و برخورد با آن دچار سکون و توقف گردید. یکی از مسائل روز و مهم معماری امروز ایران نحوه‌ی پیوند با گذشته‌ی خویش و تکامل آن و در نهایت رسیدن به معماری ارزشمند امروز ایرانی می‌باشد که همچون گذشته جایگاهی والا و نقشی برجسته در سطح جهانی ایفا می‌کند. معماری بازتابی از اندیشه‌ی انسان در رابطه با محیط است که از فرهنگ جامعه‌ای که در آن شکل گرفته منبعث می‌شود.
تاریخ بندر کنگ به درستی روشن نیست؛ مردم کنگ معتقدند که تاریخ بنای این شهر بیش از 1800 سال می‌باشد. بر این اساس، برخی معتقدند که کنگ چهار دوره‌ی تاریخی را پشت سر گذاشته است. امروزه ویرانه‌های چندین برج و بارو، بند ساحلی، لنگر‌گاه و اسکله‌ی قدیمی به صورت تلی از ماسه، شن و سنگ در این شهر به جا مانده که نیاز به کاوش‌های دیرینه‌‌شناسی دارد. در مورد قدمت تاریخی منطقه‌ای که امروزه کنگ جزئی از آن محسوب می‌شود، هیچگونه شکی نیست. اما به نظر می‌رسد که به دلیل ساحل پهناور شهرستان لنگه در هر برهه، یک نقطه از این ساحل به عنوان بندر‌گاه صید و صیادی و مبادلات بازرگانی بوده است. در گذشته بیشتر کشاورزی شهرستان لنگه‌ی فعلی در بخش شرقی این شهرستان، یعنی جایی که کنگ و آبادی‌های جانب شرقی آن واقع شده‌اند، انجام می‌گرفت. گویا در زمان‌های قدیم درخت خرما در این منطقه فراوان بوده است. همچنین گفته شده است که مردم کنگ، خرمای نارس (کنگ) را می‌جوشاندند و آن را خشک می‌کردند و علاوه بر مصرف خانگی آن را به هندوستان نیز صادر می‌کردند. در هند، کنگ خشک شده را به مصرف رنگرزی و همچنین مصرف خوراکی می‌رسانند و حتی در برخی مناطق بر روی جهیزیه‌ی دختران خود مقداری از کنگ را برای تزئین می‌گذاشتند. گفته شده بدون کنگ، جهیزه‌ی دختران کامل نمی‌شد. از آنجا که اینگونه خرما از این بندر به هندوستان صادر می‌شد، نام آن به کنگ شهرت یافت.

جاذبه‌های گردشگری بندر کنگ به تفکیک
درون‌شهری
معماری بناهای سنتی و تاریخی شامل مسکونی، مسجد، بازار، آب‌انبار (برکه)، موزه‌ها و … . مراسم‌ها و آئین‌های غالباً شاد بومیان، حنابندان، شعر و موسیقی از جمله رزیف خوانی، صنایع دستی، تزئینات مصنوع مربوط به استفاده‌ی بومیان در شاخه‌های مختلف زندگی سنتی از جمله تزئینات حجله، تزئینات لباس‌های زنانه، عروسک خمیری، سوند بافی، حدیر‌بافی، انواع خوراک محلی و روش‌های پخت تا چگونگی فراهم‌آوری مواد اولیه و … .

برون شهری
جاذبه‌های گردشگری در مناطق اطراف از جمله، قلعه‌ی پرتغالی‌ها، برج مدور، مسجد دومحرابه، کاروانسرا و ابنیه‌ی دیگر در سایت مورد طراحی، برکه‌ی‌ دریا دولت، منطقه‌ی جنگلی حفاظت شده و حیات وحش، قلعه‌ی لشتان، مناطق اطراف از جمله کوخرد و بشاگرد، دره‌های اطراف، جزیره‌های نزدیک از جمله فارو و لاوان و غیره.

حوزه‌ی اصلی و مشترک دریا‌نوردی
جاذبه‌های دیداری و شنیداری در انواع وسایل تردد راه‌های آبی، صنعت لنج‌سازی، کارگاه‌های قدیمی و ابزار وابسته به پیشه‌ی نجاری کشتی‌سازی، انواع روش‌های صیادی و ابزار سنتی صید و مصنوعاتی چون سوند و حصیر‌بافی، بوم مسی، داستان‌ها و تراژدی‌های تاریخی دریانوردان، سنت به آب انداختن بوم‌ها و آئین‌ها و انواع مراسم رقص و موسیقی از جمله شبور، رمص، رزیف، زار و غیره.
تفاوت در فرهنگ‌ها، محرک اصلی گردشگری محسوب می‌شود فرهنگ شامل جوانب مادی یا غیر‌مادی می‌باشد. بافت‌های تاریخی با دارا بودن فرهنگ مادی و غیر‌مادی یکی از جاذبه‌های گردشگری بوده و هر گردشگری را که خسته از روزمرگی به دنبال کشف این تفاوت‌ها می‌باشد به خود جذب می‌کند. با افزایش توجهات بین‌المللی نسبت به آثار زیست‌محیطی بخش گردشگری، رقابت برای ارائه‌ی محصول مورد نظر گردشگران که دارای استانداردهای زیست‌محیطی بوده و بتواند متمایز از سایر رقبا در بازار جهانی فعالیت نماید، امری اجتناب‌ناپذیر است؛ بدین منظور، ایده‌ی طراحی اکوکمپ‌ها که بر مبنای اصول پایداری و اکو‌‌توریسم متجلی شده است. افزون بر تأمین خدمات اقامتی و رفاهی با طراحی منحصربه‌فردی از خدمات و محصولات مختلف یک بسته سفر توانسته‌اند بر جذابیت مقصد خود بیفزایند. در حقیقت، اکوکمپ‌ها با ارائه‌ی خدمات تفریحی و رفاهی و جاذبه‌های گردشگری در کنار تأمین اولیه‌ی خدماتی از قبیل محل اقامت، موجب توجه بسیاری از گردشگران برای گذراندن اوقات فراغت خود شده‌اند.

ویژگی‌های اصلی و مشترک در اکو‌کمپ‌ها
به گونه‌ای طراحی و اجرا می‌گردند که کربن صفر بوده و حداقل دی‌اکسیدکربن را تولید کنند.
سازه های اکوکمپ‌ها معمولاً خود‌بسنده بوده و از مواد بومی منطقه ساخته می‌شوند.
از انرژی تجدید‌پذیر یا سبز برای تأمین انرژی مورد نیاز خود بهره‌مند می‌گردند.
به طور کامل پسماندهای خود را مدیریت و به پاکسازی مواد پلاستیکی کمک می‌کنند.
در حفاظت از طبیعت، پوشش‌های گیاهی و گونه‌های جانوری مشارکت فعال و مؤثر دارند.
بر ایجاد تجارب سفر منطبق با توسعه‌ی پایدار برای گردشگران تأکید دارند.
اشتغال‌زایی و بهره‌وری از نیروهای انسانی در بهبود‌بخشی اقتصاد بومی از اهداف اصلی در اکو‌کمپ‌ها می‌باشد.
در دوران کهن معماری یک حرفه همزمان هم اجرایی و فنی و فرهنگی و هم هنری بوده؛ یعنی آمیزه‌ی فرهنگ، هنر و اجرا. به دلیل رو به اتمام بودن انرژی‌های فسیلی و رشد فزاینده‌ی جمعیت باید بر آن شد كه با طراحی‌های مناسب و بهره‌مندی از روش معماران سنتی در طرح‌های معماری، به مبارزه با این معضل و حل این مشكل بپردازیم. راهكارهای مورد استفاده در معماری سنتی ایران به دلیل استفاده از مصالح بوم‌آورد و طراحی مناسب با اقلیم و احترام به طبیعت و انرژی‌های آن موجب می شد كه ساختمان‌ها به گونه‌ای باشند كه نه تنها اتلاف انرژی در آنها به حداقل برسد، بلكه آن را حفظ و در برخی موارد ذخیره نمایند.

مؤلفه‌های پایداری ابنیه در اقلیم کنگ به اختصار
• توجه به اصل خود‌بسندگی، نیارش، پرهیز از بیهودگی و توجه به تناسبات انسانی و شأن فضاها
• ایجاد تضاد به واسطه‌ی درون و برون، سایه و روشن، پر و خالی
• توجه به جهتگیری سازه برای بهره‌وری و کنترل انرژه‌های طبیعی
• ایجاد سلسله‌مراتب فضایی محصور نیمه‌محصور و باز
• تکرار و تقارن با استفاده از رواق‌های پیوسته‌ی دورتادور، سقف‌های مشبک با الوارهای فاصله‌دار برای سایه‌اندازی
• قرارگیری سازه مرتفع‌تر از از سطح گذر بیرونی و حیاط پایین‌تر از سطح ساخت
• جداره‌های ضخیم، مصالح با جرم حرارتی بالا، رنگ روشن در بدنه‌ها
• عدم ایجاد سطوح تیره در کف‌سازی معابر
• کمتر نمودن سطوح در معرض تابش با ایجاد پلان‌های کشیده‌ی شرقی‌ـ‌غربی
• عدم ایجاد شکست در پلان و سطح خارجی کم
• ایجاد تهویه و کوران با مواردی چون: پلان باز، راهروهای پیوسته، اتاق‌های مرتفع و متصل به یکدیگر به واسطه‌ی گشودگی‌هایی در ارتفاع، اختلاف سطح و شکست در ارتفاع، بادگیر حجیم غیر‌تبخیری
• استفاده از گیاهان ساقه بلند جهت سایه‌اندازی بیشتر و رطوبت‌زایی کمتر
• استفاده از ساباط برای تهویه و کوران و جلوگیری از رانش دیواره‌ها و منظر‌آفرینی و ایجاد فضای جمعی در محله‌ها
• استفاده از جان‌پناه‌های بلند و شکاف‌دار جهت سایه‌اندازی، مکش و کوران
• تزئینات در بادگیرها و درب ورودی جهت شاخص نمودن
مکانیابی

مکانیابی
سایت مورد نظر در محدوده‌ی شرقی شهر کنونی و شهر دوره‌ی اول کنگ جای گرفته است. این قسمت از بندر کنگ نزد بومیان به محله‌ی برکه‌ها به محوریت برکه‌ی چلیپا شکل یا به اصطلاح محلی برکه‌ی پنج تا معروف است ــ نام دیگر «زنده به گور» نیز بر آن نهاده‌اند ــ وجه تسمیه‌ی این دو نام به دلیل وجود آب‌انبارها و مقبره‌های تاریخی و چاه‌های پراکنده در سطح آن می‌باشد. در جنوب سایت و محدوده‌ی خط ساحلی، آثار به جا مانده از قلعه‌ی پرتغالی‌ها قرار دارد که در زیر خاک مدفون بوده و برج دیدبانی و قسمتی از بدنه‌ی آن مشهود است. در قسمت جنوب‌شرقی سایت، خرابه‌های به جا مانده از مسجدی دو‌محرابه و دو‌طبقه‌ی کم‌نظیر و در قسمت جنوب‌غربی مخروبه‌ایی از کاروانسرایی قدیمی جای گرفته است. در مرکز سایت برکه‌ایی چلیپا شکل و نزدیک آن مقبره‌ایی تاریخی به چشم می‌خورد. چند خانه‌ی مخروبه نیز در سطح محوطه به طور پراکنده قرار دارند. در نتیجه، ساخت یا باز‌ساخت در این محدوده ملزوم مکانیابی توسط متخصصان، کارشناسان میراث فرهنگی و باستان‌شناسان می‌باشد. سر‌ریز شدن آب باران‌های موسمی و سیل‌آسا در طول سال‌ها باعث ایجاد فراز‌و‌نشیب در سطح محوطه شده است. جایگیری و جهتگیری هر ‌یک از آب‌انبارها بر‌اساس مؤلفه‌های اصلی، از جمله مسیر آب‌راه‌ها‌، شیب زمین، سطح آب‌های زیر‌زمینی می‌باشد. کم‌آبی و میزان بسیار کم نزولات آسمان دلیلی می‌شود تا به گونه‌ایی در مسیر سر‌ریزهای یکدیگر گیرند که کمترین هدر‌دهی آب را داشته باشند. ساخت آب‌انبار با فرهنگ و باورهای مذهبی مردمان گره خورده و ساخت برکه و وقف آن برای سازنده ثواب معنوی به همراه دارد و عمل خیر محسوب می‌شود. متأسفانه طی سال‌های اخیر، این سنت رو به افول بوده و عدم مرمت و حفاظت منجر به تخریب آنها شده است. مواردی چون نداشتن قسمت پاشیر در برکه‌ها و باز بودن ورودی‌های اصلی و افتادن حیوانات یا اجسام خارجی در آنها نیز باعث انتشار آلودگی و مشکلات زیست‌محیطی به همراه دارد. مرمت و حفاظت برکه‌ها و رفع تهدیدهای برشمرده، لزوم ساماندهی آبراه‌ها و یا ارائه‌ی پیشنهاد برای جانمایی برکه‌های جدید را توجیه می‌کند. ساماندهی آبراه‌ها و برکه‌ها طی طرح پیشنهادی موازی با طرح اکو‌کمپ ارائه شده است.
شهر بر روی شیب ملایمی از خط ساحل به سمت دامنه‌ی تپه‌های شمال‌شرقی (کوه سرخ) جای گرفته و جهتگیری خانه‌ها بر مبنای مؤلفه‌های اصلی زاویه‌ی تابش خورشید، جهت وزش باد در طول شبانه‌روز، جهت دریا و خط ساحلی و آبراه‌های جاری شده از دامنه‌ی کوهپایه‌ها می‌باشد. برای بهره‌مندی از وزش باد دو‌طرفه به سمت دریا که جهت شمال‌شرقی به جنوب‌غربی در طول روز و جهت عکس در طول شب دارد، از بادگیر بهره برده می‌شود. بافت قدیمی در نزدیکی ساحل با تراکم زیاد، به هم چسبیده و مزین به بادگیرهای زیاد و مناره‌های مساجد قرار گرفته است. تراکم در بافت جوان‌تر که جهتی به سمت خشکی دارد، کمتر است و از تعداد بادگیرهایش کاسته شده تا آنجا که در بافت کاملاً جدید و دورتر از دریا اثری از بادگیر و مناره به چشم نمی‌خورد. کوچه‌ها نیز با جهتگیری رو به دریا، نقش کانال مکنده‌ی باد را ایفا می‌کنند.
اوج هنر و تکامل معماری ایرانی و اسلامی در اواخر دوران صفویه و اوایل زندیه در تاریخ ایران به ثبت رسیده است که متأسفانه پس از این دوران تاکنون و دوران معاصر، شاهد افول معماری سنتی و پایدار هستیم. مجموعه‌ی مرکزی اکو‌کمپ بر‌اساس شاخص‌های شیوه‌ی اصفهانی طراحی شده است در محدوده‌ایی هموار به لحاظ توپوگرافی و با رعایت مؤلفه‌هایی از جمله حریم ابنیه‌های تاریخی، حریم ششصد متر قانونی خط ساحلی، زوایای تابش خورشیدی و مسیرهای باد شمال‌شرقی کوهپایه‌ایی و جنوب‌غربی دریایی با جهتگیری 25 درجه‌ی جنوب‌شرقی جای گرفته است. فورم چلیپایی پلان با در نظر گرفتن اصول معماری ایرانی و اسلامی مکتب اصفهان و طبق مطالعات مبانی نظری، توجه به معماری زمینه و لزوم بهره‌گیری از کوران و تهویه‌ی هوا به واسطه‌ی بادگیرها و هشت گشودگی اصلی در کالبد و با توجه به هندسه‌ی برکه‌ی پنج تا و در نهایت اصل ایجاد منظر طراحی شده است. همچنین حوزه‌ی خدماتی (رستوران‌ها) و پژوهشی (گالری، موزه و آمفی‌تئاتر) دسترسی جداگانه برای استفاده‌ی عمومی یا خصوصی نیز دارند. مجموعه‌های منفرد اقامتی دارای فرم خانه‌های قدیمی و تخریب شده‌ی سایت بوده که در هشت بلوک دوبلکس که هر بلوک به چهار قسمت موازی تقسیم شده و مجموعاً مساحتی برابر با شش هزار متر‌مربع را شامل می‌شود. فضای حد فاصل هر بلوک راهروهایی به شکل کانال ایجاد کرده است. این کانال‌های موازی به دلیل سایه‌اندازی روی جداره‌های هم و گذرها، ایجاد منظر ساحلی در حیاط‌ها و تونل مکش برای نسیم‌های دریایی ایجاد شده است.